Polısııa: Kadr hám qadir

Reforma reforma úshin jasalmaýy kerek

Bul sózimizge qanquıly qaq­tyǵys ke­zin­de opat bolǵan tártip saq­shylarynyń qazasy, aıaq astyna tap­talǵan pogon men te­mir qańqasy ǵana qalǵan polısııa kólik­teri dálel.

Bul salanyń reformaǵa kóp ushy­raǵanyn myna 4-5 mysaldan-aq ańǵarýǵa bolady. 2002 jyly Qylmystyq atqarý júıesi Ádilet mınıstrligine berilip, arada toǵyz aı ótkennen keıin qaıtadan Ishki ister mınıstrliginiń quramyna engizildi. Al 2014 jyly Tótenshe jaǵdaılar mı­nıs­tr­ligi qysqartylyp, onyń búkil qyz­­meti men quzyreti IIM-ge ótken bola­tyn. Alaıda 2020 jyly TJM qaıta­dan bó­linip, jeke vedomstvo bolyp ketti. Budan bó­lek, ákimshilik polısııa komı­te­tiniń jik-jikke bólinip, jilikteýge tús­keni de bel­gili. Memlekettik avtoınspeksııa men pat­rýldik polısııa qyzmetteri birik­ti­ri­lip, jol-patrýldik polısııa qyzmeti qu­ry­ldy.

2017 jyldan bastap ár aımaqta Jergilikti polısııa qyzmeti quryla bas­tady. Biraq biraz ýaqyttan keıin bul qurylym da qaıta ózgeriske ushyrady.

О́ıtkeni Jergilikti polısııa men IID-niń bólinýi qyzmet qaǵıdattaryna qaıshy keldi. IIM áli kúnge deıin uıym­dastyrylý, qurylymdy qaıta jasaq­taý, shtat sanyn qysqartý jaǵy­nan qıyndyq kórip keledi. Osynyń ózi quqyq qorǵaý qyzmetine keri áserin tıgizeri aıdan anyq.

Al kadr saıasatyndaǵy eń úlken ózgeris 2018 jyly boldy. Dál osy jyly 19 qarashada ishki ister organ­da­rynyń qyzmetin jańǵyrtý máse­le­le­rine arnalǵan keńes ótip, jıynda mınıstrlikke tıesili 12 oqý ornynan tek beseýin ǵana qaldyrý týraly aıtyldy. Sonyń nátıjesinde, «Qazaqstan Respýblıkasynyń ishki ister organdaryn jańǵyrtý jónindegi 2019-2021 jyldarǵa arnalǵan jol kartasyn be­ki­tý týraly» Úkimettiń №897 qaý­ly­sy qa­byldandy.

«Dál osy qaýly – qazaqstandyq po­lı­­sııaǵa jasalǵan qastandyqtyń basy. Ke­shegi qyrǵyn kezinde biz sonyń sal­­daryn tarttyq», deıdi 30 jylyn polısııa ofıserlerin daıarlaýǵa jum­­saǵan otstavkadaǵy polısııa gene­ral-maıory, professor Mırlan Qyzylov. О́ıtkeni osy qaýlyǵa sáıkes mı­nıs­trliktiń JOO-da bakalavrlardy daıarlaýǵa memlekettik bilim berý tap­syrysynyń sany azaıǵan. Al ge­neral-maıor: «Eger bakalavrıat 2019 jyly qysqartylmaǵanda, keshegi jappaı tártipsizdik kezinde IIM-niń Sh.Qabylbaev atyndaǵy Qostanaı akademııasy – 1000, M.Esbolatov atyndaǵy Almaty akademııasy – 1000 jáne Aqtóbe zań ınstıtýty 1000 kásibı shyńdalǵan, tózimdilikke úıretilgen, batyl kýrsantyn sapqa qoıýǵa daıyn bolar edi. О́kinishke qaraı, vedomstvolyq bilimdi jańǵyrtýdyń nátıjesi osyndaı orny tolmas qaıǵyǵa ákelip soqtyrdy. Al munyń jaýabyn kimnen suraımyz? Kezinde «halyqaralyq standart», «zamanaýı polısııa akademııalary qajet» dep urandaǵan reformatorlar áli kúnge deıin mınıstrlikte, arnaýly joǵary oqý oryndarynda basshylyq qyzmette otyr. Sol reformatorlardyń moraldyq jaýapkershilikteri bar ma?», dep máseleniń túp mánin ashyp kórsetti.

«Qaýlynyń 3-taraýy 17-tarmaq­sha­synda «IIM oqý oryndaryn 5 za­ma­naýı polısııa akademııasy etip qaı­ta qurý arqyly ońtaılandyrý» deı otyryp, «Qarjylandyrý kózi jáne boljanatyn shyǵystar» degen bó­liginde «qarajat talap etilmeıdi» dep bekitilgen. Bul baryp turǵan bilik­siz­dik. Kadrdyń qadiri ketkeni emeı nemene? Mundaıda polısııanyń abyroı-mártebesin qalaı kótermekpiz?! Al elimizde bolǵan keshegi qantógis jappaı beıbereketsizdik pen tártipsizdikti toıtarýǵa kúshtik qurylymdardyń kúshi jetpeıtinin kórsetip berdi emes pe? Bir kúnde elimizdiń barlyq óńirinde jappaı tártipsizdik bastalyp ketkende ishki tártipke birden-bir jaýapty polısııa qyzmetkerleriniń qaýqarsyz ekenin baıqadyq», degen general-ma­ıor Prezıdent Q.Toqaevtyń polısııa sanyn azaıtýǵa qatysty kózqarasyn Senat Tóraǵasy bolyp júrgen kezinde-aq ashyq bildirgenin aıtty. «IIO-ǵa taǵy bir reforma jasaý kerek degenderge ol sol kezde «Sizder nege polısııa jasaqtaryn qysqartyp jatyrsyzdar? Eýropalyq eldiń urandatyp júrgen jańashyldyǵyna eremiz dep sanymyzdy soǵyp qalmaımyz ba?» dep surap, osyndaı jaǵdaıdyń aldyn alý kerektigine asa mán bergen edi. Al bul suraqtardyń ózektiligin eldegi bolǵan keshegi jaǵdaı bir-aq kúnde aıǵaqtap berdi», deıdi M.Qyzylov.

«Zań atymen» degen sózde mádenıet jatyr

«Búkil elimizdi úreıde ustaǵan keshegi oqıǵada boryshyn adal atqara oty­ryp, eń qymbat qazynasy – ómiri men densaýlyǵyn qıǵan polısııa qyzmetkerleriniń erligi eren. Eger biz polısııa jasaǵy ózine berilgen quqyqtary men ókilettilikterin tolyqqandy paı­da­lanǵanyn qalaıtyn bolsaq, olardyń materıaldyq-tehnıkalyq bazasyn nyǵaıtyp, jalaqylaryn kóterýimiz qajet. «Arzan polısııa memleketke qymbatqa túsedi» degen burynnan bel­gili qaǵıdatty damyǵan elder qatań ustanady. «Qasiretti qańtarda» biz osy sózdiń kýási boldyq», degen M.Qyzylov elimizde quqyqtyq bilim berý men tárbıeniń quldyrap ket­ke­nin de ashyna jetkizdi. «О́ıtkeni zańǵa baǵynǵan, zańdy syılaıtyn, zań ústemdigin moıyndaıtyn azamattary bar elde mundaı bassyzdyq bolmaıdy» degen professor el Prezıdentiniń polıseılerdiń quqyqtyq qorǵalýyn arttyrý jónindegi tapsyrmasyna qa­tys­ty oıyn da bildirdi.

«Ishki ister organdary týraly» Zańnyń 4-babynyń 1-tarmaǵynda «Qazaqstan halqyna qyzmet etetin polısııa» dep jazylǵan. Iаǵnı bılikke, belgili bir toptarǵa emes, qarapaıym halyqqa qyzmet etetin polısııa. Sol sebepti de eń birinshi kezekte qoǵamnyń polısııaǵa degen senimin arttyrý qajet. Nege? О́ıtkeni osyndaı qysyltaıańda kózsiz erlikke baratyndar, ol – polısııa qyzmetkerleri. Osy Zańnyń 19-babynyń 3-tarmaǵynda: «Ishki ister organdary qyzmetkerleriniń jeke adamdardyń quqyqtaryn ýaqytsha shekteıtin áreketteri «Zań atymen» degen sózderdi aıta otyryp jasalady. Árbir adam mundaı jaǵdaıda belsendi áreketin toqtatyp, ishki ister organdary qyzmetkeriniń talaptaryna múltiksiz baǵynýǵa jáne onyń qyz­mettik mindetterin atqarýmen baı­­la­nysty nusqaýlaryn oryndaýǵa min­detti» dep taıǵa tańba basqandaı jazylǵan. Iаǵnı «Zań atymen» degen sózderdi estigen azamat polısııaǵa sózsiz baǵynýy kerek. Al keshegi jappaı buzaqylyq pen tártipsizdik kezinde osy «sózsiz baǵynýdyń» kórinisin kóre aldyq pa? Joq! Kerisinshe, polı­sııa qyzmetkerlerin qorlap, soq­qy­ǵa jyqqanyn kórdik. Quqyqtyq saıa­sat­tyń, quqyqtyq mádenıettiń, po­lı­­sııaǵa degen durys kózqarastyń qalyptaspaǵanyn ǵana kórdik. «Zań atymen» degen sóz kez kelgen polısııa qyzmetkeriniń negizgi qarýy bolýy kerek. О́ıtkeni bul sózde polısııanyń mádenıeti, adaldyǵy men halyqqa degen adal eńbegi jatyr. Al birde-bir polısııa qyzmetkeri ózin zańnan joǵary qoıa almaıdy!», deıdi M.Qyzylov.

«Súringenge – súıeý bola alatyn, qulaǵanǵa – tireý bolatyn, demikkenge dem beretin, álsizge – qorǵan bolatyn kim? Ol – halyqtyq polısııa. Qazir bizde bir-aq múdde bar. Bul – elimizdiń táýelsizdigin saqtap qalý. Ol úshin Qazaqstandaǵy árbir azamat óz mindetin adal atqaryp, zańǵa baǵynýǵa tıis. Sebebi zańmen ómir súretin memleket qana órkenıetti bola alady. Eger biz shyn máninde quqyqtyq, zaıyrly memleket quramyz desek, quqyqtyq mádenıet pen quqyqtyq tárbıege erekshe mán berýimiz kerek. Al bul tárbıe balany besikke salǵannan bastap, eńseli azamat bolǵansha júrgizilýge tıis», dedi sózin túıindegen general-maıor.

Baqylaý jumystary bosańsyp ketken

«Qazirgi polısııa – qazaqtyń oqy­ǵan, kózi ashyq, myqty azamattary­nan jasaqtalǵan elimizdegi eń iri ári kópsalaly qurylym. Polısııanyń halyq aldyndaǵy bedeli bar. Buryn da bolǵan. Eger polısııanyń bede­li bol­masa bul salaǵa kózi ashyq, kóki­re­gi oıaý jastar kelmes edi». Bul – otstavkadaǵy polısııa podpol­kov­nıgi Toqpan Áıtibaev­tyń pikiri. «Jap­paı tártipsizdik degen­niń ózi jaqsy emes» degen IIO-nyń arda­geri: «Bul – eń birinshi polısııaǵa úlken salmaq túsiretin qylmys. Al po­lı­sııa qyzmetindegi jaýapkershilik qylmysty aýyzdyqtaýdan buryn aldyn alýmen saralanady. Sol sebepti eń aldymen bas­syzdyqty boldyrmaýdyń qam-qare­ke­tin jasaý qajet edi. Qazirgi tańda polısııanyń aldynda úlken ári ja­ýap­ty mindet tur. Ol «qasiretti qań­tar­ǵa» jaýaptylardy anyqtap, tıis­ti ja­zaǵa tartý. Eger mundaı jappaı tár­tip­sizdikter der kezinde tizgin­del­mese, beı­bastaqtyqtar aldaǵy ýaqytta da bola beredi», dedi.

Ardagerdiń pikirinshe, Ishki ister mınıstrligin reformalaý bul salada kemshilikter bar degendi bildiredi. «Eń birinshi qatelik – polısııanyń keshegideı lańkestik pen terrorızmniń aldyn ala almaǵandyǵy. Demek, el arasynda quqyq buzýshylyqtyń aldyn alý is-sharalary tıisti deńgeıde júrgizilmegen. Búgin-erteń bolady dep josparlanǵan jappaı tártipsizdikti anyqtaı almaýdyń ózi saladaǵy sal­ǵyrt­tyqty ańǵartady. IIO-da «qyl­mys jasaýǵa beıim» degen uǵym bar, arnaıy esepke alyna­tyn­dar taǵy bar. Ár ýchaskelik ıns­pektor óz aýma­ǵynda kimniń kim ekenin bes saý­sa­ǵyn­daı bilse, buryn sottal­ǵan­dar­dyń nemen aınalysatynynan habardar bolsa, esepte turǵandarǵa jiti ba­qy­laý jasap, jumyssyz júrgen­der­diń eki qolyna bir kúrek taýyp berýge múddeli bolsa, mundaı jaǵdaı bolmas edi», degen T.Áıtibaev jalaqyny kóterý de máseleni túbegeıli sheship bere almaıtynyn aıtty. «Sebebi dál qazirgi tańda ýchaskelik polısııa ıns­pektorlardyń, tergeýshiler men je­del ýákilderdiń eńbekaqylary tómen dep aıta almaımyn. Biraq yntalandyrý degen uǵym bar. Eger qyzmetkerlerdiń materıaldyq jaǵdaıy jyl saıyn jaqsaryp otyrsa, olardyń jumysqa degen yntasy artary anyq», deıdi ol.

Keshegi qanquıly oqıǵalar kezin­de qaza bolǵan kúshtik qury­lym qyz­met­kerleriniń ishinde polıseı­ler­diń sany kóp. Bul neni ańǵartady? Kóptiń kókeıinde júrgen osy suraqqa kóz­qa­rasyn bildirgen ardager: «Másele tek tártip saqshylarynyń áskerı daıa­r­­lyqtarynyń álsizdiginde ǵana emes. Sebebi olar alǵashynda alańǵa shyq­­qan beıbit sherýshilerdi syrttaı baqylap, sol jerdegi qoǵamdyq qaýipsizdikti qadaǵalap turamyz dep oılady. Ashyǵyn aıtqanda, polısııa bir sátte burq ete qalatyn bassyzdyqqa, qarýly qaqtyǵysqa daıyn bolmaı shyq­ty. Alańǵa shyqqandardyń bári beıbit halyq emes ekenin saqshylar kór­medi emes kórdi, olardyń arasynda búlikshilerdiń júrgenin bildi. Eger polısııa der kezinde qımyl jasap, sol sodyrlar men búlikshilerdi áshkerelep, shara qoldanǵanda, sherýdiń sońy osynshama qaza men qaıǵyǵa ulaspas pa edi, kim bilsin...» degen ókinishin de jasyryp qalmady.

Sanaly ǵumyryn qoǵam qaýipsiz­di­gin saqtaýǵa arnaǵan ardager áńgime barysynda IIM keshegi oqıǵa kezin­de jibergen qa­te­likterin aıtýdan jal­­tarmaýy qa­jet ekenin de málim­dedi. «Jalpy, osy ýaqytqa deıin qordalanyp qalǵan árbir máseleni qoǵamdyq talqyǵa salýdan qashýdyń qajeti joq», dep sanaıdy T.Áıtibaev. «Sebebi alańda bolǵan túrli jaıttardan keıin halyqta «Polısııanyń da­ıyndyǵy jetkilikti boldy ma? Tár­­tip saqshylary qysyltaıań sátte óz­de­rin kásibı turǵydan kórsete aldy ma? Syn saǵatta olardan berik rýhty, myqtylyqty baıqaı aldyq pa?» degen zańdy suraqtar týyndady. Prezıdent te jappaı tártipsizdik kezinde quqyq qorǵaý organdarynyń arasynda ózara is-qımyldyń joqtyǵyn qatań synǵa aldy. Bul da –  shyndyq! О́ıtkeni bir ymy­raǵa kele almaý – kúshtik qury­lymdar arasynda burynnan kele jat­qan indet. Ár sala qansha kúsh sal­­ǵanymen, aýyzbirshilik pen biriz­di­­liktiń joqtyǵynan keıin naqty nátı­je de joq, isimiz de ońǵa baspaı tur. Bir maqsatqa jumyldyrylǵan ve­dom­stvoaralyq baǵdarlama, osyndaı qıyn qystaý sátti ózara is-qımyl jasaý jospary bolýy qajet», deıdi otstav­kadaǵy polısııa podpolkovnıgi. Sóziniń sońynda polısııa ardageri bul qyzmettiń ımıdjin nasıhattaı bilý­diń mańyzdylyǵyna da toqtaldy. «Buryndary «forma kıgen tártip saq­shy­sy kóshede júrse, osynyń ózi pro­fılaktıka» deıtin. Shyndap kel­gen­de, ár polısııa qyzmetkeriniń aby­roı-bedeli – óz eńbeginiń nátıjesi ǵana», dedi ardager.

Ras, qazirgi ýaqyt talaby polısııa qyzmetkerinen kásibı bilimdi ǵana emes, sonymen qatar joǵary áskerı daıyndyqty talap etedi. Merıtokratııa qaǵıdaty negizinde kásibı damý men mansaptyq ósýdi yntalandyrýdyń da mańyzy óte zor. Osyǵan oraı IIM M.Esbolatov atyndaǵy Almaty aka­­demııasynyń basshysy, polısııa polkovnıgi Aıdar Saıtbekov ishki ister organdary qazirgi tańda joǵary uıymdasqan, kásibı bilikti, básekege qabiletti kadrlar korpýsyna muqtaj ekenin málimdedi. Ol sondaı-aq bola­shaq polısııa qyzmetkerlerin daıarlaý barysynda akademııa oqý prosesi men praktıkanyń tereń ıntegrasııasyna úlken kóńil bóletinin de jetkizdi. Ol úshin trenıngter men semınarlardan bólek, kóshpeli sabaqtar keńinen ótkizilip keledi. «Mysaly, bizdiń kýrsanttarymyz ben tyńdaýshylarymyz Ulttyq ulannyń jaýyngerlik jáne ádistemelik daıarlyq oqý ortalyǵynyń bazasynda dalalyq jaǵdaılarda únemi oqýdan ótedi, onda olar tabeldik qarýdy, arnaıy quraldar men oq-dárilerdi qoldaný daǵdylaryn, sondaı-aq jekelegen operasııalardy júrgizý taktıkasy, búrkemeleý jáne t. b. bo­ıynsha óz bilimderin jetildiredi», deıdi akademııa basshysy.

Onyń aıtýynsha, polısııa daıar­ly­ǵynyń joǵary standarttary ǵana IIO aldyna qoıylǵan mindetterdi tıimdi sheshýge qabiletti joǵary kásibı kadr­lyq korpýs qurýǵa múmkindik bere­di. Mı­nıstrliktiń birinshi kezektegi stra­te­gııalyq mindetteriniń biri de osy.

Al kúni keshe Ishki ister mınıstri Erlan Turǵymbaev Úkimette áskerı daıar­­lyqty qamtamasyz etýdi arttyrý, áskerı qyzmetshilerdiń mo­ral­dyq rýhyn kóterý maqsatynda eń aldymen Arnaıy bólinisterdiń mate­rıaldyq-tehnıkalyq bazasyn ny­ǵaıtýdy jos­­parlap otyr­ǵan­dyq­ta­ryn málimdedi. Jalpy, ma­te­rıal­dyq bazany nyǵaıtý úshin Úkimet rezer­vinen qarjy da bólingen. Al Otandy súıýge, qyzmettik mindetke adal bolýǵa tárbıeleý boıynsha is-sha­ralar josparynda qıyndyqqa shydaý, tó­zimdilik boıynsha arnaıy trenıngter uıymdastyrý kórsetilgen.

TÚIIN. Qańtarda bolǵan qantógiste polısııa men Ulttyq ulannyń 8 qyzmetkeri terrorıster qolynan qaıtys bolyp, 2 911-i jaraqattanǵan. Alaıda qaza bolǵandardyń ishinde beıbit turǵyndardyń qatary kóp. Zardap shekkenderi taǵy bar. Eń ókinishtisi, oqqa ushqan qarapaıym azamattardyń ólimine qatysty jáne tártipsizdikke qatysqany úshin ustalǵandardy azaptaý, qatygezdik tanytý týraly halyq arasynda aq-qarasy ajyratylmaǵan faktiler kún saıyn kóbeıip keledi. Basty kúdikti taǵy da – polısııa. Qıynnyń qıyǵyna iligetin de polısııa, kóptiń synyna ushyraıtyn da solar. Bul sonda neni ańǵartady? Polısııa qyzmetkerleriniń kásibılikteriniń tómendigin be? Álde, eldegi zańdylyqtyń osaldyǵyn ba?..