Asyl qazynalar araly

Mádenı murany saqtaý – strate­gııa­lyq mańyzy bar memlekettik má­sele. Ulttyq dástúr, ádebı jáne má­­denı qundylyqtar, tarıhı jádiger­ler urpaqtan-urpaqqa aýysyp otyratyn asyl qazyna.

Sol asyl qazynalarymyzdy bir kezderi joǵaltyp ala jazdaǵanymyz aqıqat. Degenmen tolyq qurdymǵa ketti deýimiz negizsiz bolar. Qandaı dúnıeniń bolsyn joqtaýshysy, izdeý­shisi bolatyny sózsiz. Sonaý jet­pi­sinshi jyldarǵa kóz júgirtsek, el ishin­­de esimi erekshe atalatyn tulǵalar je­ter­lik. Solardyń biregeıi kórnekti ǵa­lym, etnograf, ult rýhanııatynyń janashyry О́zbekáli Jánibekov edi.

О́zbekáli Jánibekov elimizdegi kóptegen mýzeılerdiń ashylýyna bas­tamashy bolǵany belgili. Qa­zaq­stannyń túkpir-túkpirin aralap júrip qundy jádigerlerdi jınaq­taǵan eńbegi orasan. Abzal aǵa jet­pisinshi jyldardyń basynda Tor­ǵaı oblysynyń ortalyǵy − Arqalyq qalasynda etnografııalyq mýzeıiniń ashylýyna muryndyq boldy. Tipti sonyń alǵashqy eksponattaryn óz qolymen ákelip tap­syryp, ólkemizdegi murajaı jumy­synyń órkendeýine qomaqty úles qosty.

Búginde sol О́zaǵań negizin qalaǵan kıeli shańyraqtyń qurylǵanyna 50 jyl tolyp otyr. Alǵashynda ol A.Imanov pen Á.Jangeldınge arnal­ǵan Torǵaı oblystyq tarıhı-ólketa­ný murajaıy retinde ashylǵan. 1998 jyldardan bastap «Dala ólkesi mu­ra­jaıy» dep atala bastady. Osy jyl­­dar ishinde murajaı qorynda 50 myń­­ǵa jýyq eksponat jınaqtaldy. Qa­zir­gi tańda mundaǵy 75 myńǵa jýyq jádiger, 11 ekspozısııalyq zalǵa ornalastyrylǵan.

Aıtalyq, alǵashqy qaýymdyq qu­rylystan jańa zamanymyzǵa deıingi tarıhı-mádenı jádigerlerdiń túr-túri bar. Onyń ishinde ólkemizden shyqqan tarıhı tulǵalardyń qol­danǵan dúnıeleri, ult-azattyq kóteri­liste paıdalanylǵan qarý-jaraq­tar men batyrlardyń jeke zattary, alashordashylardyń eńbekteri men ózderine tıesili turmystyq buıym­dar, arheologııalyq qazba ju­mys­­ta­ry kezinde ólkemizden tabyl­­ǵan túr­li qoldanbalar, Uly dala­myz­­dyń tabıǵatyn turaq qylǵan ań-qus­tardyń, jan-janýarlardyń beı­ne­leri, sonymen qatar shejireli Torǵaı dalasy men Arqalyq qalasynyń qoınaýyn­daǵy qazba baılyqtar bar. Salt-dástúrimiz ben turmys tirshiligimizdi baıandaıtyn ólkemizdiń óner týyndylaryn da taba alasyz. Qysqasha aıtqanda, el-jerdiń tamyry tereń tarıhy men taǵylymǵa toly tirshiligimen tanysýǵa bolady.

Murajaıdaǵy eń qundy jádiger­­­ler­diń biri − «Sáýkele». Ony О́.Jáni­be­kov ózi arnaıy tapsyrys­pen ataqty sheber Qyrym Altynbekovke ja­sat­qan. Maqsaty – qazaq qyzynyń ba­ǵasyn kóterý jáne urpaqty ulttyq tárbıemen sýsyndata otyryp, bezendi­rilgen órnekter arqyly Torǵaı óńi­riniń turmysyn kórsetý. О́zaǵań tap­syr­ǵan alǵashqy jádigerlerdiń biri «Aǵash astaýdyń» da ózindik tarıhy bar. Astaý aǵashynyń asyl eke­nin bilgen jaısań jannyń baıqam­paz­dyǵyn moıyndamasqa bolmas. Sony­men qatar qorymyzda Kenesary Qa­sym­uly bastaǵan kóterilis batyry Sary Qoshqardyń kireýke saýyty saq­talǵan. Batyrdyń bul saýyty keıin­gi urpaqtaryna batyldyq qasıetin darytyp turǵandaı seziledi. Taǵy bir asyl jádiger − Amangeldi batyrdyń qanjary. Qanjar murajaı ashylǵan jyldary tapsyrylǵan. Batyr ony Ǵapbas Salamatuly esimdi sarbazyna erligimen kózge túskeni úshin syıǵa tartqan kórinedi. Syıǵa alýshy batyr bergen qanjardyń qur­me­tine ulynyń esimin Qanjar qoı­ǵan desedi. Keıki batyrdyń otbasyna tıesili kebejeni de qazaq úı­diń tóri­nen kórýge bolady. Batyr jo­ryq kezinde jortýyldap júrgende Nu­ra­ly aqsaqaldyń úıine qonaq bop tús­ken. Barar jeri alys bolǵasyn alyp júrgen zattarymen birge kebejeni sol kisiniń úıine qaldyrǵan eken. Aq­saqal kebejeni Keıkiniń kózindeı saq­­tap, keıin murajaıymyzǵa ákep tapsyrǵan.

Qarap tursańyz osyndaǵy ár jádi­ger­diń syry san alýan. Ata-baba­myz qaldyrǵan osynaý amanatty ar­qa­lap, dáriptep kele jatqan mý­zeı­­diń zor eńbegin baǵalamasqa bol­mas. Kelý­shilerdiń de kóńilinen shy­ǵyp, rýhanı baılyq syılaı bilgen mura­jaıy­myzǵa kim kelip, kim ketpedi deseńizshi.

Ultymyzdyń abyz qaıratkerine aınalǵan Dinmuhammed Qonaev atamyz bas bolyp, Uly Otan soǵysynyń qaharmany Raqymjan Qoshqarbaev, ǵaryshkerler Toqtar Áýbákirov pen Talǵat Musabaev, sondaı-aq Ábsattar qajy Derbásili, Márııam Hákimjanova, Abdolla Qarsaqbaev, Tursynbek Kákishev, Imanǵalı Tasmaǵambetov, Bıbigúl Tólegenova, Roza Rymbaeva, Ermek Serkebaev syndy óner ıeleri men ult janashyrlary birneshe ret kelip, syıly qonaqtarymyzǵa aınaldy. О́lke tarıhymen tanysqan olar tańdaı qaǵyp, tilekterin bildirgen. Ol murajaıymyz úshin zor maqtanysh, úlken mártebe.

Sonymen qatar murajaı qalamyz­dyń barlyq mádenı mekemelerimen, bilim oshaqtarymen, oqý oryndarymen birlese jumys atqarady. Y.Altyn­sarın atyndaǵy Arqalyq pedagogıkalyq ınstıtýynyń stýdent­terin is-tájirıbelik praktıkadan ótkizip, ǵylymı qyzmetke daıarlaıdy. Osyndaı san túrli salaǵa bólingen qyzmet túrlerin qyzmetkerler bir jeńnen qol, bir jaǵadan bas shyǵaryp, uıymshyldyqpen atqarýda.

Irgetasyn О́zaǵań qalaǵan mura­jaı ǵımaraty 2020 jyly kúrdeli jóndeýden ótkizilip jańa qurylymda jumys jasaýǵa tapsyryldy. Zama­naýı jab­dyqtarmen, tehnologııalarmen qam­tamasyz etildi. Jas maman­dar ju­mys­qa tartyldy. Tek jádigerlerdi ekspozısııalap, zaldarǵa ornalasty­rý jumystary sheshimin tolyq tappaı tur. Ol úshin bıýdjetten qarjy bólinip, jańa standartta ornalastyrý kerek. Aldaǵy ýaqytta ol jumys­tardyń da reti jolǵa qoıylady dep senim bildiremiz. Áıtse de, jádi­gerlerdi ýaqytsha kórme qoıý arqy­ly kelýshilerdiń nazaryna usynyp otyrmyz. Elý jyldyq merekeni atap ótý úshin túrli jumystar men jobalar josparlanýda. Bıylǵy jyly aıtýly mereıtoı ıeleriniń qurmetine oraı ótkiziletin is-sharalarda atqarýǵa tıis jumystar legi de retin taýyp jatyr.

Ujymnyń jyldar boıy atqarǵan ıgilikti isteri men jaqsy dástúri alda­ǵy ýaqyttarda jalǵasa bermek.

Ernur Áýezhan,

Ásel Ábdildına,

Dala ólkesi tarıhy oblystyq murajaıynyń ǵylymı qyzmetkerleri

Qostanaı oblysy