Jaqsy joba jolda qalmasyn

Tuńǵysh Prezıdent – Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń bastamasymen júzege asyp jatqan «Jańa gýmanıtarlyq bilim. Qazaq tilindegi 100 jańa oqýlyq» jobasy elimizdiń bilim berý júıesine ǵana emes, ǵylymnyń damýyna da eleýli yqpal etti. Kópshilik oqyrmanǵa, onyń ishinde jastarǵa dúnıe júzindegi tańdaýly úlgilerdiń negizinde bilim alýǵa múmkindik jasaı alǵan, aınaldyrǵan úsh jylda otandyq ádebıet pen óner salasyna úlken betburys ákelgen mazmundy joba endi qarqyn ala bergende, toqtap qalýy múmkin.

Mádenıetti baıytýdyń dáne­keri retinde qoǵam ıgiligine qyzmet etip kele jatqan «Ulttyq aýdarma bıýrosy» qoǵamdyq qory kele­shek josparyn júzege asyrýǵa múm­kindik ala almaı otyr. Bul oraı­da qordyń atqarýshy dırektory Raýan Kenjehanuly týǵan tili­mizdiń múddesin qorǵaýǵa ári qazaq­standyq joǵary mektep pen ǵy­lymı ortanyń ósýine, kúsheıýine, termınologııany birizdendirýge aıtarlyqtaı úles qosqan jobaǵa tıisti qoldaý qajettigin aıtady.

– Buǵan deıin qazaq tarıhyn­da qysqa ýaqytta ǵylymı aýdarma jasalǵan emes. «Jańa gýmanıtarlyq bilim. Qazaq tilin­degi 100 jańa oqýlyq» jobasy bastalǵaly úsh jyldan asa ýaqyt ótti. Qazir jalpy sany 77 oqýlyq daıyndalyp, árqaısysy 10 000 danamen basylyp, elimizdegi 132 JOO kitaphanasyna taratyldy. Odan bólek biz úshin múlde jańa salalar qazaq tilinde sóıledi deýge negiz bar. Máselen, statıs­tıka, demografııa, mıkroekonomıka, makroekonomıka, uıym­dyq minez-qulyq, jeke qarajat, syndy qazaq tilinde bolmaǵan jańa baǵyttar ashyldy, – deıdi ol.

Elba­synyń «Rýhanı jań­ǵyrý» baǵdar­lamasy aıasynda qolǵa alyn­ǵan ilkimdi jobanyń aıasy áldeqaıda keń ekendigin, qazaq tilindegi gýmanıtarlyq bilim­men birge qazaq tiliniń ózin de órge tartatyn bastama bolǵan­dyǵyn alǵa tartqan Raýan Kenje­hanuly jobanyń keleshek taǵ­dyryna alańdaýly ekenin jet­kiz-
di.

– 2021 jyly naqty iske asatyn jobalar men josparlar boıynsha aýdarma bıýrosyndaǵy mamandarǵa naqty mindetteme ala almaı otyrmyn. Sebebi osy baǵytta josparǵa enip, bıýdjetke salynyp turǵan joba joq. Sondyqtan áriptesterdi jınap, aldyn ala eskertip aldarynan ótip jatyrmyn. Jobaǵa atsa­lysqan mamandar eldik sharýa ekenin, bilim úshin de, ǵylym úshin de kerek ekenin sezine otyryp, janashyrlyqpen atqardyq. Bul tarapta qoǵamda túrli pikir, ótinishter aıtylyp jatyr. Bizdiń oıymyzsha, joba jalǵasýy tıis. Aýdarma toqtaıtyn bolsa, bilim berý ádistemesi men mazmunnyń basym bóligi syrttan kele bastaıdy. Ondaı jaǵdaıda qazaq tiliniń memlekettik til retinde damýy týraly aıtý qıyn, – deıdi qordyń atqarýshy dırektory.

Álemdik balalar áde­bıe­ti­niń jaýharlaryn qazaq tiline aýdaryp, mektep ki­tap­hanalaryn jańartý qa­jet ekendigin aıtqan Raýan Kenjehanuly zaman talabyna sáıkes túrli baǵyttar boıynsha jańa urpaqtyń maman retinde qalypta­sýy­na qajetti mazmun qazaq tilin­­de molynan bolýy tıis eken­digin, bul rette irgesi myqty aýdarma mektebi ju­mys isteýi óte mańyzdy eke­nin atap ótti. Osy oraıda bir or­talyqtandyrylǵan Ult­tyq aýdarma bıýrosynyń ju­mysy ǵylym jáne bilim sala­sy úshin mańyzdy qadam bol­ǵanyn, ǵylymı ádebıet­tiń aýdarylý prosesi toqtap qalmaı, kelesi kezeńde zamanaýı ǵylymı teorııalyq bazalary da qamtylsa degen kópshilik pikiri bir arnada toǵysyp otyr.

– Damyǵan elderdiń bar­lyǵy arnaıy Aýdarma ınstıtýttaryn ustaıdy, óıtkeni ol ǵylym men bilimniń tamyryna qan júgirtip otyratyn eń keremet dúnıe. Barly­ǵy­myz biletindeı, «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy­nyń aıasynda gýmanıtar­lyq baǵyttaǵy 100 úzdik oqýlyq qazaq tiline aýdarylǵany belgili. Bul oqýlyqtar JOO-lardaǵy bilim men ǵylymnyń mazmunyn jańar­týǵa pármendi múm­kindik berdi. Osy aýdarmalar ar­qa­­synda, qazaq jastary álem­niń eń úzdik oqý oryndarynda oqytylatyn zamanaýı mazmunmen tanys bolyp, bilimin jańartýda. Bul – úlken jetistik. Qazaq­standaǵy ǵylym salasynyń kúrdeli jaǵdaıyn bile otyryp, ǵylym jáne bilim salasyn jańǵyrtý úzdiksiz jáne keshendi júzege assa deı­miz, – deıdi Aberdın ýnıver­sıtetiniń PhD doktoranty (Shotlandııa), fılologııa ǵy­lymdarynyń kandıdaty Gúlshat Baqytjanqyzy.

Al fılosofııa ǵylym­darynyń doktory, profes­sor Gúljıhan Nuryshevanyń aıtýynsha, «Qazaq tilindegi 100 oqýlyq» jobasy boıynsha fılosofııa oqýlyqtaryn aýdarý isi otandyq fılosofııadaǵy eleýli qubylysqa aına­­lyp otyr. Sondaı-aq fılosofııa páni boıynsha Derek Djonston, Remı Hess, Entonı Kennı, Bertran Rassel syndy qazaq oqyrmanyna múldem beıtanys kóptegen oqýlyqtar aýdarylyp qana qoımaı, bilim berý, ǵylymı izdenis úderisterinde keń qol­danys tapqan.

– Qoǵamymyzdyń rýhanı jańǵyrýyna bul oqý­lyq­tardyń oń áseri týraly aıtýdyń ózi artyq. Jas­tar ǵana emes, búkil qoǵam jańa gýmanıtarlyq bilim­ge ıe bolǵany sózsiz. Birin­shiden, osy joba aıasynda aýdar­ma­shylardyń sapaly toby qalyptasty jáne bul bir kúnde júzege asqan is emes. Aýdarmashylar, ǵylymı jáne ádebı redaktorlar mek­tebi deńgeıi zamanaýı talap­tarǵa saı deýimizge bolady. Ekinshiden, fılosofııa, etıka, estetıka, logıka, psıhologııa, pedagogıka, áleý­mettaný, saıasattaný, máde­nıettaný boıynsha aǵyl­shyn, nemis, fransýz, orys tilinen aýdarý qajet shetel­dik oqýlyq­tar sany áli kóp. Sondyqtan jalpy qoǵam, ásirese jas­tar úshin asa paı­daly bul joba ári qaraı jal­ǵasa berýi tıis dep oılaımyn, – deıdi Gúljıhan Nurysheva.

Dál osyndaı pikirdi sabaq­tastyra oı aıtqan fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor Sherý­baı Qurmanbaıuly ortaq maqsat aıasynda toptasqan aýdarmashylar men ǵalym­dardyń, JOO mamandarynan turatyn, ǵylymı áde­bıetterdi aýdarýǵa mashyq­tanǵan ujym, kásibı ortanyń biliktiligi men tájirıbesin iske asyrýdy, tańdaýly oqý­lyqtardy aýdarý isin jal­ǵastyrýdy jón dep biledi. Elimizdegi bilim men ǵylym, mádenıet pen óner, órkenıet jaqtastary jappaı ún qos­qan shaqta kózqarasyn batyl bildirgen Súleımen Demı­rel ýnıversıteti qaýym­dastyrylǵan professory, medıa jáne kıno zertteýshi Moldııar Ergebekov kitap aýdarý óndirisin memleket keshendi qamqorlyǵyna ala otyryp, mádenıet pen óner­ge baýlý jumystary qaıta jańǵyrýy tıis ekendigin aıtady.

– Durys aqparat alý – adamnyń negizgi quqyq­tary­nyń biri. Elimizde eń kóp zardap shegip otyrǵan azamattarymyz – qazaq tilinde sóı­leıtinder. Álemdik mańyzy bar eńbekterge qazaq tilinde qol jetkize almaǵan bul azamattar orys tilin nemese ózge de tilderdi biletin azamattarmen básekelestikte kóshten keıin qalyp qoıady. Tildiń tirshilikte qalýy úshin onyń qajetti bolýyn qamtamasyz etý kerek. Onyń birden-bir joly – ozyq oıly dúnıeniń sol tilge aýdarylyp, sol til­de sóıleıtin adamdarǵa jet­kizý. «Ulttyq aýdarma bıýro­sy» qoǵamdyq qory ne­bári úsh jyldyń ishinde 30 jyl boıy atqarylmaı kelgen isterdi atqardy. Úkimet «Qandaı da materıaldyq tabys ákelmeıtin jobany qarjylandyrdyq, jolyn ashtyq, endigi jerde jeke­menshik uıymdar jal­ǵas­tyrsyn» dep oılaıtyn shyǵar?! Alaıda bul dál qazirgi ýaqytta, dál qazirgi jaǵdaıda múmkin emes, – deıdi medıa jáne kıno zertteýshi Moldııar Ergebekov.

San salaly mádenı ómiri­miz­diń alýan baǵytynda qyz­met etip júrgen ǵalym­dar­dyń pikirin tujyrymdaı kele, tańdaýly oqýlyqtardy ana tilimizge aýdarý qazaq tilin ǵylym tiline aınaldyrý ǵana emec, qoǵamdaǵy kúrmeýi kóp mácelelerdi sheshýdiń ońtaıly ádici ekenin kórsetip otyr. Jastardyń ǵylymı izdenisine keń jol ashyp otyrǵan Elbasynyń ıgi bastamasy qajetti jańa bilimderdiń tolassyz jumys isteýi úshin jalǵasyn tabady dep úmittenemiz.