Túrlengen temekiniń bári zııan

«Zertteý kórsetkendeı, stýdentterdiń kópshiligi temeki shegýdiń zııany týraly habardar bolǵanyna qaramastan, jaman ádetten bas tartpaıdy jáne zııandy azaıtýǵa tyryspaıdy. Temekiden bolatyn zııandy azaıtý tujyrymdamasy temeki shegýden bas tartqysy kelmeıtinder úshin sheshim usynǵanymen, jastardyń tórtten biri bul tásil týraly bilmeıdi, al kópshiligi bul aqparatty bilse de qoldanbaıdy», dedi «Densaýlyq» ulttyq qaýymdastyǵy» ZTB tóraǵasynyń orynbasary Gıntaýtas-Iýozas Kentra.

Zertteý áleýmettanýshylyq saýaldama ádisimen júrgizildi. Saýaldamada respondentterdiń jasy, temeki shegýdiń qarqyndylyǵy, temeki shegýdiń zııa­ny týraly habardar bolý, temekini paı­dalanýdyń tańdaýly ádisteri, qaýip faktorlary jáne zııandy azaıtý tásilderi týraly habardar bolý týraly suraqtar boldy.

Zertteýge AlmaU ýnıversıteti 1-kýrs stýdentteriniń 28-i jumys to­­by­­­na saýaldama júrgizgen erikti ıntervıýer­ler retinde tartyldy.  Joba­nyń dalalyq is-sharalary 2022 jyldyń 10 qaza­ny­nan 10 qarashasyna deıin ótkizil­di. Zertteý barysynda Almatynyń 15 iri JOO stýdentterinen suhbat alyndy. 18-21 jáne odan joǵary jastaǵy 910 res­pondent, 664 er adam jáne 246 áıelden suhbat alyndy. Densaýlyq­qa áser etetin jaǵymsyz faktorlardyń qataryna temeki shegý (55%), alkogoldi tutyný (45%), qozǵalyssyz ómir salty (39%), teńgerimsiz tamaqtaný (29%) jáne artyq salmaq (37%) jatady.

Respondentterdiń zııandy ónim quny qymbatyraq, arzanyraq nemese zııa­ny az ónimmen birdeı bolýy kerek pe degen pikiri kelesideı bólindi: zııany az ónim qymbatyraq bolsyn dep respondentterdiń 29%-y pikir bildirdi. Kerisinshe, 38%-y zııany az ónimder zııandy ónimderden arzan bolýǵa tıis degen pikirde boldy. Sonymen birge sa­ýaldamaǵa qatysqandardyń 50%-y ónim­niń qaptamasyna zııanynyń az­dy­ǵy týraly aqparatty ornalastyrýdy usyndy, 37%-y mundaı aqparatqa qar­sy boldy. Respondentterdiń 18%-y shylymdy kúndelikti retten kóp shegetin tu­raqty shylymqor ekenin moıyndady. Taǵy 32%-y ózderin kúnine 6 retten az shegetin tu­raqsyz temeki shegýshiler dep sanaıdy. Saýaldamaǵa qatysqandardyń 25%-y dás­túrli temeki shegedi jáne veıpter men stıkterdi paıdalanady, al taǵy 25%-y tek veıpter men stıkterdi paıda-
lanady.

«Aksızderdiń jyl saıynǵy ósýi jáne temeki ónimderine baǵanyń kóteri­lýi temeki shegýmen kúresýdiń jetki­likti tıimdi quraly bolyp sanalmaı­dy. Saýaldamaǵa qatysqandardyń 43%-y temeki ónimderin tutynýdy ózgert­pe­genin, al taǵy 17%-y arzan temekige aýysqanyn, biraq temekini paıdalaný­dy toqtatpaǵanyn aıtady. Bul nıkotındi jetkizýdiń balama júıeleriniń resmı óndirýshileri olardy 21 jastan asqan adamdarǵa qatań túrde satady. 2018 jyl­ǵy zertteýmen salystyrǵanda, bul sandar birdeı bolyp qalady – sol ýaqytta 41%-y temeki shegýdi jalǵastyramyz dep málimdedi, al 10%-y arzan temekige
aýysty. Sodan beri aksızder birneshe ret kóterilip, temeki qorabynyń eń tómengi baǵasy 340 teńgeden 570 teńgege deıin 1,7 ese ósti», dep atap ótti Gıntaýtas-Iýozas Kentra.

Saýaldamaǵa qatysqandardyń 70%-y temeki shegýden bolatyn zııandy azaıtý joldary týraly bilmeıdi nemese bul aqparatty paıdalanbaıdy. Bul rette, 31%-y stıkter men veıpterge aýysýǵa daıyn, 33%-y stık pen veıpke aýys­sa da, biraq temeki shegýdi toq­tatpaýǵa daıyn. Al respondentterdiń 36%-y stıkter men veıpke aýysýdy sa­naly túrde qarastyrmaıdy.

Nelikten respondentter temekini paı­dalanýdyń balama ádisterin qoldaný úshin dástúrli temeki shegýden bas tartýdy josparlamaıdy degen suraqqa jaýaptar kelesideı bolyp bólindi: 61% – ádetterdi ózgertkisi kelmeıdi, 39% – stıkter men veıpter dástúrli temekige qaraǵanda qymbat, 30% – bir rettik veıpterdiń kúmándi sapasyna alańdaıdy, al taǵy 25%-y belgisiz qurammen jalǵan zatty satyp alýdan qorqady.

Saýaldamaǵa qatysqandar­dyń 29%-y temekini paıdalanýdyń bar­lyq tási­l­i te­meki shegýshilerge de, aınalasyn­daǵy­larǵa da birdeı zııandy dep sanaıdy.