Qantqa jumyssyzdyqtyń da qatysy bar

Osy jaǵdaıǵa qatysty memleket te qarap otyrmaı, Aýyl sharýashylyǵy mınıstriniń 2022 jylǵy 4 mamyrdaǵy buıryǵyna sáıkes, aq qant pen quraq shıkizaty qantyn shyǵarýǵa tyıym salynǵan bolatyn. Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligine belgilengen tártippen Eýrazııalyq ekonomıkalyq komıssııaǵa atalǵan sharalardyń qoldanylǵany týra­ly habarlaý tapsyrylǵan. Atalǵan buıryq 2022 jylǵy 23 mamyrdan bastap qoldanysqa engiziledi.

El joǵarydaǵydaı qadamdarǵa baryp otyrǵanyna qaramastan, qant jetispeýshiligine baılanysty 15 myńnan astam qazaqstandyq jumyssyz qalýy múmkin. Nege? О́ıtkeni Reseıden qant shyǵarýǵa tyıym salynǵandyqtan, ıaǵnı elde qant jetispeýshiligi saldarynan týyndaǵan problemalarǵa baılanysty Qazaqstan alkogolsiz sýsyndardy óndirýshiler qaýymdastyǵy elimizdiń Saýda jáne ıntegrasııa, Aýyl sharýashylyǵy mınıstrlikterine jáne «Atameken» Ulttyq kásipkerler palatasyna ashyq hat joldady. Qaýymdastyq ókilderiniń pikirine qaraǵanda, qazirgi jaǵdaı talaı kásiporynnyń jabylýyna jáne sońǵy 25 jyl ishinde qurylǵan búkil salanyń joıylýyna ákelýi múmkin. Qysqasy, qaýymdastyq osy jaǵdaıǵa baı­lanysty asa alańdaýshylyq bildirip, málim­demeler jasaýǵa májbúr bolyp otyr. Sebebi, qant alkogolsiz sýsyndardy ǵana emes, búkil tamaq ındýstrııa­syn ón­dirý­degi negizgi quramdaýyshtyń biri bol­­ǵan­dyqtan, atalǵan qaýymdastyq mem­le­ketten máselege nazar aýdarýdy suraıdy.

Hat avtorlary Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń, sondaı-aq Ulttyq kásipkerler palatasynyń ókilderimen kezdesken kezde alkogolsiz sýsyndar óndirýshilerdi qantpen qamtamasyz etý máselesin birneshe ret kótergenin aıta ketý kerek. Alaıda qazaqstandyq óndirýshiler qanttyń jetkilikti ekenine sendirýge tyrysqanyna qaramastan, qantqa baılanysty jaǵdaı áli de kúrdeli. О́ıtkeni qazaqstandyq qant óndirýshiler kompanııalardy tıisti sapanyń talap etiletin kólemimen qamtamasyz ete almaıdy, qant shekteýli mólsherde jáne 100% aldyn ala tólem jaǵdaıynda jiberiledi, al kompanııalardyń kópshiliginde aınalym qarajaty jetkiliksiz. Son­daı-aq shıkizat qantynyń shek­teýli kólemi­niń, jetk­izilimderge qatys­ty túıtkilder sal­­­darynan jergilikti óndiristegi qant baǵa­­synyń turaqty ósýine jaǵdaı jasaldy. Máselen, sońǵy birneshe aptada qazaq­standyq óndirýshilerdegi qant baǵasy bir kılosy úshin 400 teńgeden 460 teńgege deıin kóterildi jáne odan ári óse beredi.

Alkogolsiz sýsyn óndirýshilerdiń kópshiligi qantpen qamtamasyz etilme­genin jáne onyń qory birneshe kúndik úzdiksiz óndiriske ǵana jetkilikti ekenin atap ketken jón. Eger qant máselesi jýyq arada sheshilmese, onda kóptegen kásip­oryn óz óndirisin jabýǵa jáne qyz­met­kerlerin taratýǵa májbúr bolmaq. Qazir alkogolsiz sýsyn óndirisi salasynda 15 myńnan astam adam jan baǵyp otyr.

Kóterilip otyrǵan máselege qatysty Alkogolsiz sýsyndardy óndirýshiler qaýymdastyǵynyń jetekshisi Álııa Mamytbaeva: «О́zderińiz biletindeı, Reseı birjaqty tártippen – Úkimettiń 2022 jylǵy 14 naýryzdaǵy № 361 qaýlysymen Reseı Federasııasynan aq qant pen shıki quraq qantyn áketýge tyıym saldy. Budan basqa, 2018 jyly Arnaıy ınvestısııalyq kelisimshart sheńberinde aq qantty baj salyǵynsyz ákelýge shekteý engizildi. Bul rette Qazaqstanda ón­diril­gen qant sany boıynsha da (qantty tutynýdyń jalpy kólemi shamamen 582 myń tonnany quraıdy), sapasy bo­ıynsha da ónerkásiptik tutynýshylardyń qajet­tilikterin óteı almaıtynyn atap ótken jón. Sýsyndar óndirisinde, keıbir túrlerinde ekstra sanatyndaǵy qant qol­danylady, bul Qazaqstanda ónerkásiptik kólemde óndirilmeıdi. Sonymen qatar TS-2 sanatyndaǵy qant qazirgi ýaqytta óndirýshilerge táýliktik qajettilikke sáıkes shekteýli rejimde beriledi. Bul ónerkásiptik óndiris úshin qolaısyz».

Degenmen, ındýstrııa jaǵdaıdy turaq­tandyrýdyń kelesideı múmkin­dik­­terin qarastyryp otyr: daǵdarysqa qarsy sharalar kesheni, onyń ishinde 2021, 2022 jyldary shart jasasqan kompanııa­larmen Reseıdegi ekstra sanatyndaǵy qantty áketýge shekteýlerdi alyp tas­taý; kvotalaý arqyly Qazaqstan aýma­­ǵyn­­da reseılik qantty ımporttaýǵa ruq­sat berý; úshinshi elderden aq qantty ákelýge arnalǵan arnaıy ınvestısııalyq kelisimsharttar sheńberinde preferensııa­lardy jańartý.

Alkogolsiz sýsyndardy óndirýshiler qaýymdastyǵy ótinish-hatynda ákelý merzimderin uzartý men kvotalar kólemin 250-den 500 myń tonnaǵa deıin ulǵaıtý jolymen EAEO-ǵa múshe emes, úshin­shi elderden Qazaqstan Respýblıkasy­nyń aýmaǵyna aq qant pen quraq shıki qantty ákelýge kvotalaýdy paıdalaný­dy jalǵastyrý qajettigine erekshe nazar aýdarady. Á.Mamytbaevanyń aıtýynsha, atalǵan sharalardy qabyldaý qantqa qatysty jaǵdaıdy ózgertpeı­di. Jalpy, búkil ındýstrııa úshin bul shıelenisti jaǵdaı bolyp qala beredi. Qazirgi Qazaqstandaǵy qant tapshyly­ǵy jaǵdaıynda jergilikti dılerlerge baǵany kóterýdi manıpýlıasııalaýǵa tamasha qyzmet jasalǵan, al memlekettik organdar tarapynan qantty ónerkásip­tik tutynýshylardy qoldaý boıynsha sheshimder óte baıaý qabyldanady. Bul mamyr-qyrkúıek aılaryna týra keletin satý maýsymy qyzyp, saýda júretin kezeńde tipti tıimsiz. Dál osy aralyqta kom­panııalardyń shıkizat, sonyń ishinde qant qorlaryn tolyqtyrý qajet. Munyń saldary kásiporyndardyń toqtap qalýy­na, qyzmetkerlerdiń jumystan bosatylyp, ıaǵnı áleýmettik shıelenistiń paıda bolýyna ákelýi ǵajap emes.

Sondyqtan qaýymdastyq ókilderi qazaq­­­standyq ónerkásiptik qant tutynýshy­­lary jergilikti qant ónerkásibindegi jaǵ­daıdyń qurbany bolmaýy kerek, bir sala­nyń máselesi ekinshisiniń esebinen sheshilmeýi kerek dep esepteıdi. Qalaı bol­ǵanda da, endi eki tarap úshin de proble­malar dáıekti, tıimdi jáne ýaqtyly mem­lekettik qoldaý sheńberinde sheshilýge tıis.

Al elimizde jyl saıyn 582 myń tonnadan asa qant tutynylatynyn, onyń 50-55%-yn qantty ónerkásiptik qaıta óńdeýshiler (kondıterlik ónimderdi, alko­golsiz sýsyndar men shyryndar­dy óndirýshiler) paıdalanatynyn aıta ketý kerek. Sonymen qatar resmı derek­ter­ge sáıkes 2021 jyly Qazaq­stan Respýb­lıka­syna aq qant ımporty­nyń kólemi 308,4 myń tonnaǵa barsa, ımport­tyń jalpy kóleminde Reseı Federa­sııasynyń úlesi shamamen 90%-dy quraıdy.

Quramyna 10 kompanııa kiretin qazaqstandyq alkogolsiz sýsyndardy óndirýshiler jylyna jalpy eseppen 195 myń tonna qant paıdalansa, aı saıyn 23 myń tonna tutynady. О́ndirýshilerdiń basym bóligi qantty jergilikti jetkizýshilerden satyp alady.

Baǵanyń ósý dınamıkasyna toqta­latyn bolsaq, 2022 jyldyń basynan beri qant 36,1%-ǵa qymbattady. Naýryz aıynyń ortasynda qanttyń bir kılosy ortasha eseppen 396 teńgeni qurady. Bir aıdyń ishinde bul baǵa birden 33,2%-ǵa kóterildi, jalpy bir jyl ishinde qant 50,2%-ǵa qymbattady. Baǵanyń eń kóp jyl­dyq ósýi Almatyda (plıýs 70,1%), son­daı-aq Qostanaı (plıýs 64,7%) men Jambyl oblystarynda (plıýs 60,5%) tirkeldi.

ALMATY