AITV ınfeksııasyna qarsy ART terapııanyń septigi mol

– Sábıt Bekmaǵambetuly, aldymen myna saýaldan bastasaq: aýrý qalaı anyqtalady, onymen kóbine kimder aýyrady, naqty statıstıka bar ma?

– AITV-ty anyqtaý testileý arqy­ly júredi. Al testileý mindetti jáne erik­ti túrde júr­giziledi. Mindetti toptarǵa do­norlar, júkti áıel­der, medısına qyz­metkerleri, sottalǵandar jáne sot, proký­ratýranyń suranysy boıynsha tul­ǵalar jatady. Qalǵandary, onyń ishin­de osal toptar klınıkalyq jáne epıdemııalyq kórsetkishter boıyn­sha AITV-ǵa testten ótedi. Nátıjesi oń bol­ǵan kezde psıholog mamannyń kon­­sýl­tasııasy beriledi. Keńes kezinde min­­det­ti túrde esepke turyp, em bastaý ke­rek­tigi aıtylyp, emdelýden jaltarǵany jáne basqa adamdarǵa juqtyrǵany úshin ákim­shilik jáne qylmystyq jaýap­ker­­shilik týraly eskertiledi. Bul Qyl­mys­tyq Kodeksiniń 118-baby boıynsha «Adamnyń ımmýn tapshylyǵy vırý­syn (AITV/JITS) juqtyrý» jáne Ákim­shilik quqyq buzýshylyq Kodeksi­niń 430-babymen «Aınalasyndaǵylarǵa ­qa­ýip tóndiretin aýrýlarmen aýyratyn adam­dardyń emdelýden jaltarýy» dep ata­lady. Elimizdegi «Halyq densaýlyǵy jáne densaýlyq saqtaý júıesi týraly» Kodek­sine sáıkes, AITV áleýmettik ma­ńyz­y bar aýrýlardyń qataryna jata­dy, son­dyqtan medısınalyq kómekten bas tar­týǵa quqyǵy joq, tirkeýde turýǵa min­detti.

Suraǵyńyzdyń ekinshi bóligine kelsek, statıstıka júrgiziledi. 2021 jyldyń 8 aıyn­da Nur-Sultan qalasy boıynsha AITV-tyń 222 jaǵdaıy tirkeldi, 100 myń turǵynǵa shaq­qandaǵy kórsetkish 18,7-ni quraıdy (Qazaq­standa – ortasha 12,5). 2020 jylmen salys­tyrǵanda 64 jaǵdaıǵa ósim bar (2020 j. 8 aıy – 158). Bıylǵy 8 aıdaǵy ósý úrdisimen alǵan­da barlyǵy 2 429 jaǵdaı tirkeldi, onyń ishin­de shetel azamattary – 197. Aýrýshańdyq kórsetkishi 100 myń turǵynǵa shaqqanda – 154,6 qurady (Respbýlıka boıynsha – 149,1). 15-49 jas aralyǵynda AITV ınfeksııasynyń taralýy 0,27%-dy qurap, Densaýlyq saqtaýdy damytýdyń mem­lekettik baǵdarlamasy para­metrleri sheginde ustalýda – 0,35%.

– Osydan taǵy bir zańdy saýal týyndaıdy. Qazirgi ýaqytta neshe adam emdelip júr? Jas aıyrmashylyqtary qandaı jáne erler men áıelderdiń ara­salmaǵy qansha?

– Búginde JITS ortalyǵynda AITV-men ómir súretin 1 477 adam dıspanserlik esep­te turady. Bıylǵy 8 aı ishinde 273 naý­qas esepke tursa, onyń ishinde alǵash ret anyq­tal­ǵan 222 jańa jaǵdaıdyń 206-sy (2020 jyly – 127 adam) dıspanserlik esepke alyndy. Iаǵnı esepti kezeńde dıspanserlik esepte turýshylardyń 79 adamǵa ulǵaıǵany baıqalady. Bul ishki mıgrasııanyń belsendiligine, AITV-ǵa testileýmen qamtý paıyzynyń ósýine (basqa óńirlermen salystyrǵanda 2-2,5 ese artyq) jáne respýblıkalyq iri klınıkalardyń sho­ǵyr­lanýyna baıla­­nys­ty. Qazir ART qabyl­daıtyn naýqas sa­ny – 1 365 (2020 jyly – 1 053), bul – dıs­panserlik esepte turatyn naý­qas­­tar­dyń 92%-y.

Jas erekshelikterine toqtalyp ketsek, erler – 944 nemese 64% (19-49 jas aralyǵynda – 825), áıelder – 533 nemese 36% (19-49 jas aralyǵy – 445). Eń jasy úlken pasıent – 77, eń kishisi – 2 jasta. Áıelder arasynda júktiler de bar. 1997 jyldan bastap 265 júkti áıelde AITV anyqtalǵan, 227 tiri bala dúnıege kelgen, altaýynda AITV anyqtalǵan, ıaǵnı anadan balaǵa juqqan. 8 aı ishinde 17 júkti áıel tirkelgen, onyń 10-y bosandy. Balalar arasynda sońǵy 2 jylda aýrý tirkelmegen. Jalpy 18 jasqa deıin 21 bala tirkeýde tur.

– Kópshilikke túsinikti bolýy úshin antı­retrovırýstyq terapııa (ART) týraly jik­tep aıtyp berseńiz.

– Aýrýdyń paıda bolýy búkil álem­degi ǵalymdardy biriktirip, tıimdi terapııany izdeýge májbúr etti. Búginde mundaı terapııa bar. Bul – antıretrovırýstyq terapııa dep atalady. Búgin biz AITV ınfeksııasyn juqtyrý qaýpin tómendetýde ART terapııanyń jetistigi týraly aıta alamyz. ART qabyldaıtyn jáne qandaǵy vırýs anyqtalmaıtyn deńgeıge jet­ken adamdar juqpany basqa adamdarǵa juq­tyra almaıdy. Bul – emdeý tıim­diliginiń eń se­nimdi kórsetkishi jáne syrqattanýshylyqty tómen­detý jolyn­daǵy jetistik. Sebebi preparattyń ne­gizgi ıngrıdıenti vırýstyq RNK-syn joıa­dy, nátıjesinde vırýstyń replıkasııasy toqtap, ımmýndyq júıe qalpyna kele bastaıdy. Aıta ketetin jaı, em qa­byldamaǵan jaǵdaıda, aýyr qosalqy ­aýrýlar týyndaıdy.

Vırýsqa qarsy terapııanyń jetis­tik­teri búginde indet aǵymyn tolyq óz­gertti: AITV ólimge ushyratpaıtyn, so­­zyl­maly basqa­rylatyn aýrýlar qata­ry­­na ótti. Joǵary bel­sendi ART nátı­jesinde vırýstyń balaǵa berilý qaýpin aıtar­lyqtaı (2%-ǵa deıin jáne odan kem) tómendetýge qol jetkizildi, ıaǵnı ınfeksııany juqtyrǵan áıelder deni saý bala týady.

Qazirgi zamanaýı preparattar is jú­zin­de janama áserleri joq, pasıentter úshin qaýipsiz jáne kúnine bir tabletka ǵana qabyldaıdy. Bul tabletkalarda eki nemese úsh preparat biriktirilgen. Jyl saıyn jańa preparattar jáne tip­ti jańa preparattar toptary paıda bo­lady, olardyń ýyttylyǵy únemi tó­men­deýde. Iаǵnı táýligine 5-6 tabletka qa­byl­­daýdyń ornyna pasıentter kúnine bir tabletka qabyldaıdy. Sonymen qatar qazir ıneksııalyq terapııa preparattary bar. Olar tabletkalardy kúndelikti qabyldaýdy eki aıda bir ret preparatty parenteraldi qabyldaýmen almastyrýǵa múmkindik beredi, bul emdeýdi odan ári jeńildetedi. Ázirshe tamyr arqyly engi­ziletin preparattar klınıkalyq zertteý­den ótýde.

– О́tken ǵasyrda osy aýrý tirkel­gen­nen beri qanshama izdenister ótti. So­nyń nátı­jesinde qazir JITS sozylma­ly syr­qat­tardyń qataryna ótti. Alaı­da onyń vırýsy mýta­sııaǵa ushy­rap oty­ratyndyqtan jyl­dar ishinde ART qan­shalyqty ózgerdi? Kele­shekte de te­rapııa ózgeriske ushyraýy múmkin be?

– 40 jylǵa jýyq ýaqyt ishinde osy aýrýdy dıagnostıkalaý jáne emdeý sa­la­synda kóptegen ǵylymı zertteý júr­gizildi. Ǵalymdar AITV ımmýndyq jú­ıe­niń jasýshalaryna áser etetinin já­ne aǵzany ımmýnıtetke shabýyl jasaı­tyn syrtqy agentterge osal ekenin anyq­tady. Immýn tapshylyǵynyń áse­rinen AITV juqtyrǵan adamdar saý adam­dar­ǵa qaraǵanda týberkýlezben júz ese jıi aýyrady. Olarda onkologııalyq aýrý­lar, shartty patogendik vırýstardan, bak­terııalardan nemese protozoıdtardan týyndaǵan aýrýlar, mysaly, gerpes, kandıdoz jáne adamnyń papılloma vırýsy jıi kezdesedi. Bul ınfeksııa sozylmaly aýrýlarǵa jatady. Adamnyń ımmýn tapshylyǵy vırýsy únemi ózgerip otyrady. Mýtasııanyń sebebi – kúshti ımmýndyq júıeniń jumysyn buzý. Iаǵnı vırýs qalaıda ımmýndyq jasýshalar­dy álsiretedi, sondyqtan vırýstyń qura­mynda ózgerister týyndaıdy. Mundaı mý­tasııanyń saldary aǵzany álsiretedi, ınfeksııanyń belgileri uzaq ýaqytqa sozylady jáne de organızmde JITS tez damıdy, arnaıy dári-dármekterdiń de áseri vırýsqa tımeıdi. Bul – AITV-tyń emdelmeıtin aýrýlardyń qata­ryna jatatyn basty sebebi. Sońǵy jyl­dary paıda bolǵan antıretrovırýstyq pre­parattar vırýstyń mýtasııasyn balama preparattarǵa qaraǵanda anaǵurlym tıimdi etedi, ári qabyldaýy ońaı jáne janama áserleri az preparattar ekenin kórsetti.

– COVID-19 tárizdi bul aýrý da ım­­mýndyq júıege shabýyl jasaıdy. Sondyqtan siz­diń pasıentterdiń pan­demııa ýaqytynda qor­ǵanýy qa­laı júrgiziledi? Medısınalyq tur­­ǵyda aldyn alatyndaı jaǵdaılar qaras­­tyrylǵan ba, álde kópshilik sııaqty gıgıe­nalyq, áleýmettik qashyqtyqty saqtaý tárizdi qorǵanýmen shektele me? Jalpy pasıentter KVI juqtyrǵan jaǵdaıda qalaı emdeledi?

– AITV ınfeksııasy kezinde ımmýn­dyq júıe zaqymdanady, Koronavırýs ınfek­sııasynyń patogenezi kishkene basqasha, óıtkeni bul ınfeksııamen tynys alý júıesiniń zaqym­danýy kóbirek jáne bul onyń berilý joldaryna baılanysty.

AITV-men ómir súretin adamdar úshin de COVID-19-ǵa qatysty saqtyq shara­la­ry­nyń jalpy jurtshylyqtan aıyrmasy joq. Ereksheligi – dárimen qamtylýda. AITV-men aýyratyn adamdar ózderi ishe­tin antıretrovırýstyq preparattarmen uzaq merzimge (3-6 aı) qamtamasyz etilýi mańyzdy. Sonymen qatar AITV-men ­aýy­ra­tyn adamdar ýaqtyly vaksınalaýdan ótýi kerek (tumaýǵa jáne pnevmo­kokk ın­fek­sııasyna qarsy) jáne aralas ınfek­sııalar men qatar júretin aýrýlardy em­deý nemese aldyn alý úshin jetkilikti mólsherde dári-dármekter bolýy kerek.

– Ortalyq qashannan beri jumys istep jatyr? Tikeleı memlekettiń qol­daýymen qyz­met atqara ma? Qansha qyz­metker ju­mys isteıdi?

– Nur-Sultan qalasy ákimdiginiń JITS-tyń aldyn alý jáne oǵan qarsy kúres jónindegi ortalyǵy 1996 jyly Aqmola oblysynyń turǵyndaryna ar­nalǵan memlekettik mekeme retinde qu­ryldy. 1998 jyldan bastap qala elorda jáne respýblıkalyq mańyzy bar qala mártebesine ıe bolǵan kezinde ortalyq qalalyq deńgeıdegi mekeme bolyp qaıta quryldy. Alǵashqy jyldary ortalyq­ta birneshe ǵana maman jumys istegen. Búgingi tańda ortalyq materıaldyq-teh­­nıkalyq bazasy, bilikti mamandary jáne za­manaýı medısınalyq qural-jab­dyq­tary bar aldyńǵy qatardaǵy orta­lyq­tardyń birine aınaldy. Ortalyq toly­ǵymen zamanaýı medısınalyq qural-jab­dyqpen qamtylǵan, onyń ishinde PTR avto­mattyq analızator, SD4 jasýsha­lary sanyn anyqtaıtyn sıtometr bar.

Ortalyq tegin medısınalyq kómek­tiń kepildik berilgen kólemi sheginde AITV juq­tyrǵandarǵa jáne JITS-pen aýy­ra­tyn­darǵa mamandandyrylǵan ambý­la­torııalyq-emhanalyq medısına­lyq kómek kórsetedi jáne dári-dármekpen qam­tamasyz etedi. Res­pýb­lıkamyzdyń JITS ortalyqtary arasyn­da reıtıng boıynsha biz sońǵy úsh jylda aldyńǵy úshtikke kiremiz. Ortalyǵymyzda 5 bó­­lim bar: AITV-ınfeksııasyn epıde­mııalyq qadaǵalaý bólimi, dıagnos­tı­­ka­lyq zerthana, aldyn alý bólimi, uıym­­dastyrý-ádis­temeli bólimi jáne AITV-ınfeksııasyna kom­pıýterlik qada­­ǵalaý, aqparattandyrý bólimi jáne ákim­­shilik-sharýashylyq bólimi. Barlyǵy 110,25 shtattyq birlikter, onyń ishinde 33 dáriger jumys isteıdi. Atap aıtsaq dáriger-ınfeksıonıster sany – 6, dermatovenerolog – 2, dáriger-gınekolog – 2, psıholog – 1, ftızıatr – 1, pedıatr – 1, dáriger-laboranttar – 5, dáriger-epıdemıologtar – 13.

Ortalyq óz kadrlarynyń biliktilik deńge­ıin maqtan tutady jáne personal­dyń bilimin jetildirý, jas mamandardy daıarlaý boıynsha únemi jumys isteıdi. Ortalyqtyń medısına qyzmetkerleriniń 90%-dan astamynyń joǵary jáne birinshi biliktilik sanattary bar. Buǵan qosa orta­lyqta aldyn alý qyzmetterin kórsetý úshin osal toptar arasynan tartylǵan 49 aýtrıch-qyzmetkerler jumys atqarady.

Bizdi tolyǵymen memleket ózi qarjy­lan­dyrady. Iаǵnı densaýlyq saqtaýdy damytýdyń memlekettik baǵdarlamasyna sáıkes respýb­lıkalyq bıýdjetten qara­jat bólinedi. Dári-dár­mekpen qamtama­syz etý memleketimizde túgel tegin, so­nyń nátıjesinde ART-ǵa 1 365 naý­qas tar­tyldy. Bul dıspanserlik esepte tur­ǵandardyń 92 paıyzyn quraıdy.

– Áńgimeńizge rahmet.