Azyq-túlik naryǵyna salmaq túsýi yqtımal

Sarapshylar qymbat­shy­lyq­ty eń birinshi kezekte geosaıa­sı ahýalmen baılanystyrady. Qymbatshylyq bizde ǵana «saltanat» quryp turǵan joq, álemniń biraz elinde ınflıa­sııa daýyly tura bastady desek qate­lespeımiz. Jyl basynda-aq Conference Board saýalda­ma­syna qatysqan álemdik kom­pa­nııalardyń birinshi basshylary «2022 – úlken táýekel jyly» dep, qymbatshylyq qaý­pin kútetinderin jasyrmaǵan edi. Ol kezde kompanııa jetek­shi­leri negizgi qaýipti pandemııa táýekelderimen baılanys­ty­ra bol­jaǵan edi. Endi oǵan Ýkraı­na­daǵy daǵdarys qosyldy.

Soǵys qazirdiń ózinde tek ýkraın halqynyń emes, ózge el­der­diń de uıqysyn buzyp tur. Halyqaralyq valıýta qory Reseı-Ýkraına shaıqasy álemdik eko­no­mıkaǵa jaǵymsyz áser etedi deıdi.

«Tabys deńgeıi tómendep, taýarlar men energııa tasymal­daý­shylar baǵasy ósedi. Oǵan mıgrasııalyq daǵdarys qosy­la­dy. Antıreseılik sanksııalar tek Reseıge kúsh túsirip qoımaıdy, eýra­zııalyq óńirge jáne batysqa da sal­qynyn tıgizedi. Al Ýk­raı­na bolsa gýmanıtarlyq daǵ­da­rystyń aldynda tur. Ýk­raına daǵdarysy jahandyq eko­nomıkaǵa áser etip, onyń ósi­min baıaýlatyp, ınflıasııany kú­sheı­tedi. Osynyń saldarynan saýda-sattyq pen jetkizý tizbegi buzylyp, aqsha aýdarymdaryn jasaý kezinde qıyndyqtar týa bas­tady. Investorlardyń da senimi azaıyp, damýshy naryq­tar­dan kapıtaldar kete bastaýy yq­tımal», dep málimdedi qor ókil­deri.

AQSh-taǵy jyldyq ınflıasııa aqpan aıynyń qorytyndysy boıynsha 7,9 paıyzǵa jetip, qyryq jyl boıy qozǵalmaǵan seńdi buzdy. Bloomberg málimeti boıynsha, qurama shtattarda benzın, azyq-túlik ónimderi jáne turǵyn úıdiń qymbattaýy jyldyq ınflıasııany erekshe ekpinmen jedeldetýde. Jalpy, Reseıdiń áskerı áreketi saldarynan 2023 jyly jahan ekonomıkasy 1 paıyzǵa qysqaryp, 1 trln dollar kóleminde shyǵyn shegýi yqtımal. Brıtanııadaǵy ekonomıkalyq jáne áleýmettik ulttyq zertteýler ınstıtýtynyń málimdeýinshe, bul óz kezeginde álemdik ınflıasııany eki paıyz­dyq tarmaqqa kóteredi.

Agrarlyq salanyń bilikti sarap­shysy, nemis Iorg Dınke­la­kerdiń aıtýynsha, Reseı-Ýk­raına qaqtyǵysy, ásirese kún­­baǵys maıy, bıdaı sııaqty aýylsharýashylyq ónimderiniń ımportyna úlken soqqy bolyp jatyr. О́ıtkeni joǵarydaǵy eki el atalǵan ónimderdiń negizgi jetkizýshisi sanalady. Ha­lyq­aralyq azyq-túlik jáne aýyl­sharýashylyq uıymynyń aqpary boıynsha, aqpannyń qory­tyn­dy­synda azyq-túlik ónim­deri baǵasynyń ındeksi rekor­dty jaǵ­daıǵa deıin ósip, 140,7 tar­maq­ty quraǵan. Bul 2021 jyldyń aqpanymen salystyrǵanda 24,1 paıyzǵa joǵary. Ásirese, sút ónimderi, sıyr eti, ósimdik maıy­nyń baǵasy qatty ósken. Ýk­raı­na­nyń qant pen tuz eksportyn toqtatýy da halyqaralyq na­­ryqqa qolaısyzdyq ákele bas­­tady.

«Ýkraına álemdik kúnbaǵys maıy eksportynyń 50 paıyzyn, Reseı 30 paıyzyn qamtamasyz etedi. Endi bul elder tarapynan biraz ýaqytqa deıin jetkizý bola qoımas. Sondaı-aq bul elder bıdaı eksportynyń 30 paıyzyn qamtyp otyr. Jyl sońyna deıin olardan 15 mln tonna bıdaı ke­le­di dep kútilgen edi. Sonymen qatar Ýkraına negizinen mal sharýashylyǵynda qoldanylatyn júgeri eksportynyń 20 paıyzyna ıelik etedi. Bul jetkizýlerdiń qy­s­qarýy nemese birjola toq­taýy et pen sút ónimderi baǵa­sy­nyń ósýine jol ashyp beredi», deıdi sarapshy Forbes basylymyna bergen suhbatynda.

Otandyq azyq-túlik dúken­de­rindegi ónimder quny­nyń sharyq­tap ketkenin baıqaý úshin osy salanyń sarapshysy bolý mindet emes. Baǵanyń óskeni jaıly buryn da aıtýshy edik, biraq qazirgi aıtysymyz – qymbatshylyq na­ǵyz búıirden qysqan sáttegi shyń­ǵyrýǵa uqsap bara jatyr. Úkimet oramjapyraqtyń – 1,6, qanttyń – 0,6, kartoptyń 0,5 paıyzǵa qymbattaǵanyn aıtty. Al «Qazaqstan tutynýshylar lıgasy» qaýymdastyǵynyń basshysy Svetlana Romanovskaıa sońǵy aptada azyq-túlik baǵasy 30-40 paıyzǵa qymbattady dep esepteıdi.

– Qazaqstandyq jáne reseı­lik óndiristen shyqqan taýar­lar da qym­battap jatyr. Bizde baǵasy 15 paıyzdan aspaýǵa tıis 19 taýar túri bar, olar da álgi mejeden asyp ketti. Esepteýimizshe, jumyrtqa baǵasy ǵana 7 paıyz tóńireginde baǵa qosty, qal­ǵan­da­ry sút ónimderi men taýyq etin qosa alǵanda 30 paıyzǵa deıin qymbattady. Pandemııa jáne antıreseılik sanksııalarǵa baılanysty logıstıka qıyndap jatyr jáne kóbi taýarlardyń kelesi partııasyn qymbatqa satyp alamyz dep oılap, baǵany qazirden-aq kóterýge kiristi, – deıdi qaýymdastyq jetekshisi.

Elimiz negizgi azyq-túlik ónim­­derin shetten tasıdy. Im­port­qa degen munshalyqty te­reń táýeldilik ishki naryqtaǵy baǵany eriksiz ósiretin birden bir faktor ekeni bylaı da bel­gili. @DataHub_FCBK máli­me­tine súıensek, shetelden ım­port­­talatyn azyq-túlik ta­ýar­­larynyń kólemi osymen besinshi jyl qatarynan ósip otyr. Tek et ónimderin satyp alý kólemi sońǵy bes jylda 2,6 ese – 156,3 mln dollarǵa deıin ósken. Taıaýda ǵana qanttyń je­tispeýshiligin kóz kórdi. Úki­met «bizde bári jetkilikti, alań­daý­ǵa negiz joq» dep jýyp-shaıdy. 2021 jyly elimizge 300 tonna qant ákelinse, sonyń 70 paıyzy reseılik ımportqa tıesili. Al qant quraǵyn Latyn Amerıkasynan aldyramyz. Onyń ózi Qazaqstanǵa tike emes, reseılik Novorossıısk porty arqyly keledi. Al bul portqa qa­zir keme basyn tiremeıdi, sank­sııamen buǵattalǵan. Qa­zaq­­stan qant, ta­maq jáne óńdeý ónerkásiptik qa­ýym­das­ty­­ǵy­nyń prezıdenti Aıjan Naý­ryzǵalıevanyń aıtýyn­sha, el­de­gi qant qyzylshasynyń egis­tik aımaǵyn ulǵaıtý arqyly ǵana ımport táýeldiliginen arylamyz.

Saýda jáne ıntegrasııa vıse-mınıstri Erlan Battaqovtyń aıtýynsha, vedomstvo áleý­met­tik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarynyń baǵasyn turaq­tandyrý maqsatynda res­pýb­lıkalyq jáne óńirlik deń­geı­ler­de sharalar qabyldap jatyr. Tap qazir bizde 1,3 mln tonna azyq-túlik taýarlarynyń qory bar. Bul halyqtyń qajettiligin qamtamasyz etý úshin jetkilikti kórinedi.

«Baǵanyń negizsiz ósýine jáne alypsatarlyqqa jol bermeý úshin respýblıkalyq jáne jergilikti atqarýshy organdar dúkenderdiń saýda ústemesin saqtaýy boıynsha turaqty tekserýler júrgizedi. «Aınalym shemasy» sheńberinde satyp alýdy qarjylandyrýdy 54,6-dan 100 mlrd teńgege deıin ulǵaıtý týraly sheshim qabyldandy. Al turaqtandyrý qorlaryn esepke alatyn bolsa, áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlaryn satyp alý úshin qarjylandyrýdyń jalpy kólemi 140 mlrd teńgege deıin jetkiziletin bolady», deıdi E.Battaqov.

Kez kelgen daǵdarys – múm­kin­d­ik. Qazir de tap sondaı kezeń. Ári kúrdeli, ári sapaly reforma arqyly tyǵyryqtan shyǵatyn jol.