Azamattyq qoǵamnyń órkendeýi, yqpaldy bolýy – elimizdi ýaqyt talabyna saı ilgeri jyljytýda negizgi alǵysharttardyń biri.

Azamattyq qoǵam – táýelsiz qyzmet etetin, úkimetke túrli baǵyttar boıynsha yqpal etýge qabiletti qurylymdar jıyntyǵy, jeke tulǵalar men áleýmettik birlestikter qoǵamdastyǵy. Atqarýshy oryndar eskere bermeıtin nemese habarsyz jaǵdaıattar azamattyq qoǵam arqyly kún tártibine qoıylsa, qaı máseleniń de mán-mańyzy anyq kórinedi. Azamattyq qoǵamnyń búgingi zamanaýı aıshyqty formasy AQSh, Ulybrıtanııa, Batys Eýropa elderinde jarqyn kórinis berýde. Olardaǵy azamattyq qoǵam salasyndaǵy keıbir qurylymdar tipti el aýmaǵynan shyǵyp, álemdik aýqymdaǵy máselelerge deıin aralasýda. Osy elderde atqarýshy bılik pen azamattyq qoǵam arasynda tıimdi únqatysý qalyptasqany, sol arqyly kóptegen ortaq mindetteri eńserilip otyrǵany kisi qyzyqtyrady.
«Memlekettiń qos qanaty dep neni aıtasyń?», degen saýal qoıylar bolsa, men oılanbastan «atqarýshy bılik pen azamattyq qoǵam» dep jaýap berer edim. Bular birlese is-qımyl jasamaı ilgerileý bolmaıdy. Alaıda atalǵan eki tarapqa da teńdeı múmkindik berilýi kerek. Onsyz, bular memlekettiń qos qanaty bola almaıdy. О́ıtkeni damyǵan elder olarǵa teńdeı múmkindik berý arqyly órkendep otyr. Azamattyq qoǵamnyń negizgi kúshi – saıası partııalar, qozǵalystar, kásipodaqtar, úkimettik emes uıymdar, jergilikti ózin ózi basqarý organdary jáne basqalar. Bulardyń jaǵdaıy bizdiń qoǵamda syn kótermeıdi. Qaısysy bolsyn saıası júıege jaltaqtaýly. Desek te, olarǵa tizginderin ózderi erkin ustaýlaryna múmkindik beretin kez áldeqashan keldi.
Elimizdegi ÚEU-lardyń qarjy kózderi – halyqaralyq uıymdar men elshilikter, Úkimet, iri kompanııalar jáne óz bıznesin ashqan ÚEU-lar. Bul jerde úkimettik emes uıymdarǵa usynylatyn qarjynyń basym bóligi Úkimet pen sheteldik elshilikterge tıesili. Mine, osydan kelip ÚEU-lardyń qoǵamdaǵy róli kúsheımeı otyrǵanynyń sebepteri aıqyndala túsedi. Elimizde iri kompanııalar, bıznes-qaýymdastyq ÚEU-lardyń əleýmettik máni zor bastamalaryn qarjylyq qoldaýy tómen. Kompanııalar, bıznes salasy bir rettik kómekten asa almaýda. Al mańyzdy jobalar memlekettik tapsyrystar men konkýrstar arqyly berilgen qarjyǵa júzege asyrylýda. Iаǵnı úkimettik emes uıym memlekettiń granttaryna, dáliregi tenderge telmirýge májbúr. Bul jaǵdaı tapsyrys berýshiler emeýrinimen ýaqytsha qurylatyn ÚEU-lardyń paıda bolýyna ákeledi de, qoǵam ómirine belsene aralasqysy keletin qurylymdardyń joly kesiledi. Al tapsyrysty retin taýyp jeńip alǵan uıymdar ózine alǵan mindetin oryndaıdy da tarqap ketedi. Al negizinde úkimettik emes uıymdardyń jyldam tarap ketpeı qoǵamda turaqty túrde jumysyn jalǵastyrýy mańyzdy. О́ıtkeni ol uzaq jyldar úzilissiz jumys istese tájirıbe jınaqtap, tegeýrindi qurylymǵa aınalady. Jalpy, ÚEU-lar úkimettiń qarjysynan góri bıznestiń qoldaýyna kóbirek ıe bolǵanda ǵana qanatyn keńge jaıady. Sonda ÚEU-lar memleketke jaltaqtaýdan arylyp, óz bedelimen qosa qoǵamdaǵy ótkir máselelerdi de batyl kóterer edi. Al olaı bolmasa ÚEU-lar memlekettik tapsyrysty usynatyn, tenderin jarııalaıtyn tıisti mekemelerdiń qolyndaǵy oıynshyq bolyp qala beredi. Sondyqtan ÚEU-lardy úkimetke táýeldi etpeýdiń naqty tetikterin qarastyrý asa qajet. Damyǵan elderde úkimettiń ózi ÚEU-larǵa kiriptar. О́zderi ÚEU-lardan kómek surap, qarjysyn usynyp jatady. О́ıtkeni ábden qalyptasqan, tájirıbesi mol, músheleri kóp uıymdarǵa úkimettiń ózi júginetindeı, tirligin atqartý úshin jalynatyndaı ahýal qalyptastyrylǵan.
Bizdegi taǵy bir másele – elimizdegi ÚEU-lardyń kópshiliginiń músheleri óte az. Múshesi az uıymdardyń yqpaly da, bedeli de bola qoımaıdy. AQSh-ta 6-7 myń, tipti 10 myńnan astam múshesi bar ÚEU-lar bar. Olarda densaýlyq saqtaýǵa, qorshaǵan ortany qorǵaýǵa, múgedekterge jáne basqa da belgili bir salalarǵa arnalǵan ÚEU-ǵa kez kelgen adam múshe bola beredi. Al bizde qorshaǵan ortany qorǵaý uıymyna tek ekologter, múgedekter uıymyna tek naýqastar men jarymjandar, densaýlyq saqtaý uıymdaryna tek dárigerler, meıirbıkeler, aýyl sharýashylyǵyna qatysty uıymdarǵa fermerler ǵana múshe bolyp jatady. Árıne, bul azamattyq qoǵamǵa degen kózqarasymyzdyń joqtyǵyn bildiredi.
Bir jaǵdaı anyq – memlekettiń negizgi mindetterdi ózi ǵana eńserýge áleýeti jetpeıdi. Sondyqtan memlekettik áleýmettik tapsyrysty ulǵaıtý qajet ári ony atqarýǵa úkimettik emes uıymdardy tartýda ashyqtyq pen tazalyqty qamtamasyz etý jaǵyn qolǵa alǵan jón. Qoryta aıtqanda, úkimettiń alaqanyna telmirgen, salyqtyń qarjysymen kúneltetin ÚEU-lardan qaıran joq. Olardyń ornyn tıimdi, yqpaldy ÚEU-lar basýy tıis. Sonda ǵana azamattyq qoǵam memlekettiń senimdi qanatyna aınalady.
Zańnamany buzǵan sheteldikter elden shyǵaryldy
Oqıǵa • Búgin, 19:30
Qazaqstan-2023 kýbogyna qatysatyn komandalar anyqtaldy
Fýtbol • Búgin, 19:19
Saılaýǵa qansha sheteldik baıqaýshy tirkeldi?
Qoǵam • Búgin, 19:00
Túrkistanda Ortalyq Azııa memleketteriniń Parlamentaralyq forýmy ótip jatyr
Saıasat • Búgin, 18:47
Eki adamdy óltirgen Kókshetaý turǵyny ustaldy
Oqıǵa • Búgin, 18:41
Jas tennısshilerdiń álemdik reıtıngtegi oryndary ózgerdi
Tennıs • Búgin, 18:31
Soltústik Koreıa óziniń ıadrolyq qarýyn kórsetti
Álem • Búgin, 18:13
Qoǵam • Búgin, 18:03
Túrkııadaǵy zilzaladan kóz jumǵandar sany artty
Álem • Búgin, 17:44
Tanymal sáýletshi Qonaev qalasyn damytýǵa atsalysady
Aımaqtar • Búgin, 17:32
Kópbalaly analarǵa beriletin járdemaqy kólemi ózgeredi
Qoǵam • Búgin, 17:21
Osy aptada qandaı mádenı is-sharalar ótedi?
Mádenıet • Búgin, 17:15
Májilis saılaýy: 7 partııadan 283 kandıdat usynyldy
Saılaý • Búgin, 17:10
Jumyssyz júrgen azamattarǵa SMS-habarlama jiberiledi
Qoǵam • Búgin, 16:47
Eldiń basym bóliginde jel kúsheıip, tuman túsedi
Aýa raıy • Búgin, 16:37
Astanada tehnıkalyq qyzmet kórsetý ortalyǵy órtenip jatyr
Elorda • Búgin, 16:27
Darhan Qydyráli Ázerbaıjannyń Qazaqstandaǵy elshisimen kezdesti
Qazaqstan • Búgin, 16:12
Qarjy • Búgin, 16:01
Prezıdent jýrnalısterge qarsy jasalǵan qylmystarǵa tergeý júrgizýdi tapsyrdy
Prezıdent • Búgin, 15:44
Fransııada qansha qazaq turady?
Álem • Búgin, 15:33
Semeıde qoǵamdyq kólik jol apatyna ushyrady
Aımaqtar • Búgin, 15:17
Qazaqstanda О́zbekstannyń 486 azamaty jazasyn ótep jatyr
Qoǵam • Búgin, 15:00
BUU Túrkııa men Sırııaǵa 25 mln dollar jiberedi
Álem • Búgin, 14:54
Walt Disney 7 myń qyzmetkerin jumystan shyǵarady
Álem • Búgin, 14:43
Qazaqstannan shetelge mal shyǵarýǵa shekteý qoıyldy
Qazaqstan • Búgin, 14:37
Reseıdiń Novosibir qalasynda joıqyn jarylys boldy
Álem • Búgin, 14:30
Qazaqstanda turǵyn úıdi jalǵa alý baǵasy tómendedi
Qoǵam • Búgin, 14:22
Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń laýazymdy tulǵalary ustaldy
Aımaqtar • Búgin, 13:51
Elimizdiń birqatar óńiri seısmıkalyq qaýipti aımaqta tur
Qazaqstan • Búgin, 13:40
Ǵalymdar jańa saqına júıesin tapty
Ǵylym • Búgin, 13:18
Túrkııada otandastarymyzdy izdestirý jumystary júrip jatyr
Oqıǵa • Búgin, 13:00
Astanada qoǵamdyq kólikter jańartylady
Qoǵam • Búgin, 12:55
Túrkııada júrgen qazaqstandyq qutqarýshylar 3 adamdy qutqardy
Vıdeo • Búgin, 12:42
Prezıdent Sırııaǵa gýmanıtarlyq kómek jiberýdi tapsyrdy
Prezıdent • Búgin, 12:32
Qazaqstanda bedeldi MOTO GP týrnıri ótedi
Mádenıet • Búgin, 12:25
Qazaqstanda frılanserler sany artty
Qoǵam • Búgin, 12:12
Senat otyrysynda birqatar zań maquldandy
Parlament • Búgin, 11:58
Gennadıı Golovkınniń jańa qarsylasy belgili boldy
Boks • Búgin, 11:48
Abaı oblysy Túrkııa eline kómektesýge daıyn
Aımaqtar • Búgin, 11:30
«Qazcontent» AQ tóraǵasy taǵaıyndaldy
Taǵaıyndaý • Búgin, 11:27
Uqsas jańalyqtar