Strestik aktıvterdi paıdalaný tetigi jetiledi

Atalǵan qujat strestik aktıvter naryǵynda qoldanylatyn normatıvtik-quqyqtyq bazany jetildirýge baǵyttalǵan. Zań jobasy jóninde baıandama jasaǵan Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttiginiń tóraǵasy Mádına Ábilqasymova. Strestik aktıvterdiń ótimdi naryǵyn damytý olardy ekonomıkalyq aınalymǵa tartýǵa jaǵdaı jasaıtynyn málimdedi.

«2017 jyldan bastap jekelegen bankterdiń qarjylyq or­nyq­tylyǵyn arttyrý baǵdarlamasy iske asyrylyp jatyr. Baǵdarlama qosylǵan sátten bastap 977 mlrd teńgege qosymsha provızııa qa­lyptastyryldy. 1,4 trln teń­gege problemalyq qaryzdar esepten shyǵaryldy jáne 5,4 trln teńgege jańa qaryz berildi.

Sonymen qatar 2017 jyldan bastap agenttik tólemge qabiletsiz 8 banktiń lısenzııasyn qaıtaryp aldy. 2017-2021 jyldar ara­lyǵynda qabyldanǵan sharalar nátıjesinde jalpy quny 6,7 trln teńge somaǵa teń strestik aktıvter esepten shyǵaryldy. 2022 jylǵy 1 qańtardaǵy jaǵdaı boıynsha strestik aktıvter mólsheri 2,3 trln teńgeni nemese bank júıesi aktıvteriniń 6 paıyzyn qurady», dedi M.Ábilqasymova.

Agenttik tóraǵasy óz sózine strestik aktıvterdiń 4 toby bar ekenine nazar aýdardy. Máselen tóleý merzimi 90 kúnnen asqan kredıtter 870 mlrd teńgege teń. Qaıta qurylymdalǵan kredıtter 936 mlrd teńgege jetken.  О́ndirip alynǵan múlik 156 mlrd teńge kóleminde, al bankterdiń strestik aktıvterdi basqarý jónindegi enshiles uıymdarynyń aktıvteri 356 mlrd teńgeni quraıdy.

«Bankterdiń balansyn jumys istemeıtin kredıtterden memleket qarajatyn tartpaı tazartýdyń naryqtyq tetigin qurý mańyzdy. Bul turǵyda strestik aktıvterdiń ótimdi naryǵyn damytý qajet. Strestik aktıvter naryǵyn qurý úshin osy zań jobasy 4 zańǵa ózge­ris­ter men tolyqtyrýlar engi­zýdi kózdeıdi. Mynandaı negizgi baǵyttardan turady.

Birinshiden, zań joba­synda strestik aktıvterdi avtorı­za­sııa­lanǵan satyp alýshylardyń qoldanystaǵy tizimin jeke ınvestorlardy qosý arqyly keńeıtý kózdeledi. Qazirgi ýaqytta Bank­ter týraly zańnyń 36-1 babyna sáıkes, avtorızasııalanǵan sa­typ alýshylar tizimine ekinshi deń­geıdegi bankter, bankterdiń stres­tik aktıvterdi basqarý jónindegi enshiles uıymdary, Problemalyq kredıtter qory, kollektorlyq agenttikter jáne basqa da qarjy uıymdary kiredi.

Bul rette, tizim keńeıtilip, bank­terdiń jáne mıkroqarjy uıym­darynyń strestik aktıvterin jeke ınvestorlarǵa satý quqyǵy beriledi. Jeke ınvestorlarǵa zańdy tulǵalardyń jáne dara kásipkerlerdiń tek problemalyq qaryz­daryn satyp alýǵa ruqsat etiledi. Zań jobasynda qaryz alýshy – jeke tulǵalardyń quqyq­taryn qorǵaý úshin olardyń nesıe­lerin ınvestorlarǵa satý kóz­del­megen», dedi M.Ábilqasymova.

Ekinshiden, zań jobasynda servıstik kompanııalar ınstıtýtyn qurý qarastyrylǵan. Olar ınvestorlarǵa problemaly kredıtterge qyzmet kórsetý jáne basqarý qyzmetin júzege asyrady. Servıstik kompanııalardyń fýnksııalaryn tıisti tájirıbesi men quzyreti bar bankterdiń strestik aktıvterdi basqarý jónindegi enshiles uıymdaryna jáne kollektorlyq agenttikterge berý usynylady.

«Servıstik kompanııalar ak­tıv­­terdi senimgerlik túrde basqa­rady. О́ndirip alýdyń jeke stra­tegııasyn ázirleıtin bolady jáne strestik aktıvterdiń ıele­rine bas­qa da qyzmetter kórsetedi. Zań aıasyn­daǵy deńgeıde servıstik kompa­nııalar úshin kapıtaldyń mólsheri, naryqtaǵy jumys táji­rıbesi, minsiz iskerlik bedeliniń bolýy sııaqty joǵary talaptar belgilenedi.

Agenttik belgilengen talap­tarǵa sáıkes keletin servıstik kompa­nııalardyń tizilimin júrgizip, olar týraly aqparatty óziniń ınternet-resýrsynda orna­las­tyrady. Bul qaryz alýshy­lar­dyń quqyqtaryn qorǵaýdyń qosymsha tetigin qamtamasyz etýge múmkindik beredi. Sebebi atal­ǵan uıymdar Agenttiktiń retteý aıasyna jatady», dedi M.Ábil­qasymova.

Agenttik tóraǵasynyń sózine súıensek, zań jobasy óndirip alynǵan múliktiń, ıaǵnı banktiń men­shigine ótken múliktiń bank­­terdiń jáne mıkroqarjy uıymdarynyń menshiginde 3 jyl merzi­minde ǵana bolady. Bul bank­ter men mıkroqarjy uıymdaryn strestik aktıvterdi ekonomıkalyq aınalymǵa jedel túrde tartýǵa yntalandyrmaq.

Senat Tóraǵasy Máýlen Áshim­baevtyń aıtýynsha, zań ınves­tor­lardyń strestik aktıvter na­ryǵyna qol jetkizýin qamtamasyz etý arqyly osy baǵytty odan ári damytýdy kózdeıdi.

«Bul zań Memleket basshy­synyń tapsyrmasy boıynsha qabyldanyp otyr. Jańa nor­malar strestik aktıvter nary­ǵynda qoldanylatyn quqyqtyq tetikterdi jetildirýge jáne osy salanyń ósýine jaǵdaı jasaýǵa arnalǵan. Jańa talaptar bul sala­daǵy rásimderdiń ashyqtyǵy men aıqyndyǵyn da qamtamasyz etedi. Aldaǵy ýaqytta Zań problemalyq aktıvterdi ekonomıkalyq aına­lymǵa tartýǵa múmkindik bere otyryp, bıznes ortany jaqsartýǵa oń áserin tıgizedi dep senemiz», dedi Máýlen Áshimbaev.

Senatorlar otyrys kezinde «Salyq jáne bıýdjetke tólenetin basqa da mindetti tólemder týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Kodeksine (Salyq kodeksi) jáne «Salyq jáne bıýdjetke tó­lenetin basqa da mindetti tólem­der týraly» Qazaqstan Respýb­lı­kasynyń Kodeksin (Salyq kodeksi) qoldanysqa engizý týraly» Qazaqstan Respýb­lı­ka­synyń Zańyna ózgerister men to­lyq­tyrýlar engizý týraly» zań jobasy eki oqylymda qabyldandy.

«Qujat bırjalyq metaldar boıynsha paıdaly qazbalardy óndirý salyǵy mólsherlemelerin 50 paıyzǵa, qalǵan qatty paıdaly qazbalar boıynsha 30 pa­ıyzǵa ulǵaıtýdy kózdeıdi. Bul rette óndirý 2022 jylǵy 31 jel­toq­sannan keıin bastalatyn jańa ken oryndaryn 15 paıyz rentabeldilik deńgeıine jetkenshe, 5 jyl merzimge deıin paıdaly qazbalardy óndirý salyǵynan bosatý usynylady.

Elden kapıtaldy shyǵarmaýdy yntalandyrý maqsatynda dıvıdendter boıynsha jeńildikterdi qaıta qaraý usynylady. Beıre­zı­dentter úshin búkil jeńildikter alyp tastalady. Rezıdentterdi salyqtan bosatý úshin 30 myń aılyq eseptik kórsetkish shegi belgilendi. Bırjalyq aksııalar boıynsha dıvıdendter turaqty saýda júrgizgen kezde bosatylady», dedi zań jobasy jóninde baıandama jasaǵan Ulttyq ekonomıka mınıstri Álibek Qýantyrov.

Budan bólek, «Qazaqstan Res­pýblıkasynyń Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly kodeksine ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» jáne «Qazaqstan Res­pýblıkasynyń keıbir zańna­malyq aktilerine quqyq qorǵaý qyzmetin ótkerý tártibin jetil­dirý, quqyq qorǵaý organdary, arnaýly memlekettik organ­dar qyzmetkerleriniń jáne áskerı qyz­met­shilerdiń quqyqtyq jáne áleýmettik qorǵalýy men jaýap­tylyǵyn arttyrý, vedomstvoaralyq úılestirý, ishki ister organdarynyń derbes­tigi, jekelegen qylmystyq quqyq buzýshylyqtar úshin jaýap­tyl­yqty kúsheıtý jáne qarý aına­lymy máseleleri boıynsha ózge­rister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zań jobalary eki oqy­lymda qabyldandy.

Sonymen qatar Palata otyry­synda depýtattar volon­terlik qyzmetti odan ári damy­týǵa ar­nalǵan «Qazaqstan Res­pýb­lıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine volonterlik qyzmet, qaıy­rymdylyq, memlekettik áleý­mettik tapsyrys, strategııalyq áriptestikti iske asyrýǵa arnalǵan memlekettik tapsyrys, úkimettik emes uıymdarǵa arnalǵan grant­tar men syılyqaqylar, dárilik qamtamasyz etý jáne áleý­met­tik qamsyzdandyrý máseleleri bo­ıyn­sha ózgerister men tolyqty­rýlar engizý týraly» zańdy qa­byl­dady.

«Zańda granttyq qarjy­lan­dyrý prosesiniń ashyqtyǵyn, úkimettik emes uıymdardyń áleýetin jáne olardyń turaqty damýyn arttyrýǵa arnalǵan nor­malar bar. Sonymen qatar halyqqa dárilik zattar men medı­sınalyq qyzmetterdiń qolje­timdiligin qamtamasyz etetin quqyqtyq sheshimder belgilengen. Aldaǵy ýaqytta bul Zań elimizde qaıyrymdylyq pen volonterlik qyzmetti odan ári damytýǵa oń septigin tıgizedi dep senemiz», dedi Senat Tóraǵasy.

Palata otyrysynda depýtat Narıman Tóreǵalıev Senattyń Áleýmettik-mádenı damý jáne ǵylym komıtetiniń tóraǵasy bolyp saılandy. Buǵan deıin osy qyzmetti atqarǵan Beıbit Isa­baev Memleket basshysynyń Jarlyǵymen Jetisý oblysynyń ákimi bolyp taǵaıyndalǵany belgili. Soǵan baılanysty Orta­lyq saılaý komıssııasynyń Qaý­lysyna sáıkes onyń depýtattyq ókilettigi toqtatyldy.

Odan bólek, otyrysta senatorlar depýtattyq saýaldaryn joldady. Palata vıse-spıkeri Asqar Shákirov bastaǵan bir top senatorlar joldaǵan depýtattyq saýalda Aral óńiriniń ekologııalyq máseleleri kóterildi. Senator Aqylbek Kúrishbaev oqyp bergen saýal elimizdiń Premer-Mınıstri Álıhan Smaıylovqa joldandy.

«Aral teńizi basseıninde turaq­ty turatyn adamdardyń aǵza­synda ómirlik mańyzy bar dene músheleriniń fýnksıo­naldyq jaı-kúıinde ózgerister anyq­talyp, tipti, patologııalyq aýrýlardyń damýyna deıingi ózgeriske ushyrap otyr. Osy­laısha, Araldyń kebýi apatty saldary bar sıpatqa ıe jáne pla­netarlyq aýqymdaǵy ekologııalyq qasiret. Ony barlyq elderdiń, halyqaralyq uıymdardyń kúsh-jigerin biriktirý arqyly ǵana toqtatýǵa bolady. Eń aldymen, osy ekologııalyq daǵdarysty sheshýge halyqaralyq qorlar men ǵylymı ortalyqtardy tartý qajet. О́kinishke oraı, sońǵy ýa­qytta olardyń aımaqtaǵy bel­sendiligi aıtarlyqtaı tómendep otyr», dedi Aqylbek Kúrishbaev.

Senatorlar máseleni sheshý úshin kelesi sheshimderdi usynady. Olar: Halyqaralyq Araldy qutqarý qorynyń jumysyn jandandyrý, Ortalyq Azııa elderimen sý-energetıkalyq konsorsıým qurý jáne keýip qalǵan teńizdiń túbine jasyl jelekterdi belsendirek otyrǵyzý.

Úkimet basshysyna saýal joldaǵan Janbolat Jórgen­baev jaıylym jerlerdiń tapshy­lyǵyna qatysty máseleni sheshý sharalaryn usyndy. Senatordyń aıtýynsha, mal ósirýshiler ańshylyq sharýashylyqtaryna jer tym kóp berildi dep sanaıdy, fermerlerge sondyqtan jaıy­lym jetispeıdi. Senatordyń keltirgen derekter boıynsha, atalǵan aımaqtardyń aýmaǵynda 132 ańshylyq alqap bar, olardyń jeriniń jalpy kólemi 5,0 mln gektardy quraıdy. Sonymen qatar óńirde jaıylymdyq jerlerdiń tapshylyǵy da baıqalyp otyr. Dál osy kezde malshylardyń óz maldaryn jaıatyn jeri joq.