Bestóbe taǵdyryn turǵyndar sheshe ala ma?

Osy saýaldarǵa jaýap berý úshin jýyr­da «Altynalmas» AQ basqarma tó­raǵasy Dııar Qanashev Almatyda BAQ ókil­derimen kezdesip, barlyq jaǵ­daı­dy búge-shigesine deıin baıandap, ken or­nyndaǵy jyrdy aqtarǵan edi. Bir ja­ǵynan «Altynalmas» AQ Bes­tó­be­­degi ken óndirýdi damytýdy toq­­tatý nus­qa­syn da qarastyrýǵa máj­búr bolyp otyrǵany belgili.

Bestóbedegi altyn qazatyn kenish pen Bestóbe aýylynyń taǵdyry tur­ǵyn­­dardyń sheshimine táýeldi ekenin aıt­pas buryn, 90 jyldan beri jerasty ádi­simen ken qazylyp kelgen kenishtiń qory sarqylýǵa jaqyn ekenine de toq­ta­la ketken jón. Al aýyldyń kele­she­gi osy aımaqtaǵy altyn qazatyn jalǵyz ınvestormen tyǵyz baılanysty.

«Altynalmas AK» AQ – 2021 jyldyń basynan beri kenishke ıe jáne Bestóbe aýylynyń jalǵyz ınves­tory. Bestóbe kenishi «Altynalmas» kásip­ornyna birneshe jylǵa sozyl­ǵan mámileler nátıjesinde, «Qazaq­altynnan» ótkeni belgili. «Qazaq­altyn­nyń» burynǵy qojaıyndary Vladımır Kım men Edýard Ogaı kom­pa­nııanyń 100% aksııasy úshin 310 mln dollar shamasynda aqy alǵan.

Bıyl sáýir aıynda Stepnogorsk qa­la­­synyń ákimi Alpysbaı Qaıyr­janov pen «Altynalmas AK» AQ basqarma tóraǵasy Dııar Qanashev Aqmola obly­syn­daǵy kenish pen Bestóbe aýy­ly­nyń ke­leshegi týraly jergilikti tur­ǵyn­dar­men kezdesýde talqylaǵan.

«Eger biz bul ken ornyn damytamyz desek, 70 mln dollardaı qarajat kerek. Biraq «ıks» aralyǵyndaǵy ýaqyttyń go/no go deıtin núkteleri bar. Biz ke­nish­­tiń joǵary qabattaryn qaza bas­ta­ǵan kezde, josparlanǵan bes jyldan da kóp ýaqyt ketý yqtımaldylyǵy bar eke­nin túsinemiz», deıdi D.Qanashev.

Ol «Altynalmastyń» Bestóbe jobasyna salǵan ınvestısııa kólemin 110 mln dollarǵa baǵalap otyr. Negizinen qa­rajat burynnan jınaqtalǵan, óndi­ris­tik tilde qoldanylatyn «hvos­tık­terdi» óńdeý úshin salynǵan jańa ken baıytý zaýytynyń qurylysyna ketken.

Kezdesýde kompanııa basshylary Bestóbe ken ornynyń altyn quram­dy ken­deriniń bekitilgen jerasty qor­la­ry­­nyń sarqylýyna baılanysty oqıǵa damýynyń eki nusqasy bar ekenin ataǵan. Birinshisi – jaǵymsyz, bul eki ká­sip­oryndy – Bestóbe kenishin jáne on­daǵan jyldar boıy jınaqtalǵan qal­dyqtardy óńdeıtin baıytý fabrıkasyn (TMT BF) tolyq konservasııalaý men joıýdy qarastyrady. Ekinshisi – progressıvti, ıaǵnı eski jerasty óndi­rý tehnologııasyn (qaýipsiz emes qol eńbegin paıdalana otyryp) jáne múmkindiginshe, ashyq altyn óndirýdiń iri tonnajdy mehanıkalandyrylǵan ádiske kóshirý. Bul boljanatyn shıki­zat bazasy rastalǵan jaǵdaıda óndiris ómi­rin on jylǵa jáne odan da kóp ýa­qytqa uzartýy múmkin.

Quny 55 mln dollardan asatyn aýqymdy damý baǵdarlamasy (barlaý burǵylaýyn júrgizý, ınfraqurylym qu­rylysy jáne t.b.) birneshe jylǵa eseptelgen. Aralyq sheshim retinde jerasty kenishin damytý boıynsha ju­mys ýaqytynda óndiristik alańnyń to­lyq toqtap qalý kezeńi eki esege jýyq qys­­qartylyp, al kenish ujymynyń bir bóligi jumyspen qamtamasyz etil­ýi úshin ashyq karerdiń qurylysy usy­ny­­lady.

Alaıda turǵyndardyń bir bóligi usy­­­nylǵan sharalarǵa narazy bolyp shyǵa keledi. Budan bólek aýylda bel­sen­di top bar, olardyń talaby bo­ıyn­sha 2021 jyldyń mamyr aıynda «Al­tyn­almastyń» tehnomıneraldy tú­zi­lim­­derdi óńdeıtin enshiles kom­pa­nııa­­sy «Qa­zaqaltyn Technology» JShS-niń ken baıytý fabrıkasynyń jumysy zań aıasynda jumys istep turǵanyna qaramastan toqtatylǵan. Muny Aqmola oblysy ákimdigi men Bas prokýratýra da rastap, qarasha aıynda fabrıka qaıta iske kirisken.

Aýyldaǵy sol toptyń talabymen TMT baıytý fabrıkasynyń ju­mysy ǵana toqtamaǵan. Zań talapta­ryna sáıkes ju­mys istep, óner­ká­siptik qaldyqtardy qaıta óńdep turǵan Bestóbe mańyndaǵy osy baıytý fabrıkasyn toqtatýdan týyn­daǵan tehnologııalyq oqıǵalar tiz­begi soń­ynda jerasty kenishiniń bir bó­li­gin shahta sýlarynyń basyp qa­lýy­na ákel­gen.

Nátıjesinde, 2021 jyldyń shilde aıynan beri Bestóbe kenishiniń 1 400-ge jýyq qyzmetkeri amalsyz bos júr. Ju­­mys istemese de, jumystyń sońǵy aı­­la­rynyń deńgeıindegi ortasha jala­qy­ny alady. Bul jumys berýshini aı saıyn 400 mln teńge shamasynda shy­ǵyn­ǵa batyryp otyr. Al zań boıynsha eń tómengi jalaqydan kem tólemeýi tıis bolǵanymen (2021 jyly – 42 500 teńge), kompanııa ortasha jalaqyny ju­­mystyń sońǵy aılary deńgeıinde tó­lep keledi.

Bestóbe aýylynyń kóp bóligi taý-ken aýmaǵynda ornalasqan. Júzdegen úı turǵyndarynyń kenishtegi jerasty qaz­ba­lary nátıjesinde paıda bolǵan qýys­tarǵa túsip ketý qaýpi bar. Endigi jerde qaıǵyly jaǵdaıǵa jol bermeý úshin kompanııa ýchaske turǵyndarynyń úılerin satyp alýdy, basqa aýyldarǵa, Stepnogorsk qalasyna nemese basqa aýdanǵa qonys aýdarýdy, al bosaǵan ýchaskede óndiristi shıkizatpen, al ujym múshelerin jumyspen qamtamasyz etý úshin karer salýdy qarastyryp jatyr.

Máseleni sheshýdiń mundaı nusqasy jerasty kenishi bar Aqsý aýylynda da júzege asqan edi. Nátıjesinde, turǵyn­dar kom­panııanyń kómegimen qaýipsiz aýdan­­darǵa kóshirilgen, qalǵandary da osy baǵ­darlamaǵa iligýdi surap otyr. Árı­ne, munyń jaı-japsary týra­­ly Stepnogorsk qalasynyń ákimi Alpysbaı Qaıyrjanov pen Aqsý kenti­niń ákimi Marat Smaǵulov Bestóbe tur­ǵyn­darymen kezdesken kezde baıan­dap bergen. Osy jıynǵa qaýipsiz aı­maq­­qa kóshirilgen Aqsý aýylynyń tur­ǵy­ny Natalıa Morozova sııaqty adamdar da qatysyp, sonaý 1950 jyl­dary salynǵan úıleri ábden eski­rip, tipti jóndeýge de kelmeı, uda­ıy jerasty jumystary júrgizilip jat­qan­dyq­tan, qısaıyp qalǵanyn mysalǵa kel­tiredi.

Qalaı desek te, Bestóbe aýylynyń taǵdyryn turǵyndardyń ózi sheshýi tıis. Bıylǵy shilde aıynda ashyq qoǵamdyq tyńdaýlar kezinde halyqty kó­shirýge qatysty oılaryn aıtyp, bir toq­tamǵa kelýi kerek.

– Kompanııa turǵyndarmen ońdy mámile, ortaq sheshimge kelýi úshin bar­lyq jaǵdaıdy ashyq talqylaýǵa da­ıyn. Baqaı esepsiz, durys qabyldanǵan sheshimder Bestóbe kenishiniń óndiristik ǵumyryn uzartyp, Bestóbe aýylyna jańa ómir syılaıtynyna úmit artyp otyrmyz, – deıdi D.Qanashev.

Osyndaı kúrdeli jaǵdaıǵa qaramas­tan, kompanııa áleýmettik jobalardy júzege asyrýdy jalǵastyrý úshin 2021 jyly Aqmola oblysynda – 582 mln teńge, 2022 jyly Bestóbege 71 mln teń­ge jumsaǵan.

Jergilikti bılik ókilderi de osyndaı kompanııalardyń qarajaty bol­masa, aýylǵa ońaı tımeıtinin, ha­lyq­qa jumys kerek ekenin moıyndaı­dy. Stepnogorsk qalasynyń ákimi Alpysbaı Qaıyrjanov: «Investor­lar­­syz aýyldyń keleshegin elestetý qıyn. Biz kezdesýler barysynda «Altyn­­al­mas­tyń» úlken ınvestısııa salýǵa da­­­ıyn ekenin kórip otyrmyz. Biraq bul joba­lar jergilikti halyqpen kelisim­ge kelgen kezde, ol josparlardy ashyq qo­ǵam­­dyq tyńdaýlar kezinde tur­ǵyndar qol­dasa ǵana júzege asady», deıdi.

Osy arada altyn júrgen jerde attap ótý­ge bolmaıtyn, osy aımaq betpe-bet ke­lip otyrǵan taǵy bir ózekti má­se­le – zańsyz jolmen altyn alatyn, ál­mı­­saqtan jaǵalasyp kele jat­qan «qara altyn óndirýshilerdiń» áre­ke­ti­ne toqtala ketý lázim.

Quqyq qorǵaý mekemeleriniń aqpa­ra­tyna sáıkes, «Qazaqaltyn» ke­nish­te­rin­de 2010-2021 jyldar araly­ǵyn­da zań­syz aınalymda bolǵan 7 193 tonna quramynda altyny bar materıaldar tárkilense, onyń ishinde quny 8,9 mlrd teńge bolatyn 590 kg altyn bol­ǵan. Osy aralyqta polısııa qolyna 45 myń «qara óndirýshi» berilse, onyń 18 600-deıi osy áreketin qaıtalaýdan qaımyqpaǵan. Sol sııaqty quramynda altyny bar materıaldardy óńdeıtin zańsyz 500 seh joıylyp, shahtalar men zańsyz qazylǵan 1 500-deı zańsyz altyn óndiretin oryn tabylǵan.

Álbette, óndiristik turǵyda zańdas­ty­­rylyp, mehanıkalandyrylǵan ádis­pen altyn óndirý isi jasyryn jol­­dar­men baıyp otyrǵandardyń múd­de­sine saı kelmeıdi. Sondyqtan da óndi­ris­ti jańǵyrtyp, jumysyn baryn­sha zań­das­ty­rý belgili bir toptarǵa una­maı­­tynyn joqqa shyǵarýǵa bolmaıdy.

ALMATY