Qan nege uııdy?

Ádette, qan tamyrlaryna zaqym kelgende qan joǵaltýynan qorǵaný úshin aǵza trombtar túzedi. Biraq qannyń qoıýlanýyna quramynyń ózgerýi, uıyǵyshtyqtyń joǵarylaýy, sý, dárýmen, mıneraldardyń jetispeýshiligi, jasýshalar men tinderdiń qyshqyldanýy, kókbaýyr jumysynyń buzylýy, sozylmaly kúızelis sııaqty túrli jaǵdaı áser etýi múmkin. Bul ti­zimge qarasaq, tromb túzilýine durys emes ómir sal­ty men durys tamaqtanbaý tikeleı áser ete­tinin túsinemiz. Sonymen qatar tromb túzi­lýine sáýlelený men kóp qan joǵaltý yqpal etedi.

Mamandardyń naqty málimetterine súıen­sek, álemde trombozdan ár qyryq sekýnd sa­ıyn bir adam óledi. Bul aýrý júrek-qantamyr aýrýlary boıynsha ólim-jitimge dýshar etetin sebepterdiń basynda, úshinshi orynda tur. Qazaq­standa 40-60 jas aralyǵyndaǵylar arasyndaǵy kóktamyrlyq trombozdyń asqynýy 1 myń adamǵa 5 oqıǵadan keledi. Jyl saıyn elimizde trombozdyń túrleri boıynsha 5 myńnan asa pasıent dárigerge júginedi. Jáne eń bir kereǵar jaǵdaı, operasııalar, tamyrlyq kateterler qoıý sııaqty is júzindegi barlyq ınvazıvti medısınalyq aralasýlar kóktamyr trombozyn órshitýge sebepshi eken. Sondyqtan naýqastyń bir jerin emdeımin dep, ekinshi jaǵyn dertke dýshar etip almaý úshin qaýipti jaǵdaımen sanasyp, der kezinde aldyn alý asa mańyzdy.

Bul málimettermen Almatydaǵy Prezı­denttiń Is basqarmasy medısınalyq ortaly­ǵynyń Ortalyq klınıkalyq aýrýhanasynda aldaǵy ýaqytta ótetin «Ishki aýrýlar klınıkasyndaǵy trombozdar» I ulttyq konferensııasy qarsańynda Trombozdar men gemostaz jónindegi qazaq qoǵamynyń tóraǵasy Ahmetjan Súgirálıev bólisip otyr. Bul aýrýhana ázirge trombozdarǵa shaldyqtyrmaý men aldyn alý­dyń barlyq halyqaralyq usynystary engizil­gen jalǵyz aýrýhana. Ahmetjan Súgirálıev – trombozdar týraly egjeı-tegjeı biletin asa tájirıbeli maman. Dástúrli em júrgizgen kezde qıyndyq týyndaǵan, ıakı nátıjesi bolmaǵan syrqaty kúrdeli naýqastar osy dárigerge jıi júginedi. Professordyń ómirlik tájirıbesinde trombozy bar áıelderge óz dárigeri júktilikti toqtatý, ıaǵnı balany aldyryp tastaýdy usynǵan jaǵdaılar jıi kezdesedi. О́ıtkeni tromboz aıaǵy aýyr áıelderdiń ómirine óte qaýipti. Alaıda mundaı jaǵdaıda professor emdeý isin birden óz qolyna alyp, nátıjesinde dertin asqyndyr­maı, deni saý balalar ómirge kelip, anasy da aman qalyp jatady. Osynyń bir mysaly, sońǵy kelgen pasıentiniń birine júktilikti qadaǵalaı­tyn óz dárigeri tipti, jatyryn alyp tastaý týraly usynys bildirgen. Osy rette áıeldiń ómirin de, eń qymbat analyq aǵzasyn da saqtap qana qoımaı, dúnıege egiz balanyń kelýine septesken professorǵa birneshe saýal joldaǵan edik.

– Trombozdyń 80%-ǵa deıini eshqandaı aýrý belgilerinsiz ótetindikten, naýqastardyń kóbi derlik dárigerdiń aldyna keseli ábden asqynyp, derti órshigen kezde, óte kesh keledi. Bul kezde naýqastardyń terisiniń túsi ózgerip, kóktamyrlarynyń túıirshiktengeni aıqyn, bileýlenip kórinip turady. Sondyqtan maman onyń saldaryn baǵalap, qaıǵyly oqıǵany boldyrmaýdyń amalyn durys tańdaı bilýi mańyzdy. О́ıtkeni pasıentter trombozdyń qanshalyqty qaýipti ekeni týraly tolyq bile bermeıdi. Tromboz ben gemostaz jónindegi ha­lyq­aralyq qoǵam alǵa tartyp otyrǵan sandarǵa nazar aýdarsaq, ókpe arterııasy tromboembolııasy men aıaqtyń tereń tamyrlarynyń trombozy týraly eresekterdiń jartysy da estimegen. Kópshiligi tipti trombozdan qutylýǵa bola­ty­ny týraly bilmeıdi.

– Al koronavırýs ınfeksııasynyń trom­bozdyń órshýine áseri bar ma?

– Koronavırýs indeti kezinde trombozdyń qaýpi birneshe ese ósti. Adamdar qoryqqanynan qandy suıyltatyn dári-dármekter qabyldap, sonyń kesirinen qan ketýine sebepker boldy. Keıbir pasıentterdi, ásirese jastardy, dári rasıonymen emdeýge kelmeıdi. Mundaı jaǵdaılarda onyń basqa sebebin tabý úshin tekserý jáne erekshe em qajet bolady. Aldaǵy kúnderi ótetin konferensııada ahýaly asa aýyr nemese aýyr emes pasıentterge ambýlatorlyq jaǵdaıda antıkoagýlıanttardy qabyldaý boıynsha jańa usynystar berilmek. Bizge kovıdti emdeý boıynsha da ózgerister engizýge týra keledi. Sebebi em-dom júrgizýdiń alǵashqy hattamalary jasalǵan kezde zertteýler áli júrgizilmegen edi. Bul hattamalar sarapshylardyń pikirlerine súıenip jasaldy ári tıimdi boldy, biraq túzetýdi qajet etedi. Aıtqandaı, Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy bizdiń hattamamyzdy kovıdpen aýyratyn naýqastardy emdeý jónindegi eń jaqsy hattamalardyń biri retinde óziniń saıtyna qoıdy.

– Trombozǵa shaldyqpaýdyń nemese quty­lýdyń jolyn kórsetetin usynystar bar ma?

– Árıne, ózara aıyrmashylyǵy bar ar­te­rııalyq jáne kóktamyrlyq trombozdarǵa dýshar bolmaýdyń halyqaralyq usynystary bar. Dári-dármeksiz jolmen emdelýge baıla­nys­ty usynystar tiziminde belsendi ómir saltyn ustaný men alkogoldik ishimdikterdi shekteý ma­ńyz­dy. Budan basqa, deneni qatty qysatyn kıim ­kımeý, dene salmaǵyn rettep otyrý sııaqty usy­nystar da bar. Ushaqpen ushqan kezde kóbi­rek qozǵalýǵa, suıyq sýsyndar ishýge tyrysyńyz. Eger sizge ota jasatý qajet bolsa, stasıonarlarda operasııa aldynda dárigerden tromboz paıda bolý qaýpiniń deńgeıin baǵalaýyn surańyz. Mysaly, bizdiń aýrýhanada qaýipti baǵalaýdyń halyqaralyq júıesi engizilgen. Pasıent kelip túsken kezde ony dáriger tekseredi jáne ony emdeýde eskeredi. Jalpy, dárilerdi qoldanýda abaı bolyńyzdar, ol da qaýip faktorlarynyń qataryna jatady. Koronavırýs indeti kezinde vırýs juqtyrǵandardyń kópshiligi antıkoagýlıanttar ishti, sodan qandy toqtata almady. Denege medısınalyq tesýlerdi, ıne salǵyzýdy barynsha az jasatýǵa tyrysyńyz, olar da trombozdyń paıda bolýyna sebepshi bola alady.

ALMATY