Dzıýdo kúresinen úlgi alatyn elder bar

Olımpııa oıyndarynyń alǵashqy kúni Qazaq eliniń Kók baıraǵy jelbiregende kóńilimiz kádimgideı marqaıyp, keýdemizdi maqtanysh sezimi kernegeni ras. Aldaǵy kúnderi taǵy birneshe dzıýdoshymyz tatamıge shyǵyp, olar da óz jankúıerlerin qýanysh pen shattyqqa bóleıtin shyǵar dep úmittendik. Biraq bári biz oılaǵandaı bolmady. Odan keıin jarys jolyna shyqqan jerlesterimiz tegisteı utylyp, jigerimizdi ábden jasytty. Eldos Smetovten basqa birde-bir balýanymyz júldeli oryn úshin talasý bylaı tursyn, eń bolmaǵanda jarys jolynyń jartysyna deıin de jete almady. Joǵarydaǵy jaǵdaı otandyq dzıýdomyzdyń olqy soǵyp turǵan tustary áli de jeterlik ekenin anyq ańǵartty.

Tokıo tatamıine shyqqan jerles­terimizdiń barlyǵy da talaı dúbirli dodada ysylǵan, birqatar baıraqty básekeniń bıiginen kóringen saqa sportshylar edi. Máselen, 66 kılo salmaqta el namysyn Erlan Serikjanov qorǵady. 26 jastaǵy Semeı óńiriniń týmasy 2018 jyly álem chempıonatynyń kúmis júldegeri jáne 2019 jyly Azııa chempıony atanǵanyn jurt jaqsy biledi. Tusaýkeser kezdesýinde Erlan Orhan Safarovty san soqtyrdy. Ázerbaıjannyń ókili álem chempıonatynda eki ret júldegerler qatarynan kórinip, Eýropa birinshiliginde top jardy. Osyndaı myqty balýannan basym túskende keýdemizde senim oty mazdady. Alaıda kelesi kezeńde dúnıejúzilik reıtıngte kósh bastap turǵan álem chempıonatynyń kúmis júldegeri, Eýropa chempıony ıtalııalyq Manýel Lombardoǵa Serikjanovtyń áli jetpedi.

73 kılo salmaq dárejesinde beldesken 28 jastaǵy Jansaı Smaǵulovtyń da jaǵdaıy dál solaı boldy. Osydan bes jyl buryn Rıo Olımpıadasyna qatysqan ol bastapqy básekede Eýropa chempıony, armenııalyq Ferdınand Karapetıandy qapy qaldyrǵanymen, ile-shala Panamerıka oıyndarynyń júldegeri jáne qurlyq birinshiliginiń jeńimpazy kanadalyq Artýr Marjelıdonǵa jol berdi. 81 kılo salmaqta kúsh synasqan Azııa oıyndarynyń jeńimpazy Dıdar Hamza «shúý» degende shabysynan jańyldy. 24 jastaǵy qandasymyz Mońǵolııanyń týy astynda óner kórsetip júrgen ırandyq dzıýdoshy, álem chempıony Saıd Mollaeıge ese jiberdi. 90 kılo salmaqtaǵy Azııa oıyndarynyń fınalısi, Azııa chempıonatynyń úsh dúrkin júldegeri Islam Bozbaev ta bilgeninen jańyldy. Alǵashynda brazılııalyq Rafael Makedonyń aıaǵyn kókten keltirgen qazaq balýany kóp keshikpeı ázerbaıjandyq Mamedalı Mehdıevten utyldy.

Áıelder arasynda Qazaqstannan jalǵyz Otgonseseg Galbadrah qana óner kórsetti. Rıo Olımpıadasynda qola medaldi ıelengen jeńil salmaqtaǵy balýanymyz bul joly tusaýkeser kezde­sýinde súrindi. 29 jastaǵy Galbadrah Azııanyń eki dúrkin chempıony, qytaılyq Lı Iаnannyń qarqynyna shydaı almady. 

Mine, Qazaqstan tatamı sheberleriniń Tokıodaǵy kórsetkishteri osyndaı. Áıelder dzıýdosy elimizde tym baıaý damyp jatqany belgili. Biraz jyldar boıy biz tek Galbadrahqa senim artyp keldik. Onyń ózi Mońǵolııadan kelgen legıoner. О́kinishke qaraı, óz qyzdarymyz halyqaralyq dodalarda tym súreńsiz óner kórsetýde. Osy 30 jyl ishinde eń bolmaǵanda bir burymdymyz Olımpııa oıyndary nemese álem chempıonatynda jeńis tuǵyryna kóterile almady. 

Al erler quramasy Olımpıada men álem chempıonattarynda ara-tura óz jankúıerlerin qýantýda. Biraq solardyń arasynan tek Eldos Smetov qana turaqty nátıje kórsetip júr. О́tkenge zer salsaq, Olımpııa oıyndarynyń tarıhynda Qazaqstannyń úsh dzıýdoshysy ǵana jeńis tuǵyryna kóterile alǵanyn baıqaımyz. Alǵash ret bul beles 2008 jyly Beıjińde Ashat Jıtkeevke baǵynsa, 2016 jyly Rıo-de-Janeıroda Otgonseseg pen Eldostyń asyǵy alshysynan tústi. Odan buryn, ıaǵnı 2000 jylǵy Sıdneı Olımpıadasynda Aıdyn Smaǵulovtyń atoı salǵany esimizde. Alaıda ol Qazaqstannyń emes, Qyrǵyzstannyń týy astynda óner kórsetkenin esten shyǵarmaıyq. Sol sebepti de bul tabys «aıyr qalpaqty» aǵaıyndarymyzdyń enshisine jazyldy.

Tokıo Olımpıadasynda Qazaq­stan­nyń namysyn qorǵaǵan Erlan Serikjanov, Jansaı Smaǵulov, Dıdar Hamza jáne Islam Bozbaevtyń qaı-qaısy da ulttyq komanda sapynda biraz jyldan beri ter tógip júrgeni belgili. Memleket tarapynan beldi balýandarymyzdyń esh alańsyz jattyǵýyna barlyq jaǵdaı jasalyp, olar asa iri halyqaralyq jarystarǵa úzdiksiz qatysýda. Jasyra­tyny joq, Japonııada biz bul jigitterden áldeqaıda zor nátıje kútken edik. Biraq el senimin tek Eldos qana aqtady. Tata­mıde janyn salyp aıqasqan ol óziniń eńbegine saı júlde aldy. Al ózgeleri jarty jolǵa jetpeı súrindi.

«Tokıodaǵy sátsizdigimizdiń sebebi nede?» degen saýal qazirgi kezde kópshi­liktiń kókeıinde tur. Jigitterimiz jiger­siz be, álde asa jaýapty jarysqa óz shákirt­terin durys daıarlaı almaǵan bapker­lerdiń bilimi men biligi kem be? Nemese daıyndyq jumystaryn júrgizý bary­synda aǵattyq ketti me? Bálkim, bar­lyǵyna osy sport túriniń tizginin ustaǵan azamattar kináli shyǵar? Federasııa basshylyǵy tarapynan durys baqylaý, durys qadaǵalaý bolmaı, jumys júıeli túrde júrgizilmegendikten, bapkerler men balýandar bosańsyp ketken bolar? Bul – bir jaýaby joq suraqtar! 

Jalpy, Tokıo Olımpıadasynda japon jigitteri bes salmaq dárejesinde bas júldeni oljalap, ózderiniń myqtylyǵyn túbegeıli moıyndatty. Japonııa – dzıýdonyń otany sanalǵanymen, buryn-sońdy dál osyndaı orasan zor tabysqa olardyń qoly jetpegen. Naqty derekterge súıensek, 1984 jyly Los-Andjeleste Kúnshyǵys eliniń qyrandary tórt ret top jarsa, taǵy bes jarysta úsh retten dara shyqty. Eń úzdik nátıjeleri osy. 2008 jyly Beıjiń jáne 2016 jyly Rıo-de-Janeıroda qos altyndy qorjynǵa salsa, 2012 jyly Londonda sol eldiń birde-bir balýany bas júldeni oljalaı almady. Al bul joly Naohısa Takato (60 kılo), Hıfýmı Abe (66 kılo), Seheı Ono (73 kılo), Takanorı Nagase (81 kılo) jáne Aaron Volf (100 kılo) syndy bes birdeı dúldúl teńdessiz dep tanyldy. Sondaı-aq Tokıo tórinde grýzııalyq Lasha Bekaýrı (90 kılo) men chehııalyq Lýkash Krpalek (+100 kılo) te altyn tuǵyrdan qol bulǵady.

Jalpykomandalyq esepte Japo­nııadan keıingi satyǵa Grýzııa quramasy jaıǵasty. Qap taýy bókterinde orna­las­qan shaǵyn ǵana memleket ókilderiniń ójettigi men tabandylyǵyna tańdanbaý múm­kin emes. Bir altynnan bólek bul eldiń taǵy úsh apaıtósi kúmis medaldi moıyndaryna ildi. Olar – Vaja Margvelashvılı (66 kılo), Lasha Shavdatýashvılı (73 kılo) jáne Gýram Týshıshvılı (+100 kılo). Jer-jahannyń ár qıyryndaǵy jankúıerler «Tokıo-2020» dodasy barysynda aıtýly qos memlekettiń órenderiniń teńdessiz ónerine tamsandy.

Áıelder arasynda da Japonııa quramasy aldyna jan salmady. Kúnshyǵys eliniń arýlary tórt salmaq dárejesinde qarsylas shaq keltirmedi. Atap aıtsaq, Ýta Abe (52 kılo), Tıdzýrı Araı (70 kılo), Sorı Hamada (78 kılo) jáne Akıra Sone (+78 kılo) altynnan alqa taqty. Ekinshi orynda – Kosovonyń qyzdary. Bir aıta keterligi, bul elden Olımpııa oıyndaryna nebári 11 óren ǵana qatysty. Solardyń arasynan Dıstrııa Krasnıkı (48 kılo) men Nora Gıakova (57 kılo) sýyrylyp shyǵyp, ǵalamdyq dodanyń jeńimpazy atandy. Alaqandaı jeri, nebári 1,8 mıllıondaı ǵana halqy bar albandar úshin bul ǵalamat tabys ekeni sózsiz. Qaraısyń da súısinesiń! Taǵy bir altyndy Fransııanyń áıgili balýany Klarıss Agbenený (63 kılo) enshiledi.

Mine, joǵaryda atalǵan memlekettiń órenderinen bizge de úlgi alý kerek. Ásirese, dál osy dzıýdo kúresinde. «О́zimiz-aq qatyramyz» dep bekerge daýryǵa bergenshe, solardyń ońdy tájirıbesine súıene otyryp, jattyǵý júıesin durys jolǵa qoısaq, esh aǵattyǵy joq dep oılaımyz. Qazaqshalap aıtsaq, jaqsysyn úıreneıik, jamanynan jıreneıik. Tek sonda ǵana bizdiń qyzdar keleshekte kosovolyqtar sekildi kúresip, jigitterimiz japondar nemese grýzınder sekildi tatamıde jandaryn salyp aıqasatyn shyǵar...