- Qanat Dúısenbaıuly, ótken jyl bárimiz úshin óte kúrdeli jyl boldy, biraq ta, DSDRO tarapynan ne atqaryldy?

Biz Densaýlyq saqtaý mınıstrligimen josparly ózara birlesken jumys jasaımyz. Sonymen qatar, biz birqatar normatıvtik-quqyqtyq aktiler boıynsha usynystar beremiz jáne birneshe jumys toptaryna da qatystyq. Bul degenimiz josparly, jáne jedel jumystar. О́tken jyly dárigerlerdi daıyndaý baǵdarlamasy sheńberinde dárigerler jáne orta medpersonaldy otandyq ǵylymı uıymdar bazasynda suranysqa ıe, atap aıtqanda epıdemıologııa, ınfeksııalyq aýrýlar, zerthanashylar jáne taǵy basqa mamandyqtar boıynsha qaıta daıarlaý jumystaryn da uıymdastyrdyq. Osy rette, 10 myńdaı dárigerler qaıta daıarlyqtan ótti. Osylaısha, biz de koronavırýstyń oryn alýy múmkin ekinshi tolqynyna daıyndyq jumystaryna qatystyq. Medısınalyq joǵary oqý oryndary túlekterimen atqarylǵan jumystarǵa toqtalar bolsaq, bizde stýdentterge joldama berýmen aınalysatyn kadrlik observatorıı bar ekenin atap ótý qajet. О́tken jyly óńirlerge 2 myńnan astam túlekterdi joldaý jumystary ótkizildi.

- Olar qandaı mamandyq ıeleri?
- Negizinen alǵanda, olar grant boıynsha oqý bitirgender jáne óńirlerdiń qajettiligine sáıkes bólingen. Ár óńirden biz olarǵa qajetti mamandar jáne sany týraly málimetter jınaqtaımyz.

- Qaı óńirde óte úlken qajettilik bar eken?

Eń úlken qajettilik týyndaǵan ońtústik óńirlerdiń biri – ol Almaty oblysy, soltústik óńirlerde – Qostanaı.

Sonymen qatar, Prezıdent medısına kadrlarynyń qajettiligine uzaq merzimdi boljaý jasaý jóninde tapsyrma berdi. Bul úlken kólemdi jumys. Qazaqstanda kadrlardy boljaý ádistemesi joq. Boljam jasaý birqatar faktorlarǵa baılanysty – ol demografııa, ıaǵnı qartaıý deńgeıi, halyqtyń jasy, aýrýdyń taralý deńgeıi, tipti belgili bir aımaqtyń ınfraqurylymdyq damý deńgeıi qajettilikke áser etedi. Osynyń bárine súıene otyryp, ótken jyldyń sońynda biz kadrlar jónindegi ulttyq úılestirýshi mártebesin aldyq. Bıyl biz medısına kadrlarynyń ádistemesin ázirleýmen jáne ony boljaýmen aınalysatyn bolamyz. О́ıtkeni, mysaly, jekelegen mamandyqtar boıynsha, mysaly, hırýrgtar boıynsha profısıt baıqalady. Al tapshylyq, kerisinshe, anestezıologtar, ınfeksıonıster, reanımatologtar jáne akýsher-gınekologtardan bolyp otyr. Búgingi tańda medısınalyq joǵary oqý oryndary túlekteriniń sany naryqtardyń qajettilikterimen baılanysty emes. Árıne, dárigerler 6-9 jyl oqıdy, dál boljaý qıyn, biraq eger bizde boljam bolsa, onda túlekter men beıindi mamandyqta sanyn naryq qajettiligimen baılanystyrýǵa bolady. Sonda bul erteń júıede qalatyn jáne óz jumysyn jalǵastyratyn túlekter bolady. О́kinishke oraı, medısınalyq joǵary oqý oryndary túlekteriniń jalpy sanynan birqatar túlekter júıeden ketip jatyr. Bul shamamen 10-15% qurap otyr.
- Sońǵy ýaqytta medısına qyzmetkeriniń mártebesin kóterý týraly jıi aıtylyp júr, bul baǵytta qandaı jumys júrip jatyr?

- Bul jyldan jylǵa kóterilip kele jatqan mańyzdy másele. Mártebeni anyqtaıtyn mańyzdy faktor - qarjylyq yntalandyrý. Aıtalyq, memlekettik damý baǵdarlamasynda 2025 jylǵa qaraı jalaqyny 550 myń teńgege deıin arttyrý kózdelgen. Biraq memleket Basshysynyń tikeleı tapsyrmasy - 2023 jyly jalaqyny kóbeıtý. Tıisinshe, Densaýlyq saqtaý júıesine beriletin ınvestısııalar kólemin jáne qarjylandyrý kózderin qaıta qaraý qajet. Memleket basshysynyń bul sheshimi biz ótken jyly bastan keshkenimizdi eskere otyryp, óte ýaqtyly jáne mańyzdy.

- Al densaýlyq saqtaý júıesindegi reformalarǵa qalaı qaraısyz?

- Qabyldanǵan barlyq reformalar dáleldi medısına qaǵıdattaryna negizdelýi tıis. Qabyldanatyn NQA, baǵdarlamalar jáne t.b. ǵylymı negizdeý qajet etedi. Álemniń barlyq jetekshi elderinde mundaı mindetterdi sheshýdi ulttyq jáne (nemese) ǵylymı uıymdar mártebesinde jumys isteıtin "salalyq damý ınstıtýttary" qamtamasyz etedi. Mysaly, Qytaıdaǵy China National Health Development Research Center, Izraıldegi Israel National Institute For Health Policy Research, Norvegııadaǵy Norwegian National Knowledge Center for the Health Service, Reseıdegi densaýlyq saqtaýdy uıymdastyrý jáne aqparattandyrý ǵylymı-zertteý ınstıtýty. Osy uıymdar densaýlyq saqtaýdyń ulttyq júıelerin damytý strategııalarynyń iske asyrylý barysyn ǵylymı súıemeldeýdi qamtamasyz etedi, salanyń túıindi problemalaryn sheshýge, densaýlyq saqtaý júıesiniń qajetti resýrstarǵa (kadrlar, qarjylandyrý, ınfraqurylym) qajettiligin josparlaýǵa jáne boljaýǵa baǵyttalǵan zertteýler júrgizedi, ǵylymı zertteýler nátıjelerin Densaýlyq saqtaý saıasatyn qalyptastyrý salasyna belsendi túrde berýdi qamtamasyz etedi. Osyǵan baılanysty, DSDRO osy jyly osyndaı mártebege ıe bolý, halyqaralyq jobalarǵa qatysý jáne taǵy basqa mindetter qoıdy. Qazir odan da kovıdten keıingi kúrdeli kezeń bolady, sondyqtan Densaýlyq saqtaý júıesi túbegeıli ózgerýi kerek.

- Sizdiń oıyńyzsha bul neni bildiredi?

- Negizinen alǵanda, qashyqtan emdeý ádisterin damytý kerek. Kúndelikti tekserýdi qajet etpeıtin pasıentterdiń bir bóligin dıstansııalyq terapııaǵa aýystyrýǵa bolady. Bul jaqsy nátıje beredi – ıaǵnı emhanalar tolyp ketpeıdi. Bul format qazir Reseıde damýda. Olar telemedısına týraly zań qabyldaýda, ıaǵnı dárigerdiń "qashyqtan" dıagnoz qoıý quqyǵy zańmen belgilenedi. Búkil osy jumysty uıymdastyrýǵa bolady, biraq bul qalaı óteletini jóninde tarıfter anyqtalmaǵan. Bul bolashaq máselesi bolsa da, biraq ony qazir engizý kerek, qazir qarastyrý kerek. Sondaı-aq, ýaqyt talaptaryn eskere otyryp, josparly jáne shuǵyl medısınalyq kómek kórsetýde túzetýler engizý qajet. Densaýlyq saqtaýdyń barlyq júıesi memlekettik baǵdarlamadan bastap densaýlyq saqtaý obektileriniń ózindegi isterdiń jaı-kúıine deıin pasıentke baǵdarlanǵan bolýy tıis.

- Kadrlardan basqa mezgil-mezgil ǵımarattardyń jabdyqtalýy men tozýyna baılanysty problemalar da týyndaýda?

- Meniń túsinýimshe bul – Densaýlyq saqtaý júıesine qajet taǵy bir quzyrettilik. Bul ınfraqurylymdyq ortalyq bolýy múmkin. Búgingi tańda bizde naqty kórinis joq, biz tek ortasha sandardy, ǵımarattardyń ortasha tozýyn, jabdyqtardyń ortasha deńgeıin bilemiz. BQO Shyńǵyrlaý aýdandyq aýrýhanasynda qandaı ÝDZ apparaty turǵanyn bilmeımiz. Eger qazir ınfraqurylymdyq aýdıt jasap, jaraqtandyrý deńgeıi boıynsha taldaý jasap, josparlaý boıynsha vertıkal qurasaq, onda qarjy qarajatyn jergilikti jerlerde de, sondaı-aq ortalyq deńgeıde de utymdy bólýge qatysa alamyz. Sondaı-aq, osy quzyrettilik esebinen naqty ýaqyt talaptaryn eskere otyryp, qoldanystaǵy jabdyqtaý standarttaryn qaıta qaraý qajet.

- Nege dál ortalyqtandyrylǵan baqylaý qajet?

- Sebebi paıdalanylmaıtyn medısınalyq tehnıkany satyp almaý úshin jabdyqtardy satyp alýmen birge transparenttilik talap etiledi jáne ol keıinnen quny barlyq óńirlerde ashyq jáne barabar bolýy úshin toqtap qalmaıdy. Keıde mundaı jaǵdaılar da bolady. Qalalyq aýrýhanaǵa 2-3 KT ornatqysy keledi delik, biraq nege? Medısınalyq tehnıkanyń bul mólsheri bul halyqtyń qajettiligine sáıkes kelmeıdi. Qosymsha sybaılas jemqorlyq táýekelderi bar ekeni túsinikti. Sondyqtan ınfraqurylymdyq josparlaý tek jergilikti deńgeıde ǵana emes, sonymen qatar aýrýlardyń deńgeıi men aǵymdaǵy epıdemıologııalyq jaǵdaıdyń monıtorıngi eskeriletin ortalyq memlekettik organmen birlesip júrgizilýi tıis. Meniń oıymsha, osyndaı tásil qoldanylýy tıis.
Qandaı da bir reforma qabyldanady jáne birden vedomstvolyq baǵynysty uıymdardy qalyptastyrady. Ne úshin? Meniń aıtqandarymnyń bárin qoldanystaǵy vedomstvolyq uıymdar negizinde uıymdastyrýǵa bolady. Mysaly, statıstıkalyq derekter boıynsha-bizde Respýblıkalyq elektrondyq densaýlyq saqtaý ortalyǵy bar. Bul ortalyq tek sandardy beredi. Al biz taldaý, monıtorıng jasaımyz. Múmkin, ońtaılandyrý júrgizip, qandaı da bir jańa ortalyqtar qurýdyń emes, osynyń bárin ońtaılandyrý jáne jumys istep turǵan ınstıtýttar bazasynda jumys júrgizýdiń maǵynasy bar shyǵar? Bul aqsha únemdeýge múmkindik beredi jáne qazirgi básekelestik jaǵdaıynda uıymnyń ómirsheńdigi artady.

- Biraq jabdyqtaý qosymsha qarajatty qajet etedi. Ony qaıdan alýǵa bolady?

- Álemdegi densaýlyq saqtaý júıesi - eń ınvestısııalyq tartymdy salalardyń biri. Qazaqstanda salaǵa jeke ınvestısııalar deńgeıi áli de talaı jaqsartýdy talap etedi. Tıisinshe, MJÁ damytý jáne tıisti zańnamany qolaıly jáne túsinikti retteý qajet. Eger bizdiń ınvestorlar úshin qolaıly jaǵdaı jasaıtyn bolsaq, onda memlekettiń kóptegen shyǵyndaryn tartylǵan qarajat esebinen jabýǵa bolady dep oılaımyn.

- Al MJÁ-tiń qandaı túrleri nazar aýdarýdy talap etedi?

- Men "salalyq menedjerler"baǵdarlamasyna qatystym. Biz talqylaǵan máselelerdiń biri - servıstik MJÁ máselesi. Biz iri jetkizýshi kompanııalarmen dóńgelek ústelder ótkizdik. Olar qazirgi tarıf boıynsha qymbat medısınalyq jabdyqty jetkizýge daıyn. Aýrýhana tek bólmeni usynady. Kompanııa medısınalyq qyzmet kórsetedi, onymen aýrýhanada, MÁMS qorymen kelisimshart jasasady. Kompanııa syný táýekelin jáne jaýapkershilikti kóteredi - bul jabdyqty ustaýshy: qansha adam emdeldi nemese tekserýden ótti, sonsha qarajatty Qor tóleıdi. Osynyń arqasynda eki ese shyǵyn joq, bul jabdyqty satyp alýdyń qajeti joq. Aldyn ala esep boıynsha, eger MRT men KT satyp alýdan bas tartyp, servıstik kelisimsharttar jasasaq, 29,5 mlrd teńgeni únemdeýge bolady.
Sondaı-aq, densaýlyq saqtaý salasyna ınvestısııa tartý máselesimen jumys barysynda biz medısınalyq nysandardy senimgerlik basqarýda birqatar máseleler men negizgi problemalarǵa tap boldyq. Sońǵy 5 jylda 38 nysan basqarýǵa berildi. Olar boıynsha ınvestısııa kólemi 32 mlrd teńgeni qurady. Bul aqshany, shyn máninde, memlekettiń ekonomıkasy dep sanaýǵa bolady, biraq bul jerde kelesi másele týyndaıdy – nege bul nysandar senimgerlik basqarýǵa kóshti. Is júzinde bul nysandardyń keıbireýleri salystyrmaly túrde jańa, jaqsy jabdyqtalǵan - meniń oıymsha, bul durys emes. Senimdi basqarýǵa krıterıılik tásil qajet.

Mundaı basqarýǵa jabdyqtaý deńgeıi tómen, jaǵdaıy kóp nárseni qalaıtyn: jóndeýsiz jáne t.b. obektiler kirýi kerek. Naryqqa keletin kompanııalarǵa da qoıylatyn talaptar -jumys tájirıbesi, biliktilik sheńberi bolýy tıis. Senimdi basqarý úshin biz birqatar ólshemsharttar ázirledik. Eger bul ólshemsharttar bar bolsa - kásiporynnyń shyǵyndylyǵy, jabdyqtalýdyń tómen deńgeıi, obektiniń tozýy jáne basqalary bolǵan jaǵdaıda ǵana, ıá, bul obektide basqarýǵa basqa menedjment jáne basqa tásil qajet ekeni bilinedi.