Elektrondy deklarasııalaý ortalyǵynyń kómegi kóp

2021 jyly Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń 2015 jylǵy 20 mamyr­daǵy baǵdarlamasymen bekitilgen «Ult jospary – 100 naqty qadamnyń» 38-tarmaǵyn iske asyrý maqsatynda elektrondy deklarasııalaý júıesin damytý jáne ke­dendik deklarasııalardy óńdeý ýaqy­tyn qysqartý sheńberinde Qarjy mınıstrligi Memlekettik kirister komı­tetiniń quramynda demalys jáne mereke kúnderin qosa alǵanda, táýlik boıy jumys isteıtin Elektrondy deklarasııalaý ortalyǵy quryldy.

Ortalyqty qurýdyń negizine kedendik baqylaýdy ortalyqtandyrý boıynsha damyǵan elderdiń sátti halyqaralyq tájirıbesi alyndy. Ortalyqty qurýdyń negizgi artyqshylyǵy – joǵary táýekel dárejesi bar taýarlardy jáne ekonomıkadan tys qyzmetke qatysýshylardy (budan ári – SEQ-qa qatysýshy) kedendik baqylaýdyń bir orynda shoǵyrlanýy.

Ortalyq jumysynyń nátıjesinde, Táýekelderdi basqarý júıesi jańar­tyldy, bul óz kezeginde adal SEQ-qa qatysýshylardyń júktemesin azaıtýǵa oń áserin tıgizdi. Máselen, barlyq kedendik deklarasııanyń 82%-y avtomatty rejimde 1 mınýtta resimdeledi, tek kedendik deklarasııalardyń 18%-na ǵana qatysty taýarlardyń kedendik qunyn baqylaý júrgiziledi. Bul rette olarǵa qatysty taýarlardyń kedendik qunyn baqylaý taǵaıyndalǵan kedendik deklarasııalardyń jartysynan kóbin Ortalyq kedendik qundy aıqyndaýdyń negizgi ádisin (1-ádis) qoldana otyryp shyǵarady.

Elektrondy deklarasııalaý orta­lyǵynyń qurylýymen memlekettik kiris­ter organdary laýazymdy adam­darynyń SEQ-qa qatysýshylarmen jáne keden beketterimen baılanysy tolyǵymen alynyp tastaldy. О́zara is-qımyl tek ortalyqtyń laýazymdy adamdary áreketteriniń zańdylyǵyn baqylaýdy júzege asyrýǵa múmkindik beretin kedendik jáne salyqtyq ákim­shilendirýdiń avtomattandyrylǵan júıesi arqyly júzege asyrylady.

SEQ-qa qatysýshylarǵa yńǵaıly bolý jáne olardyń ótinishterine jedel den qoıý úshin Memlekettik kirister komıteti mamandandyrylǵan telegramm – chattar qurdy, onda SEQ-qa qatysýshylar kedendik deklarasııalarǵa qatysty qyzyǵýshylyq týdyratyn máseleler boıynsha aqparat ala alady. Atalǵan chattardaǵy aqparattyń ýaqtyly jáne sapaly berilýin baqylaý maqsatynda or­talyq basshylyǵy kelip túsetin ótinish­terge udaıy negizde monıtorıngti júzege asyrady. Bul rette birde-bir ótinish nazardan tys jáne jaýapsyz qalmaıdy.

EAEO Keden kodeksiniń 119-babyna sáıkes taýarlardy shyǵarý úshin eń az merzim kedendik deklarasııany tirkegen sátten bastap 4 saǵatty quraıdy. Sonymen qatar Ortalyqtyń táýlik boıǵy rejimde belsendi jumys isteýimen taýarlardy shyǵarý merziminiń ortasha ýaqyty 2 saǵatqa deıin qysqardy. Bul kórsetkishke qol jetkizý, onyń ishinde ózara aqparat almasý kezinde taýar jóneltýshi elden kelip túsetin málimetterdi avtomattandyrylǵan salystyrýdy engizý sebep boldy.

Búginde Memlekettik kirister ko­mıteti naqty ýaqyt rejiminde taýarlardy jóneltýshi eldiń eksporttyq kedendik deklarasııalarynan aqparat almasý týraly 8 halyqaralyq shart jasasty. Atap aıtqanda, ózara saýdanyń «aınalym statıstıkasyndaǵy» eleýli alshaqtyqtardy eskere otyryp, ortalyq Qytaı Halyq Respýblıkasynyń Bas keden basqarmasymen (budan ári – QHR BKB) jasalǵan sharttar sheńberinde kelip túsetin aqparattardy ákimshilendirý boıynsha belsendi jumys júrgizýde.

Júrgizilgen jumystardyń nátı­jeleri boıynsha taýarlardyń kedendik qunyn anyq emes deklarasııalaýdan bıýdjet shyǵyndarynyń aldyn alý, sondaı-aq «aınaly statıstıkadaǵy» alshaqtyqty tómendetý bóliginde oń nátıje baıqalady. Atap aıtqan­da, kedendik baqylaý kezinde dekla­ranttardyń taýardyń kedendik qunyn aıtarlyqtaı tómendetý  faktileri anyq­taldy. Mysaly, qazaqstandyq kompanııa QHR-dan quny 41,8 myń dollar sharýashylyq taýarlaryn ımporttady, bul rette QHR BKB usynǵan málimetter boıynsha, Qazaqstanǵa eksport kezde taýardyń quny – 171,4 myń dollar. Osylaısha, qazaqstandyq kompanııa kedendik qundy 4 esege nemese 129,6 myń dollarǵa tómendetken. О́ndirip alynýy tıis kedendik tólemder men salyqtardyń somasy 12 mln teńgeden astam somany qurady.

Osyǵan uqsas basqa kompanııa ke­dendik quny 241 myń dollar «ma­ta» taýary boıynsha kedendik qunyn 24 myń dollar dep málimdegen, sáı­ke­sin­she taýarlardyń quny 10 esege tómendetilgen. О́ndirip alynýǵa tıis kedendik tólemder men sa­lyq­tardyń somasy 22,6 mln teńgeni qu­rady.

Keden zańnamasyn buzýshylyqtyń taǵy bir jarqyn mysaly, ishki mıkroshemalary joq teledıdar korpýstary atyn jamylyp, SMART TV fýnksııasy bar LED teledıdarlaryn ákelý. Bul fakt QHR BKB-dan kelip túsken aqparattardy salystyrý kezinde taǵaıyndalǵan keden­dik jeke tekserýdi júrgizý barysynda anyqtaldy.

Jalpy, jyl basynan beri ortalyq taýarlardyń kedendik qunyn tómendetý faktileri boıynsha qosymsha 9,4 mlrd teńge óndirip aldy.

2022 jylǵy 1-toqsanynda QR ımporty men QHR eksporty arasyndaǵy aıyrmashylyq 0,9 mlrd-qa deıin (-30%) tómendegenin esterińizge salamyz.

Aıta ketelik, 2021 j. – 5,6 mlrd (-40,5%), 2020 j. – 5,3 mlrd dollar

(- 45,5%), 2019 j. – 6 mlrd (- 47%), 2018 j. – 5,9 mlrd (- 52,5%), 2017 j. – 6,8 mlrd (- 59,4%).

Sonymen qatar Ortalyq qyzmet­kerleriniń sheshimdermen nemese áreket­terimen kelispegen jaǵdaıda, laýazymdy adamdardyń áreketine shaǵymdaný tártibi Qazaqstan Respýblıkasynyń Ákimshilik prosestik-rásimdik kodeksinde kózdelgen.

Ortalyq qyzmetinde problemalyq máseleler de bar, qazirgi ýaqytta ony sheshýmen Memlekettik kirister komıteti aınalysýda.

Atap aıtqanda, bul kedendik qujattar nysanyn avtomattandyrýdyń joqtyǵy (taýarlarǵa arnalǵan deklarasııaǵa ózge­rister engizý týraly talap, taýarlarǵa arnalǵan deklarasııaǵa ózgerister engizý týraly sheshim qabyldaý).

Kedendik baqylaýdy, tıisinshe ke­dendik deklarasııalardy shyǵarýdy je­­del júrgizýge áser etetin taǵy bir sebep taýarlarǵa arnalǵan deklarasııa­ny shyǵarý sátinde deklarant tólegen kedendik tólemder men salyqtardyń bolmaýy, onyń negizinde kedendik deklarasııa toltyrylǵan qujattar men málimetterdi ýaqtyly usynbaý, kedendik tólemder men salyqtardy tóleý jónindegi mindettiń oryndalýyn qamtamasyz etýdi ýaqtyly usynbaý.

Jalpy alǵanda, ortalyqtyń ju­mysy tıimdi jáne jedel kedendik baqy­laýdy qam­tamasyz etý, sondaı-aq ákimshilik ke­dergilerdi tómendetý jáne kóleńkeli eko­nomıkaǵa qarsy kúres boıynsha qoıyl­ǵan mindetterdi sheshýge baǵyttalǵan.