Taıaýda Ekologııa, geologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstri Maǵzum Myrzaǵalıev mańǵystaýlyq qoǵam belsendileri jáne jergilikti ekologtermen kezdesken edi. Kezdesý barysynda Ekologııalyq retteý jáne baqylaý komıtetiniń Ekologııa departamenti ujymyna, sondaı-aq «Qazgıdromet» kásiporny men oblystyq aýmaqtyq orman sharýashylyǵy jáne ósimdikter álemi ınspeksııasyna ekologııa, ta­bı­ǵatty qorǵaý máselelerinde jergilik­ti halyqpen baılanysty kúsheıtýge ke­ńes berildi. Salalyq departament aýa sapasyn áýeden baqylaıtyn ush­qysh­syz portatıvti gazoanalızator qondyrǵysyn tanystyrdy. Aldaǵy ýaqytta basqa óńirlerde de lastaýshy óndiris oryndaryn jedel anyqtaý úshin osyndaı quraldar paıdalanylady dep kózdelip otyr.

«Drondar 12 túrli lastaýshy kóz­der­di onlaın rejimde anyqtaýǵa qaý­qarly. Jeti shaqyrym radıýsta, úsh jarym shaqyrym bıiktikke usha alady. Beıne, fotofıksasııa tetikteri qarastyrylǵan. Kóbinese ónerkásip kásiporyndarynyń aýmaǵynda, zaýyt­tardyń, ken oryndarynyń tóńireginde paıdalanamyz», dedi departament dırektory Rýslan Tókenov.

Bıyl Mańǵystaý oblysynda qor­shaǵan ortaǵa zııan keltirgen kásip­oryndarǵa 2,8 mlrd teńge aıyppul salynyp, onyń 90%-y óndirilgenin aıta ketken oryndy.

Jergilikti ekobelsendiler vedom­stvo basshysyna óńirdegi erekshe qor­ǵalatyn tabıǵı aýmaqtar men ıtbalyq­tardy qorǵaýǵa, sol sekildi óndiris kásiporyndaryndaǵy shyǵaryndyny azaıtýǵa baılanysty usynystaryn jetkizdi.

«Ekologııa máselesinde azamattyq belsendilik óte mańyzdy. Tek birlesip, ashyq dıalog arqyly ǵana ózimiz tura­tyn eldi mekenniń, qorshaǵan ortanyń ahýalyn jaqsarta alamyz», dedi M.Myrzaǵalıev.

Itbalyqtardy qorǵaý – basty nazarda

Jýyrda Aqtaýdaǵy Kaspıı ıtba­lyq­taryn zertteý jáne qalpyna kel­tirý ortalyǵynyń veterınarlary «Qy­zyl kitapqa» engen sý sútqorektile­ri jaraqattanyp, jaǵaǵa shyǵyp qal­ǵanda kómekke birinshi bolyp keldi. Bul ortalyq jergilikti halyq jáne balyqshylarmen udaıy jumys istep, ǵylymı zertteýler júrgizedi. Mekeme byltyr «Sábı» qaıyrymdylyq qory men «Ortalyq Azııa ekologııalyq zertteýler» ınstıtýtynyń bastamasymen ashyldy. Búginde munda 1 ǵylym kandıdaty, 2 veterınar jáne 1 ınjener qyzmet etip júr.

«Ǵylymı jumystardy jetildire túsýimiz kerek. Jan-jaqty zertteý men Kaspıı ıtbalyǵynyń popýlıasııasyn saqtaý úshin ortalyqtyń ma­terıaldyq-tehnıkalyq bazasyn jań­ǵyrtý qajet. Sebebi jedel ońaltý júrgizýge jáne ýaqtyly dıagnoz qoıý­ǵa qural-jabdyqtar, jyljymaly pýnk­tter alý kerek», dedi ortalyq mamandary.

Salalyq mınıstrlik atalǵan orta­lyqqa kómek kórsetýge daıyn eken­derin jetkizdi.

«О́kinishke qaraı, Kaspıı ıtbaly­ǵy qazir joıylyp ketýdiń az-aq aldynda tur. Sońǵy jyldary onyń sany
1 mln-nan 100 myńǵa deıin tómendedi. Ázirge turaqty damý traektorııasyna shyqqan joq. Sondyqtan birneshe apta buryn Úkimet sheshimimen «Qy­zyl kitapqa» engizildi. Búginde Reseıde­gi áriptestermen birge mınıstrlik ıt­­ba­lyqtar problemasyn zertteý, azaıý sebepterin anyqtaý boıynsha úlken jumys júrgizip jatyr. Kaspıı ıtbalyqtaryn zertteý jáne qalpyna keltirý ortalyǵy tolyq demeýshiler esebinen jumys isteýde. Mamandarǵa alǵys bildirgim keledi. Biz ortalyqqa kerek jabdyqtarmen qamtý boıynsha qoldaý kórsetýge daıynbyz», dedi Ekologııa mınıstri.

Ortalyq ashylǵaly beri 4 ıtba­lyq­qa jedel kómek kórsetildi.

«Olar óte álsiz kúıinde tústi. Ja­ra­qattary, synǵan jerleri kóp boldy. Qan qysymdary joǵary, gıpertonııaly, vırýstyq ınfeksııa­sy bar, qan aınalymy buzylǵan, mılary shaıqalǵan ıtbalyqtar edi. О́kinishke qaraı, olardy qutqara almadyq. Qyrkúıekte bir jasqa tolmaǵan kishkentaı ıtbalyq tústi. Onyń moı­nyna balyq aýlaıtyn aý ilinip qal­ǵan eken. Qajetti veterınarlyq kómek kórsetip, sýǵa qaıta jiberdik», dedi ortalyqtyń veterınary Anna Anatolevna.

Ekotýrızmdi damytýǵa qolaıly óńir

Urban Living konsaltıngtik kompa­nııa­synyń ókili, qalalar men qor­ǵalatyn tabıǵı aýmaqtardaǵy nysandar qurylysy boıynsha arhıtektýra jáne ýrbanıstıka jónindegi sarapshy Rıkardo Marını durys jolǵa qoıylǵan menedjment Bozjyrany saqtap qalýǵa múmkindik beretinin túsindirdi.

«Bozjyra – tek jergilikti ha­lyq­ty ǵana emes, álem týrısterin qy­zyq­ty­ratyn jańa oryn. Biz kórgen taram-taram joldar ekojúıeni buzady. Adamdar oılaryna kelgen baǵytpen qozǵala beredi. Bir aınalyp shyqqan­da, plastık bótelkeler men shyny qutylar shashylyp jatqanyn baıqadym. In­fra­qurylym, kommýnıkasııa jáne aǵar­tý jumystary tabıǵı baılyqty saqtaýdyń mańyzdy elementteri. Sol sebepti qonaqúıden túsken re­sýrs­tardy osy shatqaldy qorǵaýǵa, aǵar­tý, túsindirý jumystaryna jum­sap, ınvestorlar osy sulýlyqty tama­shalaýǵa múmkindik beretin jobany qorshaǵan ortaǵa janashyrlyqpen uqypty júzege asyrsa, onda quptaýǵa turarlyq ıdeıa. Adamdar shatqaldyń túbine jaıaý, atpen nemese elektrli kólikpen kelgeni durys. Tipti jaıaý júrse de jerdi jónsiz taptamaýyn qatań baqylaý qajet. Kelgen týrısterge ózin tabıǵat aıasynda qalaı ustaý qajettigin, qoqysty jınap ketýi tıis ekenin túsindiretin nusqama bolsa, durys basqarylsa, álemdegi tabıǵı eskertkishter sekildi Bozjyrany da damytýǵa bolady», dedi R.Marını.

BUU Damý baǵdarlamasynyń Qa­zaq­standaǵy bıoalýandylyq pen eko­júıeni saqtaý jónindegi jetekshisi Tal­ǵat Kerteshovtiń aıtýynsha, aýmaq­­qa túsetin rekreasııalyq júkte­me­ni eseptep, normadan asyp ketpeýin ba­qy­lap otyrý qajet.

«Jobadan bas tartý da jaǵdaıdy túpkilikti sheshpeıdi. Dúnıe júzinde ekologııalyq týrızm – tabıǵatqa zııan kel­tirmeıtin týrızmniń túri. Tek kú­nine qansha týrıst keletinin esepke alý qajet. Qonaqúı múmkin jol bo­ıynda bolýy qajet shyǵar, bastysy shatqaldan alys turǵany lázim. Sonymen qosa kórý alańyn salyp, jaıaý júretin soqpaqtardy da retteý kerek», dedi T. Kerteshov.

Qazaqstandyq zoolog Konstantın Plahov ań-qus pen tabıǵı eskertkish­terge zııan kelmes úshin nysandy tipten qashyqtan salǵan durys degen pikirde.

«Ústirt taýy Aral-Kaspıı ende­mıgi (jer sharynyń shaǵyn aımaq­tarynda ǵana kezdesetin ósimdikter men janýarlardyń aýmaǵy) sanalady. Nege deseńiz, «Qyzyl kitaptaǵy» qa­ra­qal jyrtqyshy osy Ústirtte ǵana kezdesedi. Osy jerdi ǵana meken ete­tin qustar da bar. Bul faktordy umyt­paýymyz kerek», dedi zoolog.

Investorlar óz kezeginde qonaq­úıdi erekshe qorǵalatyn Jabaıushqan qaýmalynan tys aýmaqtan salýǵa da­ıyn ekenderin jetkizdi.

«Memleket basshysynyń tap­syr­ma­syna sáıkes ınvestor jer­gilikti qoǵam ókilderimen jańa oryndy tańdaýǵa baılanysty birneshe ret Bozjyraǵa bardy. Qonaqúıdi tabıǵı qaýmal aýmaǵynan tys jerge salý ıdeıasyn qoldaımyz. Qazir qolymyzda daıyn nusqa bar, sony eskerip, ákimdikke usynys jasaýǵa daıynbyz. Investor jobany júzege asyrǵanda qatań túrde qoldanystaǵy zańdy jáne ekologııalyq normalardy ustanatynyn habarlaıdy», dedi Sembol Construction kompanııasy ókili.

Joba daıyn bolǵanda qoǵam nazaryna taǵy bir ret usynylmaq. Bozjyra shatqaly Mańǵystaý oblysynyń Qa­ra­qııa aýdanyndaǵy Jabaıushqan memlekettik tabıǵı qaýmalynda orna­lasqan. Aýmaǵy 316 141 gektardy qu­raıtyn qaýmal oblystyq ákimdiktiń «Qyzylsaı» memlekettik óńirlik ta­bıǵı parkine qaraıdy.