Odan keıin «Uly dalanyń jeti qyry» atty maqalasy jarııalandy. Sol kezde óńirdegi «Rýhanı jańǵyrý» jobalyq keńsesinde jumys isteı júrip, atalǵan maqala­lardyń mańy­zyn, ulttyń ult retin­de joıylmaýy úshin qajetti qun­dylyqtardy saq­taý máselesi týraly nasıhattaý sha­ralaryna qatystym. Sonda bir baı­qaǵanym, qazir kópshiliktiń túsini­ginde qalyptasqan bir qaǵıda bar. «Bul maǵan ne beredi?» degen túsinik. Demek, qazirgi kózqaras aldymen  materıaldyq qajettilikke tireledi.

Al shyndyǵynda materıaldyq qajet­tilikten joǵary turatyn ult­tyq  máseleler bar. Máselen, ult­­tyń tili, salt-dástúri sekildi rýha­­nı  qundylyqtardy joǵaltyp al­maı, saqtap qalýdyń joly bar ma? Osy oraıda Tuńǵysh Pre­zı­dent – Elbasy Nursultan Nazar­baevtyń «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamalyq ma­qa­­lasynda rýhanı jańǵyrýdyń negizgi baǵyty men erekshelikterine oı júgirtip, «Jańǵyrý ataýly bu­ryn­ǵydaı tarıhı tájirıbe men ulttyq dástúrlerge shekeden qara­maýǵa tıis. Kerisinshe, zamana syny­nan súrinbeı ótken ozyq dás­túr­lerdi tabysty jańǵyrýdyń mańyzdy alǵy­sharttaryna aınaldyra bilý qajet. Eger jańǵyrý el­diń ulttyq-rýha­nı tamyrynan nár ala almasa, ol adasýǵa bastaıdy. Sonymen birge rýhanı jańǵyrý ulttyq sananyń túrli polıýsterin qıynnan qıystyryp, jarastyra alatyn qudiretimen mańyzdy» dep atap ótken edi.

Elimiz táýelsizdigin alǵanǵa deıi­ngi jaǵdaıymyz qazirgiden múl­dem aıanyshty edi. Jer-jerde zaýyt-fabrıkalardyń, kásip­oryn­dardyń jumysy toqtap, jalaqyny, zeınetaqy men jár­dem­aqyny keshiktirý beleń aldy. Kúnkóris qamyn kúıttegen jurt­tyń ulttyq qundylyqtarǵa kóńil aýdarýǵa murshasy bolmady. Sol kezde táýelsizdigin endi ıelengen elimizdiń aldynda eńserilmes qanshama syn-qater turdy? Memleket, Úkimet basshylary turalaýǵa shaq qalǵan otandyq ekonomıkany órkendetý úshin talaı kúlkisiz kúnderdi, uıqy­syz túnderdi ótkizdi. Elimiz qalaı qalyp­tasty, qalaı eńse tiktedi? Qan­daı qıyndyqtardy eńserdi? Qazir osynyń bári eldiń jadynda ma? Muny keıingi urpaqqa aıtyp, nası­hattap otyrǵan kim bar? 

Osy oraıda óskeleń urpaqqa Tuńǵysh Prezıdenttiń basshy­ly­ǵymen qolǵa alynǵan reformalar­dyń jemisti bolǵanyn arqaý etken «Táýelsizdiktiń jeti qyry» fılmder toptamasynyń mańyzy zor. О́ıtkeni bul jobaǵa táýelsizdiktiń alǵash­qy jyldaryndaǵy jeti negizgi syn-tegeýrindi eńserý joly sa­ra­lanǵan. Al olardy El­basy 2019 jylǵy 21 maýsymda ót­ken «Kóshbasshylyqqa 30 jyl» halyqaralyq ǵylymı-praktı­ka­lyq konferensııasynda sóıle­gen sózinde ataǵan edi. Ult pen tutastaı memlekettiń tabys­ty bolashaǵy sol syn-tegeýrindi eń­serýge baılanysty boldy. Bul – naryqtyq ekonomıkanyń qalyp­tasýy, memlekettik shekaralar­dy aı­qyndaý, halyqaralyq ınte­gra­sııa­lyq prosester, ultara­lyq keli­sim, antııadrolyq bastamalar men Aral­dy qutqarý, jańa elor­­danyń qury­lysy, tranzıttik áleýet­ti iske asyrý, demografııalyq prob­lema­lar­dy eńserý. О́ıtkeni Qazaq­stan – álem­dik qaýymdastyq úshin ári beı­­­tanys, ári jas memleket. Demek, Qazaq­­­stan­nyń aldynda syn-qa­ter­ler jet­­kilikti bolatyn. Sonyń bári Tuń­­ǵysh Prezıdent iske asyr­ǵan re­for­­malardyń nátı­jesin­de táýel­siz­­diktiń basty jeti jetis­tigine aınal­ǵany daýsyz. Sóı­tip qazaq­stan­dyq damý modeliniń bire­geı­ligi aıqyndaldy.

Otyz jyl buryn qaz basyp, qalyptasqan, qazir álemdik órke­nıette ózindik orny bar elimizdiń jetis­­tigi týraly fılmder topta­masy­nyń mańyzy zor. Endi muny tek muǵalim­der, tarıhshylar, zeınet jasyna jaqyndaǵan býynnyń ókilderi ǵana emes, qoǵamnyń barlyq múshesi kórgenin qalar edim. Ásirese jastar arasynda nasıhattaý qajet. Sebebi osy fılmdi kóre otyryp, olardyń el men jerge, ult pen ana tiline degen qurmeti arta tóser edi  degen úmit bar. Fılmde tarıhı tamyry tereńnen tartylǵan jeti bólim – táýelsizdik bastaýyndaǵy jeti jetistigimiz.   

P.S. Tuńǵysh Prezıdent kúni qarsańynda elimizdiń bilim berý meke­melerinde «Táýelsizdiktiń jeti qyry» derekti fılmder toptamasy kórsetile bas­tady. Olardyń negizinde synyp saǵattary, ashyq sabaqtar, dóńgelek ústelder, pikirtalastar jáne kýratorlyq sabaqtar ótkiziledi. 2,8 mıllıonnan astam mektep oqýshysyn jáne joǵary oqý oryndary men kolledjderdiń 700 myńnan astam stýdentin qamtý josparlanýda. Sonymen qatar is-sharalar onlaın rejimde de ótedi.

Oryntaı BIMANOVA,

tarıhshy

Atyraý oblysy