Memleket pen bıznes: Qoldaýdyń qarymtasy qandaı?

Kásiporynǵa qandaı talap qoıylady?

Indýstrııa jáne ınfraqurylym­dyq damý mınıstrligi usynǵan buıryq qujatyna súıensek, kásiporyn­darǵa negizi­nen mynadaı úsh talap qoıy­la­dy: eńbek ónimdiligin arttyrý, eks­portqa baǵdarlanǵan taýarlar óndi­risin ulǵaıtý jáne ishki naryq­tyń qajettiligin qamtamasyz etý.

«Eger bir baǵytta birneshe qarsy mindettemeler aıqyndalǵan jaǵdaı­da, alýshy qyzmetiniń qarjylyq-eko­no­mıkalyq kórsetkishterin taldaý negizinde alýshymen jáne óner­kásiptik-ınnovasııalyq qyzmetti mem­lekettik yntalandyrýǵa qatysatyn ónerkásiptik-ınnovasııalyq júıe sýbektisimen kelisim boıynsha olar­dyń bireýi nemese birnesheýi qol­danylady», delingen qujatta.

Kásiporyn joǵaryda atalǵan min­dettemelerdi oryndamasa, onda mem­lekettik qoldaý sharasy aıasyn­da alǵan qarajatyn Ulttyq bank­tiń bazalyq stavkasyna sáıkes keri qaıtarady. Sondaı-aq ózine júk­tel­gen mindettemeni qanshalyqty oryn­­daı alǵany da eskeriledi. Kásip­orynnyń mindettemelerdi oryndaýy múmkin bolmaıtyndaı jaǵdaıy qujatpen rastalsa, onda aqshany qaıtarýdan bosatylady.

Al endi ónerkásip orny atqarýy tıis mindettemelerge naqtyraq toq­talaıyq. Birinshiden, eńbek ónim­diligin arttyrý boıynsha – memleket qoldaýyn ıelengen kásiporyn eki jyl ishinde memleket salǵan 1 teń­geden tabys kólemin keminde 2 teń­gege arttyrýy kerek. Ekinshiden, ishki naryq qajettiligin qamtamasyz etý boıynsha – ınjenerlik-tehnı­ka­­lyq jáne óndiristik personal bilik­­­tiligin kóterý talap etiledi. Mysa­ly, kelisim jasalǵan kúnnen bas­tap eki jyl ishinde kemi 5 qyz­met­ker­diń biliktiligi artýy tıis. Zań­dy tul­ǵalardy qospaǵanda ınves­tısııalyq jobalardy júzege asyrý kezinde salyq aýdarymyn (JTS pen SN) keminde 10 paıyzǵa ulǵaıtý qajet.

Eger kásipker jergilikti taýar ekspor­ty men óńdeýshi ónerkásip qyz­metin damytý maqsatynda mem­le­ket­tik qoldaýdy alsa, onda oǵan myna­­daı mindettemelerdi oryndaý júk­teledi. Eksportqa baǵdarlanǵan taýarlar óndirisin ulǵaıtý boıynsha – birinshiden, ónimdi satý men qyz­met kórsetýden túsken valıýtalyq túsim­di eki jyl ishinde keminde 10 pa­­ıyzǵa kóbeıtý. Ekinshiden, kórseti­letin memlekettik qoldaý kóleminen kem emes somada ónim eksportyn qamtamasyz etý.

Prezıdent sózi

Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev otandyq iri bıznes ókilderimen kez­desýinde shuǵyl túrde ekonomı­kalyq saıasatty qaıta qaraý kerek degen edi. Sonymen qatar kásipkerlerge kórsetiletin barlyq kómektiń ótemi bolýy keregin de eske salǵan.

«Bul salyqtyń tolyq tólenýi, eksportqa shyǵý, sapaly jumys oryn­daryn qurý jáne basqa da máse­leler. Memlekettik qoldaý sharalary tek kásiporyn tabysyn ulǵaıtýmen shektelmeı, jumyspen qamtý jáne halyqtyń kirisin arttyrý máselesin de sheshý kerek. Memlekettik qoldaý sharalaryn alyp otyrǵan kompanııalar memleket qarajatyn paıdalaný týraly esep usynyp otyrýǵa mindetti», dedi Prezıdent.

Árıne, qoldaý sharasynyń túri kóp. О́nerkásiptik kásiporyndardy qoldaý negizinen Qazindustry kompa­nııasy arqyly júrgiziledi. Atal­ǵan kompanııa qazaqstandyq kásip­oryn taýarlarynyń shetelde nasıhattalýyn, halyqaralyq kórme, jármeńke, festıvaldarǵa qatysýyn qamtamasyz etti; ónimniń shetel­de sertı­fıkattalýy, qoımalar men saý­da nysandaryn jalǵa alý sııaq­ty máselelerdi sheshti. Ásirese, kásip­kerler tarapynan transporttyq shyǵyn­­dardy óteý sharasyna kóp ótinish berilgen. Sondaı-aq qyzmet­ker­lerdi shetelde oqytý, sheteldik mamandardy shaqyrýǵa qatysty da memleket qısapsyz qarjy bóldi.

Kompanııanyń 2020 jylǵy máli­meti boıynsha, eksporttyq shyǵyn­dardy óteý kómegin alǵan kásip­oryndardyń (50-den astam) basym bóligi tamaq ónerkásibine jatady eken. Al eńbek ónimdiligin art­tyrý baǵyty boıynsha kólik quras­tyrý, azyq-túlik (30-dan astam) jáne metallýrgııa (18) salasynyń kásip­oryn­dary kósh bastaǵan.

 Olıgopolııaǵa jol joq

Memleket qoldaýyn alǵan ká­sip­oryn qaıtse de qarsy mindet­temeni atqaratyn bolsyn deıtin qatań talap­tyń qoıylýy beker emes. Eldegi óndiristiń sanaýly toptyń maı­­shelpegine aınalǵanyn jurt bile­di. Atyn atap, túsin tústemese de, sezedi. Bul oıymyzdy Memleket bas­­shysynyń 11 qańtardaǵy sózimen tuz­dyqtasaq ta bolǵandaı.

«Memlekettik qoldaý sharalary­nyń tıimdiligi men qoljetimdiligi kóp suraq týdyrady. Qalyptasqan júıe «Dostaryma – bárin beremin, qalǵan­daryna – zań boıynsha» degen ustanymmen jumys isteı­tin iri qurylymdarǵa qyzmet kór­setýge baǵyttalǵan. Bul júıe ekono­mıka­daǵy olıgopolııany kúsheı­týde. Iri kásiporyndar erekshe artyq­shy­lyqqa ıe bolyp alǵan, básekeni tun­shyqtyryp, reforma jasaýǵa kedergi keltirip otyr», degen-di Prezıdent Májilis otyrysynda.

Osylaı deı kele Memleket basshysy qarjylyq-ónerkásiptik jáne qurylys salasyndaǵy at tóbelindeı toptyń jeke bankine aınalyp ketken «Qazaqstan damý bankin» de synǵa aldy. «Úlken kabınetterge erkin kiretin múmkindikterin paıdalanyp, óz jobalaryn júzege asyrý jolynda qolaıly sharttardy alady», dedi Prezıdent.

Qysqasy, onsyz da asyǵy alshysynan túsip turǵan iri kásipkerler ári qaraı da bıýdjet qarjysyn esh shek­­teýsiz óz qazynasyna quıyp kel­­gen. Dál qazir «Qazaqstan damý banki­­niń» sharýasy maısham­men qara­lyp jatyr. Banktiń basshy­lyǵynda otyr­ǵan jáne sol basshy­lyǵy­men «qyl ótpes» dosqa aınalǵan yqpaldy toptyń da qylǵytyp kelgen qarjysy suraýsyz qalmaıdy. Endigide memleket qoldaýyn alǵan kásiporyndarǵa úlken úsh talaptyń qoıylýy da sodan.