Bes kúndegi úsh sapar

Peterbýrg forýmy – tıimdi alań

Qasym-Jomart Toqaev 17 maýsymda Reseı Prezıdenti Vladımır Pýtınniń arnaıy shaqyrýymen Peterbýrg halyqaralyq ekonomıkalyq forýmyna qatysty. Forýmǵa deıin Tatarstan Prezıdenti Rýstam Mınnıhanovpen jáne Bashqurtstan basshysy Radıı Habırovpen kezdesý ótkizdi. Reseı quramyndaǵy eki respýblıka da Qazaqstan úshin mańyzdy seriktes sanalady. Eki respýblıkamen de saýda, ekonomıka salalarynda berik baılanys ornaǵan. Birlesken jobalardy júzege asyrýǵa da basymdyq berilgen.

Máselen, 2021 jyldyń qorytyndysy bo­ıynsha Qazaqstan men Tatarstan arasyndaǵy taýar aınalymy 423 mln dollardy qurady. Bıylǵy tórt aıdyń ishinde kórsetkish 143 mln dollarǵa jetti. Bul rette mashına jasaý salasyndaǵy iri jobalar tabysty júzege asyrylyp jatyr. Otandyq kompanııalardyń Reseı naryǵyna Tatarstan arqyly kirýi tıimdi jol. Muny qos tarap ta jaqsy biledi. Sondyqtan birlese jumys isteýge múddeli. Al Qazaqstan men Bashqurtstan saýda-ekonomıkalyq, ónerkásip, ınvestısııa jáne mádenı-gýmanıtarlyq salalardaǵy yntymaqtastyqty odan ári nyǵaıtýǵa beıildi. Bashqurtstanmen aradaǵy saýda-ekonomıkalyq qatynastar qarqyndy damyp keledi. Ony odan ári nyǵaıtý mańyzdy. Qasym-Jomart Toqaev Bashqurtstan tarapynan ındýstrııalyq áleýeti joǵary birlesken jobalar usynylsa, qoldaýǵa ázir ekenin jetkizdi.

Peterbýrg halyqaralyq ekonomı­ka­lyq forýmynda sóz sóılegen Qasym-Jomart Toqaev jıynǵa qatysýshylar­dyń nazaryn birshama mańyzdy máselege aýdardy. Ásirese­ Eýrazııalyq ekono­mı­ka­­lyq odaqtyń áleýetin arttyrý ózek­ti ekenin alǵa tartty. Shynynda da, qazir odaqqa múshe barlyq eldiń ekono­mı­ka­synyń jıyntyq kólemi 2 trln dollardan asady. Bul – erkin taýar aınalymy, kapıtaly jáne jumys kúshi bar óte úlken naryq. Pandemııa men daǵ­da­rysqa qaramastan, odaq aıasyndaǵy yn­ty­­maqtastyq dáıekti túrde nyǵaıyp kele­di. Byltyr ózara saýda-sattyq kóle­mi Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaq qu­ryl­ǵan ýaqyttan bergi eń joǵary deń­geıge jetip, 73 mlrd dollar boldy. Bul aldyńǵy jylǵy kórsetkishten úsh­ten bir ese kóp. Atap óterligi, odaq aıa­syn­daǵy Qazaqstannyń saýda-ekonomıka sa­la­syndaǵy basty seriktesi Reseımen ózara saýda aınalymy byltyr úshten bir­ge artyp, 24 mlrd dollarǵa jetti. Qazaq­stan úshin bul – rekord. Bıyl atalǵan baǵyttaǵy oń qarqyn saqtalyp otyr.

Saıası sholýshy Nıkıta Shatalovtyń aıtýynsha, Peterbýrgtegi ekonomıka­lyq forým Qazaqstan úshin tıimdi alań boldy. Sebebi mundaı forým Reseı Federasııasymen ózara is-qımyl máselelerin talqylaýǵa taptyrmas jer.

– Ýkraınadaǵy soǵys qımyldaryna qaramastan, Qasym-Jomart Toqaevtyń forýmǵa qatysqany durys boldy. О́ıtkeni Vladımır Pýtın Qazaqstan basshysyn atalǵan forýmǵa geosaıası jaǵdaı shıelenispeı turyp shaqyrǵan bolatyn. Eger Memleket basshysy bul forýmǵa qatyspaǵanda, óńirdegi negizgi seriktesimiz muny birjaqty baǵalar edi. Tıisinshe, eki el arasyndaǵy qarym-qatynasqa da syzat túser edi. Onyń ústine Qasym-Jomart Toqaev «Rossııa-24» telearnasyna jýyrda bergen suhbatynda Reseı týrbýlentti jaǵdaıǵa qaramastan, Qazaqstan úshin strategııalyq basymdyq bolyp qala beretinin aıtty. Tereńge tartqan tarıhı baılanystar men geografııalyq jaǵdaıdyń ózi eki memleketti osyǵan jetelep otyr, – deıdi N.Shatalov.

Sarapshynyń aıtýynsha, Qasym-Jomart Toqaevtyń Qytaıdyń «Bir beldeý, bir jol» jobasy aıasynda logıstıka jáne azyq-túlik qaýipsizdigi máselelerin kóterýi oryndy. О́ıtkeni koronavırýs pandemııasy men geosaıası jaǵdaı álemdik logıstıkalyq baılanystardyń tizbegin buzdy. Osynyń saldarynan álemdik ınflıasııa ósti. О́kinishtisi, atal­ǵan faktorlar álem úshin azyq-túlik daǵ­da­ry­syn týyndatyp otyr. Al keı­bir óńir­ler ashtyqpen betpe-bet kelýi múmkin.

– Qazaqstan Prezıdenti Peterbýrg forý­myn Reseı Federasııasynyń sýbek­tilerimen óńirlik ózara is-qımyl­dy kúsheıtý úshin tıimdi paıdalan­dy. Qasym-Jomart Toqaevtyń Bash­qurtstan jáne Tatarstan prezı­dentterimen kezdesýi sonyń dáleli. Reseı tek Sankt-Peterbýrg pen Máskeýden ǵana turmaıdy. Pýtınmen de shektelmeıtinin túsinýimiz kerek. Ásirese bul ónerkásip pen aýyl sharýashylyǵyn damytý tur­ǵysynan óte mańyzdy. О́ıtkeni qolaı­syz ınvestısııalyq ahýalǵa baılanysty atalǵan óńirlerdiń ınvestor­lary Qazaqstandy óte áleýetti alań retinde qarastyrady. Forýmǵa halyqaralyq jýrnalıster qatysqanyn eskersek, biz bul alań arqyly batystyq seriktesterimiz­ge sanksııalar rejimin saqtaý týraly sıgnal bergendeı boldyq. Árıne, Reseı shekteýlerdi aınalyp ótýge kómek­teskenimizdi qalaıdy. Biraq bizdiń usta­nymymyz ártúrli deńgeıde birneshe ret kelisilgen. Iаǵnı biz qaıtalama sanksııalar salynatyn salalar boıynsha ózara árekettespeımiz, – dep tolyqtyrdy ol.

N.Shatalovtyń pikirinshe, Qasym-Jomart Toqaevtyń Peterbýrgtegi forým aldynda «Rossııa-24» telearnasy­na suh­bat berýi, halyqaralyq ekonomı­kalyq fo­rýmǵa qatysýy, jıynda qoıyl­ǵan ózek­ti suraqtarǵa egjeı-tegjeı­ jaýap berýi álem nazaryn Qazaq­stanǵa jáne onyń Prezıdentine aýdart­ty. Bedelimizdi de ósire tústi. At aýnaǵan­sha aqyl taýyp ke­tetin parasatty Prezı­denttiń forým­daǵy sózderinen kóp oı túıýge bolatyndaı.

Iran – Eýropaǵa ashylǵan qaqpa

19 maýsymda Qazaqstan Prezıdenti Iran Islam Respýblıkasyna resmı sapar­men bardy. Qasym-Jomart Toqaev bul elge Prezıdent Ibrahım Raısıdiń ar­­naıy shaqyrýymen keldi. Olar aldy­men shaǵyn quramda kezdesý ótkizdi. Keıin keńeıtilgen quramda kelissóz júrgizdi.

Memleket basshysy atap ótkendeı, Iran – Kaspıı jaǵasyndaǵy jaqyn kórshimiz, senimdi seriktesimiz. Jan-jaqty baılanysymyz qarqyndy damyp kele jatyr. Saýda-ekonomıkalyq ynty­maqtastyq kedergilerge qaramastan, baı­lanys jyldan-jylǵa nyǵaıyp kele­di. Bıylǵy birinshi toqsanda saýda-sat­tyq 50 paıyzǵa artty. Endigi maqsat – osy qar­qyndy toqtatpaı, barynsha kóbeıtý.

Sapar barysynda el Prezıdenti Iran azamattarynyń Qazaqstanda 14 kún vızasyz júrip-turýyna ruqsat beriletinin aıtty. Bul túrli saladaǵy yntymaq­tastyqty nyǵaıtýǵa septigin tıgizedi. Sondaı-aq isker top ókilderiniń baılanysyn jandandyrady. Barys-keliske tyń serpin berip, týrıster­diń kóptep kelýine yqpal etedi. Iran kásip­kerleri osy jeńildikti keńinen qoldanbaq nıette.

Ekonomıkalyq zertteýler ınstıtý­tynyń málimetine súıensek, Qazaqstan men Iran arasyndaǵy taýar aınalymy 2022 jyldyń qańtar-sáýirinde 253,2 mln dollardy qurady. Kórsetkish bir jyl burynǵy deńgeıden 43,3 paıyzǵa joǵary. Tórt aıda Qazaqstannyń Iran baǵytyndaǵy eksporty 44 paıyzǵa ósip, 175,7 mln dollardy qurady. Eksporttyń ósýi bıdaı, pek jáne pek koksy, zyǵyr tuqymy, óńdelmegen alıýmınıı sekildi taýarlardy jetkizý kóleminiń artýymen baılanysty. Sonymen qatar arpa, raps tuqymy, raps maıy sekildi taýarlardyń eksporttyq jetkizilimi tómendegen.

Irannan keletin ımporttyń kólemi de ósken (+41,7 paıyz, 77,6 mln dollar). Importtyń ósýi burysh, baklajan, stırol polımerleri, qoıýlandyrylǵan jáne qurǵaq sút pen kilegeı, sırek metaldardyń kenderi men konsentrattary, plastmassadan jasalǵan taqtalar men tabaqtar, topyraqty suryptaýǵa jáne maıdalaýǵa arnalǵan jabdyqtar, jyltyratylmaǵan keramıkalyq plıtkalar sekildi taýarlardy jetkizý kóleminiń ulǵaıýymen negizdelip otyr. Sondaı-aq piste, keptirilgen júzim, alma, kartop sekildi taýarlardyń ımporttyq jetkizilimi tómendegen.

Sapar barysynda Qasym-Jomart Toqaev pen Ibrahım Raısı Qazaqstannan Iran arqyly Túrkııaǵa baratyn alǵashqy konteınerlik poıyzdy jóneltý rásimine qatysty. Pavlodardan shyqqan júk po­ıyzy Túrikmenstan aýmaǵy arqyly ótip, birneshe kúnnen keıin Tegeranǵa keldi. Rásim barysynda memleketter basshylary poıyzdyń ary qaraı Túrkııaǵa jóneltilýine belgi berdi. KTZ Express kompanııasy uıymdastyrǵan pılottyq konteınerlik poıyzdyń quramynda árqaısysynyń salmaǵy 20 fýt bolatyn 48 tirkeme bar. Poıyz 12 kúnde 6 336 shaqyrym joldy basyp ótedi. Júkti aýystyryp tıeýdi qajet etpeıtin jańa transulttyq qatynastyń iske qosylýy balama baǵdarlardy ártaraptandyrýǵa jáne Qazaqstan aýmaǵy arqyly ótetin konteınerlik júk tasymalyn jedeldetýge múmkindik beredi.

Sarapshy Aıbar Oljaevtyń pikirin­she, Qazaqstan tarapy Iranmen jáne Túrikmenstanmen durys kelisý arqyly qurlyqtan ońtústik dáliz ashpaq.

– Buǵan deıin biz Reseıdi Eýropaǵa shyǵatyn esik dep sanap, bar kúshimizdi soltústik dálizge saldyq. Endi sol esiktiń jabylyp qalǵanyn kórip otyrmyz. Eger utymdy qımyldaı alsaq, Túrikmenstan-Iran-Túrkııa ońtústik dálizi arqyly qurlyqpen bir tranzıttik jol, Ázerbaıjan-Túrkııa-Eýropa Transkaspıı teńiz dálizin asha alamyz. Qazir Qytaıdyń da Reseı arqyly ótetin tranzıtine balama izdep otyrǵanyn, «Bir beldeý, bir jol» jobasyn odan ári damytýǵa múddeli ekenin eskersek, Qytaı bizge qoldaý bildiretini anyq. Jalpy, Qazaqstan úshin kóp nárseniń budan bylaı Reseıge emes, Qytaıǵa baılanys­ty ekenin Prezıdenttiń Peterbýrgtegi messedjinen baıqadyq. Biz ońtústik dáliz arqyly tolyq soltústik dálizdi aýystyra almaımyz. Biraq ekeýin teńestirsek te, biz úshin úlken jetistik bolady. Bul rette Reseı bizben sanasa bastap, halyqaralyq saýdamyzǵa túrli sebeppen kedergi keltirýin qoıatyn edi. Bir sózben aıtqanda, bizdiń qazirgi baǵytymyz – logıstıkalyq dıversıfıkasııa. Dál qazir ol ekonomıkalyq paıda ákelmese de, bas­tysy táýekelderdi azaıtatyn bolady, – deıdi A.Oljaev

Qazaqstan men Iran arasynda qol qoıylǵan qujattardyń qatarynda temir jol tasymalyn birlese uıymdastyrý jáne Qazaqstannan keletin júkterdiń tarıfine jeńildik berý qarastyrylǵan. Demek bul dáliz de turaqty jáne uzaq­merzimdi bolady deýge tolyq negiz bar.

– Sapar barysynda munaı salasynda da áriptestik týraly qujattarǵa qol qoıyldy. Sonyń ishinde «QazMunaıGaz» ulttyq kompanııasy men Iran ulttyq munaı kompanııasy arasynda ózara túsinistik týraly memorandýmdy atap ótýge bolady. Eki jaq qarsy bolmasa, memorandýmdy naqty kelisimshartqa aınaldyrý qıyn emes. Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń Iranǵa jasaǵan saparyndaǵy negizgi másele de dál osy munaı eksportyna qatysty bolǵanyn túsindik, – deıdi sarapshy.

Qatardaǵy kezdesý

21 maýsym kúni Qasym-Jomart Toqaev Qatar Ámiri Tamım ben Hamad Ál Tánı­diń jeke shaqyrýymen ekinshi Qatar eko­nomıkalyq forýmyna qatysty. Ma­ńyz­dy is-sharanyń Bloomberg agent­tiginiń qoldaýymen uıymdas­tyryl­­ǵa­nyn eskersek, Prezıdentimizdiń már­tebeli meımandar qatarynan tabylýy Qazaqstandy taǵy bir márte álem naza­ry­na iliktirdi. Onyń ústine Pre­zı­dent Qasym-Jomart Toqaevtyń In Conversation with President Tokayev atty ar­naıy paneldik sessııa­ǵa qatysýy, ony Bloomberg Television júrgizýshisi Manýs Krennıdiń júrgizýi de halyqaralyq arenadaǵy bedelimizdi ústeı túskendeı.

Suraq-jaýap formatynda ótken ashyq talqylaý barysynda Qazaqstan Prezıdenti halyqaralyq saıasat­taǵy syn-qaterler boıynsha, ásirese Eýropada bolyp jatqan geosaıası teketirester aıasynda Reseı-Ýkraına qaqtyǵystary tóńiregindegi oqıǵalarǵa qatysty birqatar suraqqa jaýap berdi. Qazaqstan Prezıdenti kelissózderdi jalǵastyra berýdiń mańyzdy ekenin atap ótti. Qasym-Jomart Toqaevtyń pikirinshe, bul qaqtyǵysty sheshýge taraptardyń erik-jigeri qajet. Sonymen qatar Memleket basshysy halyqaralyq qaýymdastyqtaǵy pikir qaıshylyǵy men atalǵan máseleni sheshýde BUU Qaýipsizdik Keńesiniń qaý­qar­syzdyq tanytyp otyrǵanyna toqtaldy.

Saıasattanýshy Danııar Áshimbaevtyń pikirinshe, Prezıdent Peterbýrgtegi forýmda da, Qatardaǵy forýmda da naǵyz dıplomat ekenin baıqatty.

– Peterbýrgte Qasym-Jomart Toqaevtyń tezısteri moderatordyń arnaıy operasııaǵa kózqarasy týraly suraǵyna jaýap retinde aıtyldy. Suraq mynadaı boldy: «Sizden bizdiń arnaıy operasııaǵa qatysty kózqarasyńyzdy, onyń sózsizdigine jáne biz oılaǵandaı onyń zańdylyǵyna qatysty pikirińizdi bilgimiz keledi?». Qazaqstan Prezıdenti osy suraqtan tek úshinshi tezıske ǵana jaýap berdi. Ol Reseıdiń áreketi týraly eshteńe aıtpady. Al Qatarda moderatordyń Baıden ákimshiliginiń munaı óndirýdi ulǵaıtý týraly talabyna bylaı dep jaýap qatty: «Men sizdiń suraǵyńyzǵa jaýap berýge qınalamyn. Men – Qazaqstan Prezıdentimin jáne Amerıka Qurama Shtattarymen dostyq jáne boljamdy qarym-qatynasta bolǵym keledi». Jaýap ekiushty. Budan Baıdenniń bastamasyn qoldaǵysy kelmeıtinin túsinýge bolady. Biraq «dostyq jáne boljamdy qatynastardy» buzbaý úshin bul jaıynda ashyq sóıleskisi kelmeıtinin de ańǵartty. Áıtpese, Qazaqstan Reseımen jáne OPEK-pen birge munaı baǵasynyń kóterilýine sebepshi bolyp otyrǵandaı kórinedi, – deıdi D.Áshimbaev.

Saıası sholýshy Nıkıta Shatalovtyń pikirinshe, Qatar sapary ekonomıkalyq prosester, ásirese logıstıka jáne azyq-túlik qaýipsizdigine baılanysty úlken geosaıası máselelerdi sheshý turǵysynan mańyzdy boldy.

– Bilýimshe, Qatardaǵy forýmǵa qatysý týraly sheshim sońǵy sátte ǵana qabyldandy. Soǵan qaramastan Qatar bizdiń Prezıdentti joǵary deńgeıde qabyldaǵanyn baıqadyq. Forým aıasynda Qasym-Jomart Toqaevtyń bir ózine jeke is-shara arnaýy, ony Bloomberg jýrnalısiniń júrgizýi sonyń dáleli. Qatar Ámirimen bolǵan kezdesýde azyq-túlik qaýipsizdigi taqyryby kóterildi. Qasym-Jomart Toqaev ony Qazaqstanǵa resmı saparmen kelýge shaqyrdy. Bul rette Ámir sheneýnikter tobyn jedel jınap, agroónerkásip keshenindegi jobalardy talqylaý úshin Qazaqstanǵa barýdy tapsyrdy. Qatar búkil óńirdi azyq-túlikpen qamtamasyz etý úshin aýyl sharýashylyǵyna mol qarjy salýǵa da­ıyn. Al logıstıka birneshe kún buryn ǵana kelisimderge qol jetkizil­gen Iran porttary arqyly qam­tama­syz etilýi kerek. Geosaıası jaǵdaı men koronavırýstyń saldary álemdik eko­no­mıkanyń qurylymy­na qatys­ty kóz­qarasty qaıta qaraýǵa máj­búr etkeni belgili. Bul rette Memleket basshysynyń sońǵy saparlarynyń bári logıstıka jáne Qazaqstanǵa taýarlar men qyzmetterdiń kelýin qamtamasyz etý, sondaı-aq elde jańa ónerkásiptik jobalardy ashý sekil­di mańyzdy min­dettermen baılanysty bolǵany da sondyqtan, – deıdi N.Shatalov.

Túıindeı kele aıtarymyz, Prezı­denti­mizdiń bes kúndegi úsh sapary da bir-birimen tyǵyz baılanysty. Túpki maqsat – eldiń ekonomıkasyn jańa jaǵdaılarǵa beıimdeı otyryp, alǵa jyljý. Keleli kelissózder men kezdesýlerdi, mańyzdy memorandýmdar men kelisimderdi eskersek, biz úshin úsh sapar da berekeli bolǵandaı. Laıym solaı bolǵaı!