Hıýstondaǵy dombyra mektebi

 Jańashyldyq

2022 jyldyń alǵashqy kúni Amerıka topyraǵyna tabany tıgen keıipkerimiz bir jyl boıy onlaın-sabaq ótkizip, birneshe kúı úıretken shákirtterimen júzdesken. Buıyrsa alda biraz jos­par tur. Biz Asqarmen de, ony elden arnaıy shaqyrtqan mundaǵy qazaq dıasporasynyń jetekshisi Qýatbekpen de telefon arqyly sóılestik.

– Amerıkada, Nıý-Iork qalasynda osydan 6 jyl buryn konserttik gast­rolmen kelgen edim. Mine, taǵy da dám buıyryp, osy kezge deıin onlaın dáris bergen shákirtterimniń janyna kelip qaldym, – deıdi Asqar Kenje­ǵalıev.

Asqardy Amerıkaǵa jetkizgen – ja­ńashyldyǵy der edik. Qazaqstan­nyń bir sheti – shaǵyn ǵana Oral qalasyn­da júrip-aq respýblıkalyq Kúıshiler oda­­­ǵyna jetekshilik etti. Alys-ja­qyn­­­men aralasyp, tynym tappaıdy. Oral qalasyndaǵy Qadyr saraıy­nan Kúı bólmesin ashqanyn 2019 jy­­ly jaz­ǵan­byz. https://egemen.kz/article/204125-oraldaghy-qadyr-ortalyghynda-kuy-bol­me­si-ashyldy Osy ból­medegi óz­diginen kúı tartatyn «elek­tron­dy dom­byra» – Asqar­­dyń kóp izde­ni­siniń biri ǵana.

– 2007-2008 jyldary dombyrany kompıýtermen úırený degen baǵdarlama jasap edim. Ol kezde Shyńǵys Muqan Oralda bolatyn. Qoldap, jergilikti gazet­terge maqala jarııalady. Biraq Oral­da baǵdarlamashy jigitter az, baǵ­darlama qıyndyqpen jasaldy, eski kom­pıýter tilinde bolyp, keıin qolda­nylmaı qaldy. Biraq ózim tájirıbe jınaı berdim. Árıne, úıretýshi ustazsyz, kom­pıýterdiń kómegimen dombyra úırený ońaı emes. Úıretýshi janyńda tur­sa, múmkindik kóp. Al baǵdarlamada onyń bárin qamtı almaısyń. Sondyqtan is-áreket, metodıka ózgerýi kerek boldy, – dep eske alady Asqar.

Asqar Kenjeǵalıevtiń shette júr­gen qazaq balalaryna dombyra úıretýi ­de keshe ǵana bastalǵan is emes. Reseı­diń Sarytaý (Saratov) oblysyndaǵy qa­zaq balalaryna jylyna 4-5 márte ­óz qarajatymen baryp, emtıhan alyp, ­qol­dap júredi. Ol jaqtaǵy dombyra­shy-ustaz Jazıra Jaqsybaevaǵa ba­ryn­sha qoldaý bildirip júretin. Reseı­degi tuńǵysh qazaq qýyrshaq teatryn ashýǵa talpynyp júrgen Jazırany oraldyq teatr mamandarymen jalǵaǵan da Asqar.

Ákimderdiń ýádesi

Shynaıy ónerpaz basshy jaǵala­maıdy. Asqar da sondaı. Degenmen, jekelegen adamdardyń jansebildigimen ǵana alǵa basyp jatqan keı jumysty memleket qoldap ketse, taý qoparar ma edik deıdi keıipkerimiz.

Máselen, Asqar Reseıdegi, AQSh-taǵy nemese basqa da shetelderdegi qan­das­tarymyzdyń dombyra úırenýine jaǵ­daı týdyrý, kýrstar ashý, metodıkalyq nusqaýlyqtar daıyndaý jáne aspaptarmen qamtamasyz etý máselesin kóp­ten kóterip júr. Tipti jumysty respýb­lıkalyq Kúıshiler odaǵy jumy­synyń bir baǵyty etip usynǵan.

– Osydan 7-8 jyl buryn Kúıshiler odaǵynyń BQO-daǵy jetekshisi retinde biraz usynysymdy tizip, sol kezdegi óńir basshysy Altaı Kólginovke berdim. Onyń ishinde sheteldegi qazaq ulandaryna dombyra úıretý klastaryn ashý, qoldaý týraly usynys boldy. Sebebi AQSh-tyń Tehas shtatyndaǵy Hıýston qalasynda jumys istep jatqan qazaq mektebimen baılanysta edim. Ákim alystaǵy qazaq balalaryna ulttyq aspap – dombyra syılaýǵa ýáde bergenimen, sóz kúıinde qaldy, – deıdi Asqar Kenjeǵalıev.

Kúıshiniń keıingi ákimniń qabyl­da­­ýynda bolǵany da «qyzyq». 2021 jyly aqpan aıynyń 22-si kúni Ǵalı Esqa­lıevtiń qabyldaýyna ja­zyldy. Eki aıdan asa ýaqyt kútti. Sáýirdiń 29-y kú­ni kezegi jetti. Oblys bas­shysynyń aldyn­da otyryp, bar jos­paryn aıtty. Respýb­lıkalyq Kúıshiler oda­ǵynyń máselesi, kúı óneri kenjelep qalyp bara jatqany, kompozıtorlar baıqaýyn ótkizý, kóne dombyra fes­tı­vali sekildi ıdeıalaryn ortaǵa saldy. О́zinen onlaın sabaq alyp júrgen amerıkalyq qazaq balalary týraly da umytpady.

Amerıka degen sıqyrly sóz ákimdi eleń etkizdi. Sol kezde qurylysy júrip jatqan, jeltoqsan aıynda paıdalanýǵa beriletin «Atameken» óner saraıyn ashý saltanatynda sheteldik qazaq balalaryn dombyraǵa úıretetin onlaın-mektepti astanalyq dókeılerge tanystyratyn «kreatıv» ıdeıa týdy.

Osydan keıin taǵy 4-5 aı habarsyz ketken ákimdik óner saraıynyń ashylý qarsańynda ǵana «tirilipti». О́ner saraıynyń ashylýyna vıse-premer Eraly Toǵjanov kelmek eken. Astanalyq dókeıdiń sý jańa «Atameken» óner saraıymen tanysýy Asqar Kenjeǵalıevtiń onlaın mektebinen bastalatyn boldy. Keshki saǵat 6-da Kalıfornııa, Va­shıngton, Hıýs­ton qalalarynan 15 qazaq balasy dombyrasyn ustap, ekran aldynda da­ıyn turdy. Ol kezde AQSh-ta tańǵy saǵat 5.00. edi...

Sonymen, bári sátti boldy. Úki­met tóraǵasynyń orynbasaryn «Bal­byraýyn» kúıimen qarsy alǵan Asqardyń alystaǵy shákirtteri «Keńes», «Erkem-aı», «Erke sylqym» kúılerin ǵana emes, «Adaı», «Kóńil tolqyny» sekildi kúrdeli shyǵarmalardy da qa­shyqtan úırenip alypty. Eki ezýi qulaǵyna jetken ustaz el Úkimeti basshylarynyń aldynda bar oıyn aıtty. Qazaq kúı ónerin álem boıynsha nası­hattaý úshin oıdaǵy josparlaryn ortaǵa saldy.

– Múmkin bolsa túrkitildes elderdiń naýryz merekesin ótkizý úshin «Oral sazy» ansamblin AQSh-qa aparaıyq. Olar­ǵa amerıkalyq shákirtterimdi qo­syp, úlken orkestr kóleminde ádemi konsert bereıik, – deıdi Asqar.

– Qandaı kómek kerek? – deıdi vıse-premer.

– Amerıkada dombyra úırenip júr­gen balalardy qazaqy ulttyq kıim­men, aspappen qamtıyq. Qazaqstan Táýel­sizdiginiń 30 jyldyǵyna birikken konsert bereıik, – dedi Asqar.

– Jasaımyz! Kerek bolsa, ol balalar­dy Qazaqstanǵa da aldyramyz, – dedi Eraly Toǵjanov.

Sol kezde keıipkerimizdiń qalaı qýan­­­ǵanyn kórseńiz! Tóbesi kókke sál jet­­­pedi. Bul áńgimeniń bárin amerıkalyq shá­­kirt­­teri de, ata-analary da tikeleı efır­de tyńdap turdy. Táýelsizdiktiń 30 jyl­dyǵyna Amerıkada konsert ótki­ze­ti­nin oılasa, júregi alaburtyp ke­te­tin. Biraq osynyń bári qııalshyl óner ada­my­nyń bir sáttik aldamshy qýanyshy ǵana eken. О́mirdiń prozasy basqa bolyp shyqty.

Qarasha aıynyń basynda vıse-premer saparynyń hattamasy, oblysta jasalatyn jumystardyń jospary keldi. Biraq ol hattamada dombyra mektebi tý­raly bir aýyz sóz joq! Basqarma ákim­dikke, ákimdik basqarmaǵa siltedi. Asqar­dyń kóńili sý sepkendeı basyldy. Amal joq, bul habardy muhıttyń arǵy ja­ǵyna da jetkizdi.

– Meni jubatqan – amerıkalyq qazaq­tar boldy. «Ýaıymdama, Qazaqstandy bilemiz ǵoı. О́z jolymyzben júre bere­miz» dedi. Sóıtip, olar ózderi uıym­dasyp, Amerıkaǵa alty aılyq vıza jasap berdi. Meniń sharýamnyń quqyqtyq sharalaryn retteıtin adam jaldady. Sóıtip, eki ret AQSh elshiligine áńgi­me­lesýge bardym. Aqyry vıza qolyma tıdi. Biraq biz konsertti Qazaqstan Respýb­lıkasy Táýelsizdiginiń 30 jyldyǵyna qoıyp úlgermedik. Endi buıyrsa Naý­ryz merekesine daıyndalamyz, – deıdi dombyrashy.

Dombyra – qazaqtyń jany

«Biz, AQSh-tyń Tehas shtatyndaǵy qazaqtar, ózimiz ben balalarymyz úshin tilimiz ben salt-dástúrimizdi, kúıimiz ben bıimizdi úırený maqsatynda 2012 jyly qazaq mektebin uıymdastyrǵan edik. Byltyr pandemııa ýaqytynda jabylyp qaldy. Endi Asqar myrzanyń kelýimen mektebimizdiń ekinshi tynysy ashylady dep otyrmyz» deıdi Hıýs­ton qazaqtarynyń belsendisi Qýatbek Mahým.

On jyl bederinde Hıýstondaǵy qa­zaq mektebiniń tálim-tárbıesin 200-deı qazaq balasy kórgen. Týǵan jerden, qazaqy ortadan alys júrgen jandar úshin munyń ózi dátke qýat.

Qýatbek Baıan-О́lgeıde týypty. 1993 jyly Qazaqstanǵa kóship kelgen. 1998 jyly Túrkııaǵa, 2006 jyly AQSh-qa qonys aýdarǵan. Aıtýynsha, Hıýstonnyń ózinde 2 myńdaı qazaq turady.

– Osy jaqqa kelgeli balalarymyzǵa qaraımyz, aǵylshynǵa jutylyp barady. Azǵantaı halyqtyń ózin ózi saqtap turýy ońaı emes. Osyǵan alańdap júrgen edik. Qadyrdyń «Naǵyz qazaq – qazaq emes, naǵyz qazaq – dombyra!» degen áıgili sózi bar ǵoı. Balalarǵa ulttyq óner men saltty úıretetin alǵashqy mektebimizdi 2012 jyly ashtyq. Dombyra, bı sabaqtaryn berip júrdik. Bul mektepke ár jyldary 20-25 oqýshydan qatysyp otyrdy. Bul jaqqa kelip jatqandardyń bir toby ýaqytsha keledi, basqa jaqqa kóship ketedi. Keıbiriniń balalary úlkeıip, ósip ketken soń mektepke kelmeıdi. Kovıdtiń kesirinen bir jyldaı mektebimiz jabylyp qaldy. Jalpy, búginge deıin 9 jyl ishinde 200-ge jaqyn oqýshy shyqty. Baıqaǵanymyz, dombyranyń erekshe qasıeti bar. Til bilmeıtin saqaýdyń bo­ıynda da qazaqtyń rýhyn oıatyp ji­beredi-aý! Talaı jerde tildiń ornyna sóılegen, Joshy hannyń ólimin jet­kizgen qara dombyra ǵoı. Halyqtyń rýhanı tárbıesin, tarıhyn jetkizetin qasıetti aspap ekendigine tánti boldym. Eki jyl buryn Dımash Qudaıbergen kelgende de Amerıka qazaqtary erekshe rýhtanyp qalǵan edi. Endi, mine, ortamyzǵa Asqar syndy ónerpaz keldi. Bizdiń armanymyz – qazaq júrgen jerde dombyra mektebi bolsa eken, – deıdi Qýatbek Mahým bizge.

Qýatbektiń ata-anasy Almaty oblysynda turady. О́zi de elge kelgen sa­ıyn qos-qos dombyra alyp qaıtady eken. Keshe Asqar ózimen birge eki dombyra, bir syrnaı, qylqobyz, ulttyq kıimderin arqalap barǵan. Bir jyl boıy tek ekrannan kórip, onlaın ustazdyq etken kúıshi óz shákirtterimen betpe-bet júzdesip, naqty sheberlik sabaqtaryna kirisip te ketken. Amerıkalyq qazaqtar arasynda elden myqty ustaz arnaıy kelge­ni týraly habar tarap, ul-qyzyn domby­ra mektebine bergisi keletinder de kóbeıgen.

«Bizdiń elde túrik lıseıiniń bedeli qandaı! Bilimi men tárbıesi ozyq bul mekteptiń ataǵy talaı elge jaıylǵan. Men de shettegi qazaqtarǵa maqtanysh bolatyn «qazaq mektebi» degen brend qalyptassa eken dep armandaımyn», deıdi Asqar Kenjeǵalıev.

– Ár nárse arman-tilekten týady ǵoı. Adamdy arman ǵana alǵa jeteleıdi. Amerıkanyń úlken-úlken qalalarynda bizdiń balalarymyz, tek qana qazaq emes, basqa ultyń balalary bas qosyp, orkestr quryp, qazaqtyń únin jetkizsek degen nıetimiz bar. Aramyzda myqty rýhty adamdar bar. Basynda mektebimiz úıirme sekildi bastalyp, keıin úlkeıip, óner-bilim ordasyna aınalsa dep armandaımyz, – deıdi Qýatbek.

Batys Qazaqstan oblysy