Janat Qurmanov: Zeınetaqy júıesi – eldiń ekonomıkalyq jáne áleýmettik aınasy

– Janat Bostanuly, 2014 jyly Qazaq­stan Respýblıkasynyń zeınetaqy júıesin 2030 jylǵa deıin odan ári jańǵyrtý tujy­rymdamasy bekitildi. Osy qujatta kóz­delgen sharalar jaqyn bolashaqta qazaq­standyqtardyń zeınetaqy júıesi men jınaq­taryna qalaı áser etedi?

– Qazaqstan zeınetaqy júıesin jań­ǵyrtý tujyrymdamasy 2014 jyly qabyl­danyp, onyń kóptegen erejeleri júzege asy­ryldy. Tujyrymdamanyń kóptegen ere­jeleri oryndaldy. Keıbir tustary qazirgi naq­ty jaǵdaıdy eskere otyryp, damý men jetildirýdi qajet etedi. Onyń maqsaty – barlyq múddeli taraptardyń (memlekettiń, jumys berýshilerdiń jáne qyzmetkerlerdiń) qatysýymen kóp deńgeıli zeınetaqy júıesin damytý arqyly azamattarymyzdyń zeınetaqy kiristeriniń ósýin qamtamasyz etý. Sondaı-aq ol eńbek qyzmeti aıaqtalǵannan keıin azamattardy laıyqty zeınetaqymen qamtamasyz etý úshin josparly qadamdardy kózdeıdi.

Zeınetaqy júıesi – memlekettiń ekono­mıka­lyq jáne áleýmettik jaǵdaıynyń aınasy. Qazaqstannyń zeınetaqy júıesin 2030 jylǵa deıin damytýdyń negizgi maqsaty – eńbek qyzmeti kezeńinde qyzmetkerdiń tabysyn zeınetaqymen qamsyzdandyrýdyń eń tómengi standarty retinde joǵalǵan tabysynyń 40%-dan tómen emes deńgeıde jıyntyq zeınetaqy tólemderimen almastyrý koeffısıentin saq­taý. Bul – Halyqaralyq eńbek uıymy jáne basqa da halyqaralyq uıymdardyń talaby.

Qazir jıyntyq zeınetaqyda memlekettik bıýdjetten tólemder basym. Máselen, 2021 jyldyń qorytyndysy boıynsha barlyq zeınetaqy alýshylar boıynsha tabysty almastyrý koeffısıentiniń ortasha kórsetkishi shamamen 52% boldy. Onyń ishinde bazalyq zeınetaqy esebinen – 13%, ortaq zeınetaqy esebinen – 28%, jınaqtaýshy zeınetaqy esebinen – 11%. Jınaqtaýshy quramdaýyshtyń tómen salymy jarna mólsheriniń azdyǵyna (10%), zeınetaqy jınaqtaryn qalyptastyrýdyń tolyq emes merzimine jáne jarnalardyń turaq­ty aýdarylmaýyna baılanysty. My­saly, Ekonomıkalyq yntymaqtastyq jáne damý uıy­myna (EYDU) kiretin elder boıyn­sha jarnalar mólsherlemesiniń ortasha kórset­kishi shamamen 18% quraıdy. EYDU-nyń aktýarlyq esepteýlerine sáıkes nysanaly almas­tyrý koeffısıentine keminde 30%-ǵa qol jetkizý úshin shamamen 13% bolatyn jar­na mólsherlemesi qajet. Bul rette qyz­met­ker zeınetaqy jarnalaryn 40 jyldyq kezeń ishin­de, ıaǵnı barlyq eńbek qyzmeti ishinde aýdarýǵa tıis. О́zderińiz biletindeı, Qazaqstandaǵy jı­naq­taýshy zeınetaqy júıesi 1998 jyldan bas­tap jumys isteı bastady, ıaǵnı 24 jyl ǵana ótti. Osy ýaqyt ishinde azamattardyń barlyǵynyń birdeı zeınetaqy jarnalaryn turaqty tóleı bermeıtinin de eskergen jón.

Ýaqyt óte kele zeınetaqynyń birlesken quramdaýyshy azaıady. О́ıtkeni ol tek 1998 jylǵa deıin jumys istegenderge tólenedi. Sondyqtan jınaqtaýshy quramdas bóliktiń mańyzdylyǵy artyp keledi. Ol eńbek qyz­meti aıaqtalǵannan keıin joǵalǵan tabysty almastyrýdyń barabar koeffısıentin damytyp, qamtamasyz etýi kerek. Bul rette bolashaqtaǵy zeınetaqy mindettemeleriniń ósýin boljaý jáne jalpy zeınetaqy júıesiniń uzaqmerzimdi turaqtylyǵyn qamtamasyz etý úshin Biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qory aksıonerlik qoǵamy (budan ári – BJZQ, Qor) qalyptasqan úlgini damytyp, ádisnamany jetildirý arqyly turaqty demografııalyq baǵalar men aktýarlyq esepter júrgizip otyrady. Aktýarlyq úlgi zeınetaqy júıesin reformalaýǵa baǵyttalǵan zańnamalyq bastamalardy keshendi uzaqmerzimdi taldaýdy júzege asyrýǵa jáne Qazaqstan Respýblıkasynda zeınetaqy júıesiniń turaqty parametrlerin qurý boıynsha strategııalyq usynymdar men ońtaıly sheshimder ázirleýge kómektesedi. Osyndaı birqatar usynystardy uzaqmerzimdi aktýarlyq úlgiler qurý negizinde el Úkimeti janyndaǵy zeınetaqy júıesin odan ári jetildirý boıynsha is-sharalar keshenin ázirleý jónindegi jumys toby turaqty qarap otyrady.

– Sońǵy jyldary BJZQ aldyna qan­daı jańa baǵyttar men mindetter qoıyl­dy? Qor halyqqa qyzmet kórsetýdi qalaı damy­tady jáne shyǵyndaryn qalaı ońtaı­landyrady?

– Turǵyn úıge jáne emdelýge birjolǵy tólemdermen baılanysty jańa zeınetaqy qyz­metterin kórsetý, salymshyny tańdaý boıyn­sha jınaqtardy basqarýshy kompanııalarǵa aýdarý, EAEO-nyń eńbek mıgranttary týraly kelisimi boıynsha Qazaqstan Respýblıkasy atynan quzyretti organnyń fýnksııalaryn júzege asyrý jáne basqa da mindetter BJZQ aldyna sońǵy jyldary qosa qoıyldy. Mysaly, 2021 jyly qor óz salymshylaryna 40 mıllıonnan astam qyzmet kórsetti.

BJZQ qyzmetiniń aýqymy edáýir keńeı­genine qaramastan, osy sharalardy oryndaý­dy Qor ákimshilik shyǵyndardy kóbeıtpeı jáne shtatty ulǵaıtpaı sátti júzege asyrdy. Korporatıvtik damý strategııasy sheńbe­rinde júrgizilgen BJZQ-nyń bıznes-proses­terdi ońtaılandyrý jáne avtomattandyrý, elek­trondyq qyzmetterdi damytý, eńbek ónim­diligin arttyrý jónindegi maqsatty jumys­tar nátıjesinde 2017-2021 jyldarǵa arnal­ǵan shyǵystar aıtarlyqtaı tómendedi. Atap aıt­qanda, qyzmetkerlerge jumsalatyn shyǵystar 13,2%-ǵa nemese 1,2 mlrd teńgege azaıyp, jalpy bes jyl kóleminde shtat sany 35%-ǵa nemese 807 birlikke qysqardy (2 302-den 1 495 shtat birligine deıin).

BJZQ aksıonerlik qoǵam retinde óz qyz­metin «Memlekettik múlik týraly» zańǵa jáne qaǵıdalarǵa sáıkes besjyldyq damý jospary, jyl saıynǵy bıýdjet (qarjy jospary) jáne kúrdeli shyǵystar jospary negizinde júzege asyrady. Qordyń Damý jospary ýákiletti memlekettik organmen kelisiledi jáne ony BJZQ AQ dırektorlar keńesi bekitedi. Qor qyzmeti respýblıkalyq bıýdjet esebinen qar­jy­landyrylmaıdy. Bekitilgen damý jospary men onyń oryndalýy týraly esep Qarjy mınıstrligi Memlekettik múlik komıtetiniń (memlekettik múlikti esepke alýdyń biryń­ǵaı aqparattyq avtomattandyrylǵan júıesi) tiziliminde BJZQ bıýdjetin qalyptastyrý­dyń jáne onyń menshikti aktıvteri boıynsha atqarylýynyń tolyqtyǵy men ashyqtyǵyn qamtamasyz ete otyryp ornalastyrylady.

Qordyń jalpy ákimshilik shyǵystary­nyń edáýir úlesin aqparattyq júıeler, baǵdar­lamalyq qamtamasyz etý men jabdyqtar, ınter­net, poshta baılanysy qyzmetteri, bas­qa da baılanys arnalaryna tehnıkalyq qyz­met kórsetý, jóndeý jáne súıemeldeý úshin jum­salǵan shyǵystar quraıdy. Bul shyǵys­tar zeınetaqy jınaqtarynyń senimdi ese­bi, salymshylardyń derbes derekteriniń saq­talýy men qorǵalýy boıynsha jumysty uıym­dastyrýdy qamtamasyz etý úshin qajet. Son­daı-aq turǵyn-jaılardy jalǵa alý shyǵyndary 42,2%-ǵa nemese 433 mln teńgege tómendedi. Onyń ishinde BJZQ-nyń qyzmet kórsetý keńselerine júginýdi talap etpeıtin sıfrlyq qashyqtyqtan servısterdi keńeıtý jáne óńirlik jelini 24%-ǵa ońtaılandyrý esebinen Qor keńseleri 231-den 176-ǵa deıin azaıtyldy. Zeınetaqy qyzmetterin kórsetýdiń elektrondyq tásilderin birtindep engizý jáne zeınetaqy jınaqtarynyń jaı-kúıi týraly salymshylardy habardar etý boıynsha posh­ta qyzmetteriniń shyǵyny 38,5%-ǵa neme­se 126 mln teńgege qysqardy. 2017-2021 jyl­dardaǵy jalpy ákimshilik jáne personalǵa arnalǵan shyǵystar ınflıasııa deńgeıiniń jáne kórsetiletin qyzmetterdiń ósýine qaramastan 5,1%-ǵa nemese 659 mln teńgege azaıtyldy. Al osy besjyldyq kezeńde BJZQ kórsetetin qyz­metterdiń tizbesi men sany 3,2 esege ulǵaıdy.

Qor zeınetaqy qyzmetteri sapasynyń joǵary standarttaryn qoldanyp keledi. 2021 jyly halyqqa 40,5 mln qyzmet usynylsa, sonyń arasynan nebári 14 shaǵym kórinis tapty. BJZQ sapa menedjmenti júıesiniń ISO 9001:2015 halyqaralyq standartyna sáıkestik sertıfıkatymen rastalǵanyn da atap ótken abzal. Ishki baqylaý jáne táýekelderdi basqarý júıeleri, aqparattyq tehnologııalar jáne aqparattyq qaýipsizdik júıeleri de sertıfıkattalǵan otandyq jáne halyqaralyq aýdıtten únemi ótip turady.

2022 jyldyń mamyr aıynda BJZQ Ha­lyq­aralyq eńbek uıymy janyndaǵy Halyqara­­lyq áleýmettik qamsyzdandyrý qaýymdastyǵy­­nyń (ISSA) Qurmet gramotasymen marapattal­dy. Mundaı máni zor mártebege Qor Eýropa­nyń 20 elinen kelgen 96 úmitkerdiń arasyn­da «2017-2021 jyldarǵa arnalǵan Korporatıv­tik damý strategııasyn iske asyrýdaǵy erekshe aıyrmashylyǵy úshin, atap aıtqanda, teń qoljetimdilikti qamtamasyz etý, zamanaýı aqparattyq-kommýnıkasııalyq tehnologııa­lardy engizý jáne halyqtyń qarjylyq saýattylyǵyn arttyrý esebinen jınaqtaýshy zeınetaqy júıesimen qamtýdy keńeıtýdegi tabystary úshin» ıe boldy.

– Qor qyzmetin retteý jáne qarjylan­dyrý máseleleri boıynsha qandaı túsinik­teme berer edińiz?

– «BJZQ» AQ «Qazaqstan Respýblıkasyn­da zeınetaqymen qamsyzdandyrý týraly» zańyna sáıkes kommersııalyq emes aksıoner­lik qoǵam nysanynda quryldy. Sondaı-aq Qor óz qyzmetinde «Aksıonerlik qoǵamdar týraly» jáne «Kommersııalyq emes uıymdar týraly» zańdardyń normalaryn da basshylyqqa alady. Kommersııalyq emes uıym – bul óz qyzmeti­niń negizgi maqsaty retinde paıda tabý jáne alynǵan paıdany qatysýshylar (aksıonerler) arasynda bólmeıtin uıym. Osyǵan baılanysty halyqty áleýmettik qamsyzdandyrý salasynda qyzmetter kórsetýge baǵdarlanǵan uıymdar kommersııalyq emes uıymdar nysanynda qurylady. Barlyq tabys salymshylarǵa (alý­shylarǵa) kórsetiletin qyzmetterdiń sapasyn arttyrýǵa, halyqqa qyzmet kórsetýdiń qazirgi zamanǵy ádisterin engizýge baǵyttalady.

Qordyń qyzmeti memlekettik bıýdjet qara­jaty esebinen qarjylandyrylmaıdy. «Zeı­netaqymen qamsyzdandyrý týraly» zańynyń 34-babynyń 8-tarmaǵy boıynsha Biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qory óz qyzmeti úshin komıssııalyq syıaqy alýǵa quqyly. Qordyń menshikti kapıtalynyń qarajaty onyń zeınet­aqy qyzmetterin kórsetýge baılanysty negizgi qyzmetin qarjylandyrý úshin paıdalanylady. Bul da salymshylardyń múddesi úshin BJZQ komıssııalyq syıaqysyn odan ári tómendetýdi qamtamasyz etýge múmkindik beredi. 2014 jyldan bastap BJZQ komıssııalyq syıaqysynyń tómendeý serpini bylaısha boldy: komıssııa­lyq syıaqy 2014 jyly zeınetaqy aktıvteri bo­ıynsha 0,025% bolsa, 2022 jyly 0,01%-ǵa deıin tómendedi. Al ınvestısııalyq kiristen alynatyn komıssııalyq syıaqy 2014 jyly 7,5% bolsa, 2021 jyldan bastap BJZQ ınves­tısııalyq kiristen komıssııalyq syıaqy almaıdy. BJZQ-nyń jyldyq komıssııalyq syı­aqysynyń tıimdi mólsherlemesi álemdegi eń tómen mánderdiń biri bolyp sanalady.

«BJZQ» AQ qarjy uıymy bolyp, zeı­netaqy aktıvterin esepke alý, qarjy qyzmet­terin tutynýshylarǵa kórsetý, táýekelderdi basqarý jáne ishki baqylaý, korporatıvtik basqarý júıelerine qoıylatyn talaptarǵa sáıkestik, basshy qyzmetkerlerdi kelisý jáne t.b. bóliginde onyń qyzmeti Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttigimen retteledi. Ulttyq bank senimgerlik basqarý shartyna sáıkes zeınetaqy aktıvterin ınvestısııalyq basqarýdy, sondaı-aq BJZQ menshikti aktıv­terin ınvestısııalyq basqarýdy júzege asyrady.

– BJZQ-ǵa barlyq zeınetaqy aktıvte­rin biriktirgennen keıin Ulttyq bank jeke zeınetaqy qorlarymen salystyrǵanda ınves­tısııalyq portfeldiń joǵary sapa­syn jáne joǵary ınvestısııalyq kiris­tiligin qamtamasyz etýde. Osy jylǵy kórsetkish týraly ne aıtýǵa bolady?

– Sońǵy jyldar álem ekonomıkasy úshin ońaı bolǵan joq. Qarjy-ekonomıkalyq daǵ­darysy seıilmeı turyp koronavırýs indeti ­bastaldy. Al bıyl qarjy naryǵy men zeınetaqy júıesine geosaıası qubylystar qatty áser etýde.

BJZQ-nyń zeınetaqy jáne menshikti aktıv­terin basqarý kezinde Ulttyq bank kiris­tilik pen táýekeldi eskere otyryp, qaýip­sizdik pen ınvestısııaǵa teńgerimdi kóz­qaras qaǵıdattaryn qatań saqtap keledi. Qor salym­shylarynyń zeınetaqy jınaqtarynyń somasy 2022 jylǵy 1 jeltoqsanǵa 14,4 trln teńgeden asty. Zeınetaqy jınaqtaryndaǵy jınaqtal­ǵan taza ınvestısııalyq kiristiń úlesi – 36%. 2014 jyldan bastap Ulttyq bank qamtamasyz etken taza ınvestısııalyq kiris (barlyq zeınet­aqy aktıvterin BJZQ-ǵa biriktirý úrdi­siniń aıaqtalýy) 6,8 trln teńge boldy. 2022 jyly oryn alǵan qarjy naryǵynyń qubylmalylyǵyna qaramastan, zeınetaqy aktıvteriniń ınvestısııalyq portfelin qu­ral­dar, salalar jáne valıýtalar boıynsha árta­raptandyrý esebinen oń ınvestısııalyq kiris alyndy. Salymshylar men alýshylardyń shottaryna 806 mlrd teńge mólsherinde taza ınvestısııalyq kiris esepteldi. Zeınetaqy aktıvteri boıynsha Ulttyq bank qamtamasyz etken sońǵy 12 aıdaǵy kiristilik (2021 jyldyń jeltoqsan aıynan 2022 jylǵy qarashaǵa deıin) 5,91%-dy qurady.

Nazar aýdaratyn jaıt, zeınetaqy jınaq­tary – bul uzaqmerzimdi ınvestısııalar jáne ınves­tısııalyq kiristiń mólsherin keminde bir jyl kezeńinde taldaǵan oryndy. Sebebi qysqa merzimdi derekter (aı saıynǵy, toqsan saıynǵy jáne t.b.) aıqyn nátıjeni kórsetpeıdi, óıt­keni ol naryqtyń únemi qubylmalylyǵyna táýeldi. Mysaly, 2014 jyldan bastap 2021 jylǵa deıingi 8 jyl ishinde (Ulttyq banktiń aktıvterdi basqarýynyń bastalýy) zeınetaqy aktıvteriniń ortasha jyldyq kirisi 9,7% bolsa, ortasha ınflıasııa 7,9%-dy qurady. Eger odan da uzaqmerzimdi kezeńdi alsaq, onda jınaqtaýshy zeınetaqy júıesiniń barlyq kezeńinde (1998 jyldan bastap 2022 jylǵy qarashaǵa deıin) jıyntyq ınvestısııalyq kiristilik 718,78% boldy. Al búkil kezeńdegi ınflıasııa 658,01%-dy qurady. Osylaısha, orta jáne uzaqmerzimdi taldaýda zeınetaqy jınaqtarynyń oń naqty (jınaqtalǵan ınflıasııadan asatyn) kiristiligi qamtamasyz etildi.

Investısııalyq basqarýdyń jáne zeınet­aqy aktıvterin esepke alýdyń barlyq júıesi ashyq: árbir salymshy óziniń ınvestısııalyq tabysyn enpf.kz saıty nemese uıaly qosymshadaǵy Jeke kabınetinen kóre alady. Mundaı jaǵdaı qazirdiń ózinde halyqtyń zeınetaqy júıesine degen senimin arttyrýda. Birneshe jyl buryn salymshylar Qordan úzindi kóshirmeni jylyna bir ret konvert arqyly alatyn. Qazir jaǵdaı ózgerdi. Endi azamattar jınaqtarynyń jaı-kúıin táýlik boıy tekserip, salymdar men ınvestısııalyq kirister esebinen onyń ósý dınamıkasyn onlaın arqyly kóre alady.

Bir sózben aıtqanda, Ulttyq banktiń senim­gerlikpen basqarýyndaǵy zeınetaqy jınaqtarynyń naqty kiristiligi uzaqmerzimdi taldaý boıynsha oń nátıjege ıe.

– Memleket basshysy tarapynan halyq­qa BJZQ-daǵy jınaqtaryn merzi­minen buryn paıdalanýǵa múmkindik beril­gen sheshim qoǵamdy dúr silkindirgen oqıǵa­lardyń biri bolǵany aqıqat. Qazir jaǵdaı qalaı? Eldiń ekpini basyldy ma?

– О́z jınaqtaryn balamaly maqsattarǵa – turǵyn úı jaǵdaılaryn jaqsartýǵa nemese emdeýge paıdalaný múmkindigi jınaqtaýshy zeınetaqy júıesiniń tıimdiligi men nátıje­liligin kórsetti. Jurtshylyq Qordaǵy óz jınaq­tarynyń «eshqaıda jumsalyp ketpeı» naqtyly qarajat ekenine jáne paıdalanýǵa bolatynyna kóz jetkizdi. Biraq bul múmkindikti negizinen óz kiristerinen Qorǵa turaqty jáne tolyq kólemde zeınetaqy jarnalaryn aýdaryp turǵan azamattar ǵana paıdalana alǵanyn atap ótken jón.

2022 jylǵy 25 jeltoqsandaǵy jaǵdaı bo­ıynsha 2021 jyldyń qańtarynan beri BJZQ salymshylardyń (alýshylardyń) turǵyn úı jaǵdaıyn jaqsartý úshin jınaqtalǵan zeı­netaqy qarajatyn paıdalaný týraly 1,34 mln ótinishin oryndady. Ýákiletti operator-bankterde ashylǵan qazaqstandyqtardyń arnaıy shottaryna BJZQ 3,2 trln teńgeden astam qarjy aýdardy. Birjolǵy zeınetaqy tólemderiniń ortasha somasy – 2,4 mln teńge. Emdeý úshin jalpy somasy 318 mlrd teńgege 401 165 ótinish oryndaldy. Bul rette qarajatty alýdyń ortasha somasy shamamen 800 myń teńge boldy. Árıne, keıingi kezde zeınetaqy jınaqtaryn alý qarqyny tómendedi. Biraq 2022 jyldyń sońǵy aılarynda turǵyn úı jaǵdaıyn jaqsartýǵa jáne emdelýge zeınetaqy jınaqtaryn paıdalanýdyń aı saıynǵy somasy orta eseppen 10-12 mlrd teńgeni qurap, aı saıyn turaqty túrde berilgen ótinishter sany 5 myńnan 7 myńǵa deıin jetti.

Memleket basshysy «Bizdiń maqsatymyz – barlyq jınalǵan qarajatty qazir bólip berip, adamdardy qartaıǵanda laıyqty zeınetaqysyz qaldyrmaý. Eńbekkerlerdiń jumys berýshilerden zeınetaqy jarnalaryn tóleýin talap etýi úshin yntalandyrý tetikterin oılastyryp, eńbekaqy tóleýde ashyqtyq qalyptastyrý qajet», dep atap ­ót­ken bolatyn.

 Aıta ketý kerek, halyqqa zeınetaqy jınaq­taryn merziminen buryn paıdalanýmen qatar, ınvestısııalaýǵa qatysý múmkindigi de berildi. Osy maqsatta BJZQ bes ınvestısııalyq portfeldi basqarýshy (IPB) kompanııalarmen zeınetaqy aktıvterin senimgerlik basqarý týraly sharttar jasasty. Investısııalyq portfeldi basqarýshylarǵa aǵymdaǵy jyl­dyń 25 jeltoqsanyndaǵy jaǵdaı boıynsha shamamen 9 mlrd teńge aýdarylyp, BJZQ 6 myń ótinishti oryndady. Aýdarymnyń ortasha somasy – 1,5 mln teńge. Zeınetaqy jı­naqtaryn senimgerlik basqarýǵa berý boıyn­sha tolyq statıstıka enpf.kz saıtyndaǵy «Kórsetkishter» – «Zeınetaqy jınaqtaryn basqarýshy kompanııalarǵa berý» bóliminde qoljetimdi.

Zeınetaqy jınaqtary Ulttyq banktiń senimgerlik basqarýynda bolǵan kezeńde salymshy zeınetaqy jasyna jetkenge deıin ınflıasııa deńgeıin eskere otyryp, zeınet­aqy jınaqtarynyń saqtalýyna kepildik berileti­nin eske salǵym keledi. Al salymshylar zeınetaqy jınaqtaryn ınvestısııalyq portfeldi bas­qarýshy kompanııalarǵa bas­qarýǵa aýdarý kezinde memlekettiń kepildigi bas­qarýshy kompanııanyń zeınetaqy aktıvteri kiris­tiliginiń eń tómengi deńgeıin qamtamasyz etý jónindegi kepildigimen aýystyrylady. Onyń mólsheri naryqta qoldanystaǵy ınves­tısııalyq kompanııalarǵa basqarýǵa berilgen zeınetaqy aktıvteriniń ortasha ólshengen kiristiligin negizge ala otyryp esepteledi.

– Elimizde 2,1 mln-nan astam adam ózin ózi jumyspen qamtamasyz etip otyrǵandar. Olardyń zeınetaqy qoryna qarjy aýdarý máselesi únemi jetildirýdi talap etetin baǵyttardyń biri. Soǵan oraı atalǵan sanat­taǵy azamattarǵa zeınetaqy jarnasyn qalaı aýdarýlaryna bolady?

– Biryńǵaı jıyntyq tólem (budan ári - BJT) úsh jyl buryn engizildi. Bul ózin-ózi jumyspen qamtıtyn azamattarǵa kásipterin tirketip, kóptegen jeńildik alýǵa múmkindik beretin tólem túri. Sondaı-aq tólem mólsheri aı saıynǵy tabysqa táýeldi emes. Ol jyl boıyna ózgerissiz qalady. Biryńǵaı jıyntyq tólem – resmı túrde jumys istemeıtin tulǵalardyń qyzmetin salyq organdarynda tirkeýdiń jeńil­detilgen tártibin kózdeıdi. Tólemniń bul túri – azamat eńbek etý qabiletinen, jumysynan, asyraýshysynan aıyrylǵanda, júktilik pen bosaný, bala asyrap alǵan, 1 jasqa deıin bala kútimi jaǵdaılarynda da áleýmettik tólemder alýǵa múmkindik beredi. BJT tóleýshilerdiń tabysy jylyna 3 mln 114 myń teńgeden aspaýy kerek. Biryńǵaı jıyntyq tólemniń 10%-y – jeke tabys salyǵy, 20%-y – áleýmettik aýdarymdar, 30%-y – mindetti zeınetaqy jarnalary, 40%-y – mindetti medısınalyq saqtandyrý qoryna túsedi.

Biryńǵaı jıyntyq tólemdi engizýdiń bas­ty sebebi – beıresmı jumyspen qamtylǵan tulǵalardyń qyzmetin tirkeýdi jeńildetý. BJT engizilgennen keıin atalǵan tulǵalar barlyq tólemdi tóleýge jáne áleýmettik qam­syzdandyrý júıesine qatysý múmkindigine ıe boldy. Jalpy BJT engizý azamattardy «kóleńkeden» shyǵarýǵa kómektesti. Basqasha aıtqanda, ózin-ózi jumyspen qamtýshylar – jumys berýshilermen resmı túrde jasalǵan eńbek kelisimshartynsyz tabys tabatyn tulǵa­lar. О́zin-ózi jumyspen qamtyǵan azamattar BJT quramynda óz paıdasyna mindetti zeı­netaqy jarnalaryn aýdara alady. BJT mólsheri:

- respýblıkalyq mańyzy bar qalalarda, Astanada jáne oblystyq mańyzy bar qalalarda turatyn jeke tulǵalar úshin – 1 AEK (2022 jyly 3 063 teńge);

- basqa eldi mekenderde turatyn jeke tul­ǵalar úshin – 0,5 AEK (2022 jyly 1 531,5 teńge).

Jyl ishinde BJT túsken shottardyń sany 250 myńnan asty. Sondaı-aq BJT artyq­shylyǵy – azamattar BJZQ-da ózderiniń zeı­net­aqy jınaqtaryn tolyqtyrýdan basqa BJT tóleýshiler úshin zeınetaqy júıesine qatysý ótiline baılanysty bazalyq zeınetaqy tólemin alý múmkindigine de ıe bolady.

Halyqaralyq tájirıbede ózin-ózi jumys­pen qamtyǵan qyzmetkerler áleýmettik aýdarymdardy tóleýdiń arnaıy júıelerin jıi paıdalanady. Memleket basshysy mun­daı azamattardyń kóleńkede qalýyna jol bermeý kerektigin atap ótti. Sondyqtan BJT mehanızmin odan ári damytyp, ony ekono­mıkalyq turǵydan tıimdi etý qajet.

– Sıfrlandyrý reformasyna baıla­nysty BJZQ-da qandaı jumys atqa­ry­lyp jatyr? Qordyń óz salymshylary men alýshylaryna kórsetetin elektrondyq qyzmetteriniń deńgeıi qandaı?

– BJZQ óz qyzmetteriniń 93%-dan astamyn elektrondyq formatta kórsetedi. Olardyń kópshiligin Qor saıty nemese mobıldi qosym­shasyndaǵy Jeke kabınet arqyly alýǵa bolady. Qazaqstandyqtar ózderiniń zeınetaqy jınaqtary týraly aqparatqa belsendi túrde qyzyǵýshylyq tanytýda.

Biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qory aǵymdaǵy jyldyń 10 aıynda salymshylar men alýshylarǵa jeke zeınetaqy shottarynyń (JZSh) jaı-kúıi týraly 22,6 mln úzindi kóshirme berdi. Onyń 17,8 mln-y (78,5%) elektrondyq formatta berildi. Úzindi kóshirme berý – BJZQ-nyń eń tanymal qyzmeti. BJZQ saıtynda da, mobıldi qosymshasynda da bar Jeke kabınette salymshylar óz derek­temelerine ózgerister men tolyqtyrýlar en­gizý, JZSh bar ekendigi týraly anyqtama alý, 1 nemese 2 múgedektiktiń belgilenýine baılanysty zeınetaqy tólemderin taǵaıyndaý týraly ótinish berý sııaqty qyzmetterdi kez kelgen ýaqytta jáne kez kelgen jerde ala alady. Elektrondyq egov.kz úkimet portalymen ıntegrasııanyń nátıjesinde jınaqtar týraly aqparatty alý múmkindigi de bar.

Al bıyl engizilgen «Zańdy tulǵanyń kabıneti» qyzmeti jumys berýshilerge óz qyz­met­kerleriniń zeınetaqy aýdarymdaryn jeńil­detýge tamasha múmkindik usynady. Sondaı-aq qyzmetterdiń bir bóligi avtomatty rejimde kórsetiledi. Mysaly, jarnalardyń barlyq túri boıynsha shottar ashý alǵashqy jarna túsken kezde ótinimsiz júrgiziledi.

Qor salymshylary men alýshylary úshin sapaly konsýltasııalyq qyzmetter kórsetýge jáne aqparattyq arnalardy damytýǵa da erekshe nazar aýdarady. BJZQ salymshylary men alýshylary baılanys ortalyǵynda 1418 nómiri boıynsha, enpf.kz korporatıvtik saıty, BJZQ/ENPF mobıldi qosymshasy, WhatsApp jáne Viber chat-boty arqyly jáne Qordyń barlyq tanymal áleýmettik jelilerdegi resmı paraqshalarynda keńes ala alady.

– Qor órkenıet ortalyǵynan alys orna­lasqan aýyl-aımaq turǵyndar úshin qandaı sharalardy júzege asyryp jatyr?

– Elimiz aýmaǵynyń keń-baıtaq kólemin eskere otyryp, jer shalǵaılyǵyna baılanysty qatynasý áli de qıyndyqqa soǵatyn aýyl-aımaq turǵyndaryna qyzmet kórsetýdi ońtaılandyrý maqsatynda Biryńǵaı jınaq­taýshy zeınetaqy qory «Mobıldi keńse» qyzmetin engizgen bolatyn. Mobıldi keńse – salymshylarǵa (alýshylarǵa) sapaly qyzmet kórsetý úshin qajetti jabdyqtarmen, sonyń ishinde jerseriktik baılanys qondyrǵysymen tolyqtaı qamtylǵan zamanaýı shaǵyn avtobýs. Qor mamandary zeınetaqy qyzmetin árbir adam ornalasqan jeri, áleýmettik dárejesi jáne jeke basynyń máselesine qaramastan tolyq kólemde alýǵa quqyly dep esepteıdi. Sondyqtan kim-kimniń de bolashaǵy úshin salymdar jasaýǵa, óz jınaqtary týraly aqparat alýǵa múmkindigi bolýǵa tıis. «Mobıldi keń­se» alys eldi mekenderge, sonyń ishinde óndi­ristik jáne agrarlyq kásiporyndarǵa eńbek qyz­metinen qol úzdirmeı qyzmet kórsetýge arnalǵan. Shaǵyn avtobýsta barlyq qyzmet túri onlaın tártibinde kórsetiledi. Onyń jolǵa shyǵýy arnaıy keste boıynsha júzege asyrylady. Júrý baǵyty jergilikti atqarýshy oryndarmen aldyn ala kelisiletindikten salymshylar men alýshylar kelý ýaqytyn kúni buryn bilip otyrady.

Qor salymshylary úshin barynsha qolaıly taǵy bir qyzmet kórsetý túri – «Mobıldi agent». Qujattardy skanerleý jáne basyp shy­ǵarý qurylǵysymen jabdyqtalǵan noýtbýgy jáne ǵalamtorǵa kirý úshin 4G modemi bar Qor mamanynyń baryp kórsetetin qyzmetteri, birinshi kezekte, halyqtyń áleýmettik osal toptaryna baǵyttalǵan.

«Biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qory» aksıonerlik qoǵamy shalǵaı aýyldarda tura­tyn salymshylarǵa yńǵaıly bolý úshin «Qaz­poshta» AQ-men birlese otyryp arnaıy joba ázirledi. Bul joba halyq arasynda úlken qol­daý taýyp, kóptegen salymshy tarapynan rıza­shylyqqa bólenip úlgerdi. Arnaıy oqytýdan ótken «Qazposhta» operatorlary arqyly buryn alys eldi mekenderge barýǵa týra kelgen qyzmetterdi salymshylar endi turǵylyqty mekenjaıy boıynsha poshta bólimshelerinen ala alady. Eldi mekenderdiń tolyq tizimin enpf.kz saıtynan kórýge bolady.

– 2022 jyly naryqta erli-zaıyp­ty­lardyń ortaq zeınetaqy annýıteti qolda­nysqa endi. Bul bastamanyń «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq akti­lerine saqtandyrý naryǵyn jáne baǵaly qaǵazdar naryǵyn retteý men damytý máseleleri boıynsha ózgerister men tolyq­tyrýlar engizý týraly» zań jobasynda bekitilgeni belgili. Osy shara azamattar ómirine qandaı jańalyq alyp keledi?

 – Iá, 2022 jyldyń qyrkúıeginen bastap «Birlesken annýıtet» uǵymy engizildi. Bul Qazaqstan Respýblıkasynyń «Neke jáne otbasy týraly» kodeksine sáıkes erli-zaıyptylar nemese jaqyn týystar bolyp tabylatyn eki saqtanýshynyń (saqtandyrylǵan) zeınetaqy annýıteti shartyna qatysýyn bildiretin ónim. Birlesken annýıtettiń klassıkalyq zeınet­aqy annýıtetinen aıyrmashylyǵy zeınet­aqy jınaqtaryn biriktirýge jáne zeınetaqy annýıteti sharty boıynsha kiristerdi qaıta bólýge múmkindik berilgen. Halyqaralyq tá­ji­­rıbege sáıkes jeke jáne birlesken zeı­net­­aqy annýıtetteri ómirlik tólemder ar­qyly zeınetaqyny josparlaýdyń qarjylyq qu­raly bolyp tabylady. Eger jeke zeınetaqy annýıteti tek bir adamnyń (annýıtet boıynsha tólem alýshy – annýıtettiń) ómir súrýine negizdelse, birlesken annýıtet eki adamnyń (annýıtentterdiń/erli-zaıyptylardyń) ómir súrýin eskeredi. Jeke zeınetaqy annýıteti sheńberinde tólemder ádette annýıtettiń qaı­tys bolýyna baılanysty toqtatylsa, bir­lesken zeınetaqy annýıteti kezinde tólem­der toqtatylmaı, erli-zaıyptylardyń biriniń dám-tuzy taýsylǵansha júzege asyrylady. Osy­laısha, birlesken zeınetaqy annýıteti erli-zaıyptylardyń biri qaıtys bolǵan jaǵdaıda ekinshi syńaryna qartaıǵan kezde qarjylyq qıynshylyqqa tap bolý táýekelderin azaıtýǵa múmkindik beredi.

– Janat Bostanuly, endi birer ýaqyttan keıin 2022 jyldyń esigin jabamyz. Bıylǵy jyl sizder úshin aqparattyq teketirestiń ortasynda ótse de halyqty der kezinde habardar etip, kóp kóńilindegi kúmándi seıiltip otyrdyńyzdar. Jalpy, Qor qanshalyqty ashyq uıym?

– Jumystyń ashyqtyǵy men jarııalyly­ǵy – «BJZQ» AQ Korporatıvtik damý strategııasynda kózdelgen qundylyqtar. Qarjy uıymy retinde BJZQ jyl saıyn mindetti aýdıtten ótedi. Qor saıtynda aı saıyn zeınet­aqy aktıvteri portfelderiniń qurylymy týra­ly tolyq aqparat, sondaı-aq árbir basqa­rý­shy (QRUB, IPB) boıynsha ınvestısııa­lyq qyzmet qorytyndylaryna taldamalyq sholý ornalastyrylady. Qosymsha aqparat buqara­lyq aqparat quraldarynda jarııalanady. Árbir salymshy men alýshy óz jınaq­tary týraly barlyq aqparatty (jarnalar­dyń ýaq­­ty­ly túsýi jáne alynǵan ınvestısııa­lyq ­kiris) Qordyń enpf.kz saıty nemese mobıldi ­qo­symshasyndaǵy Jeke kabınet arqyly ­kez kelgen jerde jáne kez kelgen ýaqytta ­24/7 tártibinde ala alady.

Budan bólek, salymshylar men alýshylar úshin BJZQ-men barlyq baılanys arnalary qoljetimdi: keńselerde qyzmet kórsetý, qashyqtyqtan keńes berý (baılanys ortalyǵy, chat bot, keri baılanys júıesi, Basqarma tóraǵasynyń blogy, messendjerler jáne jedelhat-arna), poshta habarlamasy, áleýmettik jeliler arqyly túsken suraqtarǵa Qor mamandary jaýaptar men keńesterdi ýaqtyly ári tolyq mazmunda beredi.

Qorda sondaı-aq ishki jáne syrtqy aýdıt turaqty ótkizilip, qurylymdyq bólimshelerdiń jumys sapasyna, qyzmet kórsetý deńgeıine tıisti baǵa berilip, kemshin tustary anyqtalyp, olardyń ýaqtyly túzetilýi qadaǵalanyp otyrylady. BJZQ sapa menedjmenti júıesi­niń ISO 9001:2015 halyqaralyq standarty­nyń talaptaryna sáıkestigine oraı ekinshi baqylaý aýdıtinen sátti ótip, buryn alynǵan sapa menedj­menti júıesiniń sertıfıkatyn rastady.

Qor aqparattyq qaýipsizdikti basqarý júıeleriniń aýdıtin de jyl saıyn tabysty ótkizip keledi. Ol aqparattyń qupııalylyǵyn, tutastyǵyn jáne qoljetimdiligin qamtamasyz etý boıynsha usynylatyn qyzmetterdiń joǵary sapasyn bildiredi.

Qorda sondaı-aq úsh saıtty birdeı qamtýǵa bolatyn bir metroklasterlik saqtaý júıesi jumys isteıdi. Apat oryn alǵan jaǵdaıda osy metroklaster qamtyp otyrǵan úsh saıttyń birinde árdaıym derekterdiń tolyq kóshirmesi saqtalyp qalady. Derekterdi óńdeýdiń osyndaı rezervtik ortalyqtary Almaty men Astana qalalarynda bar. Olar óz kezeginde BJZQ-ǵa tipti jahandyq nemese tabıǵı apattar qaýip tóndirgen jaǵdaıda da aqparattyq zeınetaqy qyzmetterin úzdiksiz usynýǵa múmkindik beredi. Qazirgi ýaqytta rezervtik ortalyqtar eshqandaı aqaýsyz jumys isteýde.

Budan basqa, Qor buqaralyq aqparat quraldary, áleýmettik jeliler, kásiporyndar men uıymdardaǵy eńbek ujymdarymen kezdesýler arqyly aýqymdy aqparattyq-túsindirý jumystaryn udaıy júrgizedi.

Sondaı-aq 2017 jyldan bastap BJZQ janynan Qoǵamdyq keńes jumys isteıdi. Keńes otyrystarynda qarjy naryǵy sarap­shylarynyń, jýrnalısterdiń, qoǵamdyq uıymdar ókilderiniń pikirleri talqylanady. Biz óz tarapymyzdan Qor qyzmetin qoǵamdyq baqylaý jáne ony jaqsartý, jalpy jınaq­taýshy zeınetaqy júıesin damytý boıynsha álgindeı usynystardy únemi eskerip otyramyz. Osylaısha Qoǵamdyq keńes BJZQ ju­my­synyń nátıjelerin talqylaý barysyn­da barlyq múddeli taraptar: memlekettik organdar, qarjy uıymdary, buqaralyq aqparat quraldary, sarapshylar, salymshylar men alýshylar úshin mańyzdy pikirtalas alańy bolyp tabylady.

– Áńgimeńizge rahmet!

Áńgimelesken

Gúlbarshyn SABAEVA,

«Egemen Qazaqstan»