Elektrondy bıletteý júıesi: Úmit pen kúdik

2015 jyldan beri osyǵan uqsas birneshe joba júzege asyrylmaqshy bolǵan. Qazirgi jobanyń bastalatynyna da kúmán kóp.

– Oblys ortalyǵyndaǵy №1 avtobýs parki men «Qalalyq tramvaı basqarmasy» AQ BPC Kazakhstan kompanııasymen bir­lesip, qanatqaqty joba retinde 208 valı­dator ornatty. Olardyń bári jumys is­tep tur. Qazirgi kezde Avtobys men BPC Kazakhstan júıeleri qosa paıdalanylady, – deıdi qalalyq Turǵyn úı-kommýnaldyq sha­rýashylyq bóliminiń mamany Arslan Aıdarhanov.

«Sıfrly Qazaqstan» memlekettik baǵdarlamasyn iske asyrý aıasynda 2019 jyldyń 25 jeltoqsanynan bastap oblys ortalyǵyndaǵy «№1 avtobýs parki» JShS-ǵa qarasty qoǵamdyq kólikterge elektrondy bılet júıesi engizildi. Bul joba №10, 21, 22, 38, 40, 41, 42, 44, 66-shy avtobýstarǵa or­na­tyl­­ǵany jaıly habarlandy.

A.Aıdarhanov aıtqandaı, eger osydan eki jyl burynǵy elektrondy bıletteý jobasy sátti júzege asyrylyp, bir emes, ba­qandaı 208 valıdator belsendi jumys istep turǵan bolsa, onda qalalyq ákimdik nesine taǵy ekinshi jobany iske qosyp otyr? Bólim mama­nyn qaıdam, óz basymyz kúnde tramvaı, avtobýspen júretin qala turǵyny retinde «belsendi jumys istep túrǵan» valıdatordy kórmedik. Jolaýshylar kólik­terinde ıyǵyna bılet toly sómkesin asynyp, áli kúnge kondýktorlar júr.

Qoǵamdyq kóliktiń jolaqysyn tóleýdiń jańa elektrondy júıesi kezeń-kezeńmen en­giziletini belgili. Stasıonarlyq ter­mınal­dar arqyly árbir jolaýshy jola­qysyn kólik kartasymen nemese mobıldi qosymsha ar­qyly tóleıdi. Mobıldi termınal-valıdator kondýktorda ne júrgizýshide bolady. Qol­ma-qol aqshamen tólegen kezde kondýktor nemese júr­gizýshi mobıldi termınaldan bılet berýge mindetti. Kartamen tóleý kezinde bılet berilmeıdi jáne tó­lemdi kondýktor nemese júrgizýshi mo­bıldi termınaldyń kóme­gimen teksere alady.

Al synaq júzinde bastalǵan basqa jobalar týraly qalalyq ákimdik «Oblys orta­ly­ǵyndaǵy jolaýshylar tasymaly sala­­syndaǵy máselelerdi eskere otyryp, qoldanysqa engen tıimdi joba», dedi. Eger jańa júıe arqyly saladaǵy proble­malar sheshilip jatsa, quba-qup. Biraq biz nege «tıimdi jobaǵa» kúmánmen qarap otyr­myz? Osy Avtobys elektrondy bılet­teý júıesi Atyraý, Semeı, Aqtóbe, taǵy basqa qa­lalarda synaq túrinde sátti júrgizilip keledi. Pavlodar qalasy da olardyń qata­ryna qosylýy qajet. О́ıtkeni elektrondy bıletteý degenimiz – qarapaıym jáne to­lyq derbestendirilgen tarıf, ıaǵnı ózine-ózi qyzmet kórsetý qaǵıdaty boıyn­sha jol júrýdiń sıfrly tólemi. Qolma-qol aq­shamen jumys isteıtin qazirgi qoldanys­taǵy bıletteý júıesi zamanaýı talaptarǵa saı kelmeıdi.

Sonymen oblys ortalyǵynda elek­tron­dy bıletteý júıesimen aınalysatyn «Innoforce solutions» JShS degen ekinshi bir kásiporyn paıda boldy. «Smart Avto­býs PV» dep atalatyn seriktestik osy ká­sip­oryn­nan qondyrǵylardy satyp alyp, qoǵam­dyq kólikterge tegin ornatýǵa kelisim bergen. Búginde avtobýstar men tramvaılarda 149 valıdator ornatylypty.

– Jańa júıede baǵasy 450 teńge turatyn tólem kartasy bar. Oblys ortalyǵyndaǵy saýda oryndarynda satylady. Qazir tur­ǵyndar barlyǵy 20 myń teńgege karta satyp aldy. Kartany kez kelgen termınaldan 10 myń teńgege deıin toltyra alasyz. Jolaqyny mobıldi qosymshany júktep alyp, QR-kod jáne bluetooth kómegimen de tóleýge bolady. Avtobys qosymshasyndaǵy QR-kodty uıaly telefonnan skanerleý ar­qyly tóleý de qarastyrylǵan. Qan­daı da bir suraq týyndasa, turǵyndar
8 778 000 07 77 nómirine habarlasýyna bolady, – deıdi «Innoforce solutions» JShS basshysy Aıdos Toqtaruly.

Qala ákimi Erjan Imanislám da avtobýs­tardaǵy emes, tramvaıdaǵy elektrondy bı­let­teý júıesiniń jumysyn kórsetti. Biraq ákim kerisinshe, avtobýstardaǵy valıdator­lar­dyń qalaı jumys istep turǵanyn óz kózi­men kórýi kerek edi.

– Qaladaǵy qoǵamdyq kólikterde 56 valıdator ornatyldy. Al «Tramvaı bas­qarmasy» AQ-ta 111 mobıldi valıdator jáne №1 av­to­býs parkine 72 mobıldi valı­dator paı­da­lanýǵa berildi. Basqa da tasymal­­daýshy­lar úshin júıeni montajdaý jáne iske qosý ju­mys­tary daıyndaldy, – deıdi qala ákimi­niń baspasóz qyzmeti.

A.Aıdarhanov aıtqan 208 valıdatorǵa qalalyq ákimdik keltirgen sandy qossańyz, qala­da mundaı elektrondy qurylǵydan kóp esh­teńe joq sııaqty. Taǵy bir málimette «149 qoǵamdyq kólikke stasıonarly valıdatorlar ornatyldy, onyń 47-si avtobýstarda, 120-sy tramvaılarda qoıyldy», delingen. Osy­­laısha, qalalyq ákimdiktiń mamandary bir-birine kereǵar, ártúrli málimet be­rip otyr.

Qaladaǵy №1 avtobýs parkiniń basshysy Vadım Kovalchýktyń aıtýynsha, elektrondy bılet júıesiniń iske qosylǵanyna eki aıdaı ýaqyt ótse de,  tur­ǵyndar men qoǵamdyq kólik ıeleri tarapynan qyzyǵýshylyq baı­qal­maıdy. Kásiporynǵa 100 valıdator qu­rylǵysy satyp alynypty. 

Kúnine oblys ortalyǵynda 208 baǵytta qoǵamdyq kólik júretinin eskersek, shaǵyn mar­shrýrttyq taksılerdiń valıdator satyp alýy da ekitalaı másele.

Al ekonomıst Sáýle Qunııazbekovanyń aıtýynsha, «Sıfrly Qazaqstan» baǵdar­lamasy aıasynda qolǵa alynǵan elektrondy bıletteý jobasy – dıfferensıaldy tarıf­ke negizdelgen júıe. Eger elektrondy bıletteý júıesi engizilse, onda tarıf te dıfferensııalanady. Sondyqtan oblys ortalyǵynda elektrondy bıletteý júıesi tıimdi jumys isteýi úshin Nur-Sultan, Al­matydaǵydaı saralanǵan tarıf kerek. Sonda tarıftiń naqty ósýi bolmaıdy, jolaýshy jolaqyny tóleý tásilin ózi tańdaıdy. Qol­ma-qol tólese, 150-160 teńge, kartamen tó­lese, 80 teńge bolady. Qoǵamdyq kólik­te­rdegi kondýktorlardy qaldyrý-qaldyrmaý máselesin tasymaldaý­shylar ózderi sheshedi. Dıf­ferensıaldy tarıf engizilgennen keıin tólem­niń 90 paıy­zy qolma-qol bolmaıtyny túsinikti.

Qalada qoǵamdyq kólikterdiń jaǵdaıy da kúr­­meýli másele. Avtobýstardyń kóbi ábden tozǵan. Jańa degenderi tek or­ta­lyq kóshelermen júredi, oblystyq, qalalyq ákimdiktiń aldynan ótedi. Al qalǵan úlkendi-kishili tozǵan avtobýstar 2018 jyldan bas­­tap ortalyq kóshelerge jiberilmeıdi. Úl­ken­di-kishili degenimiz – kólemi shaǵyn, halyq arasynda «marshrýtka» atalyp ketken qoǵamdyq kólikter. Bul kólikter ábden tozyǵy jetken. Ishi de tymyrsyq, tar, otyryp-turýǵa yńǵaısyz. Sondyqtan elektrondy bıletteýden buryn eskirgen, tozǵan, júrýge kelmeıtin, turǵyndarǵa qo­laısyz qoǵamdyq kólikterdi baǵyttardan alý máselesi tur. Mysaly, №152 baǵytymen júretin №091 shaǵyn kólik bar. Ábden tozǵan, biraq oǵan jol, kólik polısııasy da, ákimdik te nazar
aýdarmaıdy.

Ekinshiden, avtobýs aıaldamalary da ábden tozǵan. Jóni túzý bir aıaldama joq. Aıaldamalarda avtobýstardyń baǵyty, júrý ınter­valy jóninde anyqtamalyqtar da ilin­begen. Kútimi joq aıaldamalar qalanyń kórkin buzyp tur.

Kezinde oblys ortalyǵyndaǵy №1 av­to­park­ti jekeshelendirý qala halqynyń kóz aldynda ótti. 2015 jyly «Pavlodar qala­syndaǵy qoǵamdyq kólik qozǵalysy keshenin jańǵyrtý» maqsatynda Almatydaǵy «Kó­lik jáne kommýnıkasııa ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń» mamandary kelip, joba ja­samaq boldy. Jergilikti halyq ábden úı­re­nip qalǵan avtobýs baǵyttaryn bu­zyp, ózderinshe ońtaılandyrý jasady. Al­matylyq ǵalymdardyń tosynnan kelip, negizsiz ońtaılandyrý júıesin engi­z­­genderine turǵyndar áli de narazy. О́ıt­keni baratyn jerine ýaqtyly jete almady, ortalyq kósheler jabyq boldy. Qo­ǵamdyq kóliktermen qarapaıym halyq júretindikten, aldymen ońtaılandyrý máselesi jurtshylyqpen talqylanyp, qoǵam­dyq tyńdaýlar ótýi kerek edi. Ári soltús­tik óńirdiń aýa raıy yzǵarly, qysy qat­ty bolatynyn almatylyq ǵalymdar múl­de eskermegen.

Joba boıynsha turǵyndar qorshaǵan ortaǵa zııany kóp eski avtobýstardan qu­ty­lady delingen. Qutylǵan joqpyz, qaı­ta budan da beter zııan shegip otyr. Alma­tylyq ǵalymdar Pavlodardyń negizgi kóshe­lerindegi qoǵamdyq kólik qozǵalysyn azaıtamyz dep ábden qatelesti. Onyń zardabyn endi turǵyndar tartyp otyr.

Al qurylǵanyna 50 jyldan asa ýaqyt ótken №1 avtopark jańa qojaıyn kelgenshe qalalyq ákimdiktiń menshiginde boldy. Kásiporyn basshylyǵy avtobýstardyń qyz­metin uıymdastyrýǵa jáne jolaýshylar qaýipsizdigin qamtamasyz etýge kóp kóńil bóldi. Dıspetcherlik beketi boldy. Jumysty ret­teý úshin avtobýstarda GPS trekker-aqpa­rattar qoldandy.

Avtoparkti satyp alǵan kezdegi kelisim boıynsha jańa qojaıyn mekemeniń bar­lyq qaryzyn óz moınyna almaq edi. Keıin daý-damaı bastaldy. Anyqtalǵandaı, av­tobýs parkin satyp alǵan «Qazaqstan qurylys kompanııasy» JShS fırmasy kelisimshartta kórsetilgen mindetterdi oryndamaǵan. Aqyry, ekijaqty kelisim­shart buzyldy. Sóıtip 2016 jyly jeke­shelendirilgen №1 avtobýs parkiniń orta­lyq kóshelermen júre­tin jańa 36 avtobýsy baǵyttardan alynyp tastaldy. Al eskirgen avtobýstar áli kúnge deıin oblys ortalyǵynda júr. Qańtardaǵy qaqaǵan aıazda biraz qoǵamdyq kólik tıisti baǵyttaryna shyǵa almaı da qalady.

Mine, qalanyń qoǵamdyq kólik salasyn­daǵy osy túıdektelgen máselelerdi jas ákim Erjan Imanislám óz kózimen kórip shyq­qany durys bolar edi. Travmaıǵa oty­ryp alyp, qalany aralaǵany jaqsy-aq, árıne. Biraq avtobýstardyń jaıyn da es­kerýsiz qal­dyrmaǵan jón.

– Qazir avtobýs parkteri jekemenshik ıe­liginde. Qoǵamdyq kólikterdi jóndeý, jańartý jumystary tasymaldaýshylar esebinen júzege asyrylady. Sondyqtan elek­trondy bıletteý júıesi zań júzinde qo­ǵamdyq kólikterdi satyp alý nemese jón­deý jumystaryna arnalǵan sýbsıdııa bólýdi anyqtaý úshin de qajet. Osy júıe negizinde tasymaldaýshylar nesıe alýǵa ótinim de bere alady. Mysaly, Nur-Sultan, Almaty qalalaryndaǵy elektrondy bıletteýdi engizý tájirıbesi jaqsy nátıje berdi. Endi ekinshi deńgeıli bankter nesıe berý úshin elektrondy bıletteý júıesin talap ete alady, – deıdi ekonomıst S.Qunıaızbekova. Ol qoǵamdyq kólikterdiń tasymaldaý júıesin sıfrlandyryp qana qoımaı, avtobýstardy jańartyp, jańa baǵyttar ashyp, qalalyqtar úshin elektrondy qarym-qatynas tetikterin jetildirý qajettigin jetkizdi. «Qoǵamnyń talaby eskerilmese, qalanyń ınfraqurylymy barlyq talapqa saı bolmasa, elektrondy bılettendirý jobasy qalaı júzege asyrylady?» deıdi ekonomıst-ǵalym.

Iá, qoǵamdyq kólik salasyn sıfr­landyrý – zaman talaby. Osy baǵytta túıindelgen másele shash-etekten. Avtobýs­tardy jańa­laý, qyzmet kórsetý sapasyn arttyrý, aıal­dama­lardy jóndeý – kún tár­tibinde tur. Son­daı-aq elektrondy bıletteý júıesimen jab­dyqtalǵan jáne mundaı qurylǵy qoıyl­maǵan avtobýstarda salys­tyrmaly túrde qarajat qalaı jınalatynyn da anyqtaý qajet. Degenmen de jol júrý aqysyn elektrondy túrde tóleý júıesine kóshý jolaýshylar tasymaly qyzmetin jaqsartýǵa múmkindik beretinine senimimiz úlken.

Pavlodar oblysy