Inklıýzıvti bilim: Erekshe oqytýdyń máseleleri týraly

Aqyl-oıy tejelgen balǵyndar kóp

Bul salada keıingi jyldary aýyz toltyryp aıtýǵa turarlyq sharýa júzege asyryldy desek te, arnaıy mamandar men sapaly oqýlyqtyń jetispeýshiligi, eńbekaqynyń azdyǵy erekshe balalardyń barlyǵyn qamtýǵa múmkindik bermeı otyr. О́ńirlik bilim berý basqarmasynan surap bilgenimizdeı, qazirgi ýaqytta oblys­ta 6 928 erekshe bala bar bolsa, onyń ishinde 1 813-iniń múmkindigi shekteýli dep tanylǵan. Jasóspirimderdiń deni Pavlodar men Ekibastuz qalalarynda tursa, aýyldyq jerler boıynsha Pavlodar, Tereńkól, Baıanaýyl aýdandarynda keıingi jyldary psıholo­gııalyq damýynda tejelis bar bala-
lar sany ádeýir artqany baıqalady.

Erekshe qajettilikteri bar balalar óz qurby-qurdastarymen teń deńgeıde bilim alýǵa quqyly. Ár balaǵa qoǵamǵa paıda keltirýge jáne onyń tolyqqandy múshesi bolýyna múmkindik berý ınklıýzıvti bilim berýdiń negizgi maqsaty deıdi mamandar.

Eń áýeli bul erekshe bilimge zań tur­ǵysynan qandaı mártebe berilgenin sho­lyp óteıik. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev 2021 jyly ınklıýzıvti bilim berýdi damytý jónin­degi zańǵa qol qoıǵany málim. Bilim jáne ǵylym mınıstriniń 2022 jylǵy 12 qańtardaǵy «Erekshe bilim berý qajettilikterin baǵalaý qaǵıdalaryn bekitý týraly» №4 buıryǵyna sáı­kes balalardyń erekshe bilim berý qa­jet­tilikterin baǵalaý (EBBQB) mektepke deıingi uıymdarda, orta bilim berý uıymdarynda, psıhologııalyq-medısınalyq-pedagogıkalyq konsýltasııalarda (PMPK) júzege asyrylady. Bul baǵalaýǵa balalardyń qajettilikterin oqý úrdisinde anyqtaý, oqýda qıyndyqtary bar balalardy tereń­detilgen tekserý, PMPK bo­ıyn­sha balalardyń damýyn baǵalaý, psı­ho­logııalyq-pedagogıkalyq túzetý ka­bınetterindegi balalardyń EBBQ pán­aralyq komandalyq baǵalaýy ene­tinin aıtyp óteıik.

Byltyr osy ózgeristerge sáıkes jalpy bilim berý mektepterindegi ujymǵa kó­mekshi pedagog-assıstent maman­dyq­ta­ry engizildi. Qazirgi kúni oblystaǵy erekshe bilim berý qajettilikteri bar balalardy qoldaý úshin 51 pedagog-assıstent jumys isteıdi. Olardyń 37-si Pavlodar qalasynda qyzmet kórsetedi. Buǵan qosa mektepke deıingi jáne jalpy bilim berý uıymdarynda 334 arnaıy pedagog eńbek etip júr.

О́kinishke qaraı, Pavlodar oblysynda jyl sanap erekshe pedagogıkalyq tásildi qajet etetin balalardyń sany artyp keledi. Psıhıkalyq-fızıkalyq damý erekshelikterine baılanysty olar qarapaıym qurbylarymen teń dárejede mektep baǵdarlamasyn meńgere almaıdy. Mundaı balalar sońǵy ýaqytqa deıin arnaıy túzetý mektepteri men mektep-ınternattarynda tárbıelenip, oqytylyp kelgeni málim. Inklıýzıvti bilim berýdi engizý, ıaǵnı erekshe balalardy qoǵamǵa kiriktirýge, deni saý qurbylarymen birge oqýǵa jáne qoǵamnyń tolyqqandy múshesi bolýǵa kómektesý boıynsha reformalar júrgizile bastaǵaly olar ádettegi mektepterge baryp bilim alyp jatyr. Osy maqsatta sońǵy jyldary barlyq orta bilim berý mekemelerinde psıhologııalyq-pedagogıkalyq qoldaý qyzmeti qurylǵan. Al 2018 jyly qoldaý qyzmetiniń mamandaryna qanatqaqty rejimde kómek kórsetý úshin Pavlodar qalasyndaǵy №26 orta mektep bazasynda Resýrstyq ortalyq ta ashyldy.

Naýqas balasymen aýdanǵa sabylyp júr

Qoǵamda damýy tejelgen balalaryn ınklıýzıvti ortalyqtarǵa bergisi keletin ata-analar óte kóp. Inklıýzııany qoldaý jónindegi kabınettiń ádiskeri Zúlfııa Kárimbaeva tek ózi biletin 200-deı ana balalaryn arnaıy ortalyqtarǵa ornalastyra almaı otyrǵanyn aıtyp, qynjyldy. Jekemenshik ortalyqtarda múlde oryn joq. Árıne, jekemenshik uıymdarda balabaqshaǵa, mektep jasyna deıin­gi balalarmen jeke shuǵyldanatyn mamandar jumys isteıtindikten, nátıje barshylyq. Kóbi jetkinshekterin sonda ber­gisi keletini túsinikti. Alaıda oryn je­tis­peýshiligi qanshama ata-anany ty­ǵy­­ryqqa ti­rep otyr.

Ekinshi turǵydan alǵanda, jekemen­shik bilim berý uıymdarynyń qyzmet aqysyn ekiniń biriniń qaltasy kóter­meıdi. Memleket múgedektigi bar balaǵa, onyń asyraýshysyna járdemaqy tóleı­ti­ni ras. Alaıda ol qarajat bala­nyń em-domy úshin qajettilikterden artylmaıdy.

– Jekemenshik ortalyqtarda emdik dene shynyqtyrýdyń bir sabaǵy – 5 myń, arnaıy basseınde júzý 3,5 myń teńgeden bastalady. Mundaı qyzmet túrleriniń keıbirin memlekettik mekemelerden tabýǵa bolady. Alaıda olarǵa barý úshin keminde 2-3 aı kezek kútýge týra keledi. Balanyń fızıkalyq damýyn tejeltpeý úshin mundaı jattyǵýlar úzilmeýge tıis qoı. Bul jalpy dene jattyǵýyna ǵana qatysty problemalar. Al ınklıýzıvti bilim berýdegi máseleler odan da asyp túsedi. Inklıýzıvti bilim berýdiń bir aılyq quny 40 myń teńgeden 200 myń teńgege deıin jetip tur. Jýyqta sonaý Ekibastuz qalasynan úsh birdeı múmkindigi shekteýli balasyn jetektep oblys ortalyǵyna kelgen anany kezdestirdim. «BrainPark» dep atalatyn jekemenshik oqý uıymy eki balasyn aqyly, úshinshisin qaıyrymdylyq jasap tegin túrde qabyldapty. Ekibastuzda qajetti mamandar jetispeıtinin aıtty. Otbasy barlyq tapqan tabysyn sol úsh balapanynyń damýyna jumsap otyr. Mundaı mysaldar aıta bersek kóp. Ásirese eń kúrdeli másele aýyl­dyq jerlerde qalyptasqan. Jele­zın aýdanyndaǵy Beregovoı aýylynda turatyn bir otbasy aýtızmge shaldyqqan balasyn aptasyna bir márte aýdan ortalyǵyndaǵy logopedke ákeledi eken. Balanyń sóıleý daǵdysyn damytý úshin onymen logoped emes, defektolog kún saıyn jumys isteýi kerek. Sondyqtan aýyldyq jerlerge arnaıy ortalyqtar, mamandar qajet der edim, – deıdi Z.Kárimbaeva.

Taǵy bir kemshilik, oblysta tıýtorlar, ıaǵnı pedagog-assıstentterdiń jetis­peıtini de baıqalady. Ata-ana bala­syn áldebir ınklıýzıvti oqytý mekemesine bergende úıinen alyp ketetin pedagog-assıstentterdi izdep, álekke túsip jatady. Buǵan dálel, jaqyn mektepterden arnaıy maman izdegen jarnamalardy kózimiz jıi shalady.

О́ńirlik bilim berý basqarmasy bas­shy­synyń orynbasary Roza Aqanova qazirgi tańda mektepke deıingi mekemelerde, jalpy bilim berý mektepterinde, kolledjderde 4 355 bala ınklıýzıvti bilim berýmen qamtylǵanyn jetkizdi. Bul óńirdegi erekshe balalardyń 62,8 paıyzyn quraıdy. Taǵy 1 643 jetkinshek pen jasóspirim arnaıy balabaqshalarǵa, mektepter men mektep-ınternattarǵa baryp júr. Sóıleý tili buzylǵan jáne psıhıkalyq damýy tejelgen balalardy oqytý úshin oblystaǵy mektepterde 108 arnaıy synyp qurylǵan. Olarda psıhıkalyq damýy tejelgen, kórý jáne estý qabileti buzylǵan, sóıleý qabiletiniń aýyr buzylystary bar balalar, aýtızmge shaldyqqan jáne tirek-qoz­ǵalys apparaty buzylǵan bala­lar bilim alady. Buǵan qosa 183 logo­pedııalyq ortalyq ashylyp, Pavlodar, Ekibastuz, Aqsý qalalarynda, Aqtoǵaı, Baıanaýyl, Maı, Pavlodar, Tereńkól aýdandarynda pedagog-assıstenttiń mólsherlemesi engizildi. Tek byltyr 811 muǵalim ınklıýzıvti bilim berý boıynsha biliktilikti arttyrý kýrstarynan ótken.

Pavlodar qalasynyń №2, 6, 18 jáne M.Álimbaev atyndaǵy orta mek­tepterinde, Ekibastuzdyń № 10 mek­te­­bin­de búginde ınklıýzııany qoldaý ka­bı­­netteri nátıjeli jumys istep jatyr. № 6 orta mekteptiń dırektory Sálıma Qalıasqarova ár balany qoǵamǵa tartyp, áleýmettendirý úshin defektologter men psıhologter talmaı eńbek etip jatqanyn jetkizdi. Talapqa saı munda 9 balany qabyldaý kerek bolǵan. Alaıda ata-analar ótingen soń olardyń sany búginde 13-ke jetipti. Ár pedagog-assıs­tent belgili bir oqýshyǵa jaýaptanyp, kúni boıy sonymen júredi.

– Inklıýzııany qoldaý kabınetinde 1-den 6-synypqa deıingi balalar bilim alady. Oqýshylardyń keıbiri barlyq sabaqty ótse, endi biri keıbir sabaq­t­arǵa qatyspaıdy. О́z ortasyna beıim­delýi, úzilis barysynda, ashanada ózin-ózi ustaýy, aqparatty qabyldaýy, sabaq úlgerimi, barlyǵy baqylanyp, damý kórsetkishteri qaǵazǵa túsiriledi. Arnaıy komıssııa jyl saıyn soǵan oraı qorytyndylaryn túzip otyrady. Keıbir balalarda nátıje az bolsa, arnaıy túzetý mektepterine jiberiledi. Biraq ata-analar ondaı mekemelerge balalaryn jibergisi kelmeıtini anyq. Psıhologııalyq turǵydan qıyndaý. Son­dyqtan biz, tıýtorlar qoldan kel­genshe kómektesýge tyrysamyz, – deıdi mekteptegi ınklıýzııany qoldaý kabı­netiniń ádiskeri Zúlfııa Kárimbaeva.

Negizi damýynda kemistik bar oqýshy­lar keıin mektep, kolledj bitirgen soń da úlkenderdiń kómegine muqtaj bolyp qala beredi. Ondaı bozbalalar men boıjetkender qoǵamdyq kólikte jolaqysyn ózi tólep, úıge keletin kommýnaldyq qyzmet tólemderin ajyratyp, ınternet arqyly tólem júrgize bilse, sonyń ózi úlken nátıje deıdi maman.

Arnaıy kabınet arqyly №6 mektepte qazirdiń ózinde óz qabiletterin baıqatqan oqýshylar az emes. Mysaly, 6-synyp oqýshysy Nastıa Rezanko aǵylshyn tili boıynsha olımpıadalarda úzdik nátıje kórsetip qana qoımaı, sýda júzýden qalalyq saıysta 2-orynǵa ıe bolǵan. Al 6-synyptyń taǵy bir oqýshysy Arnur Qojan mýzykalyq baı­qaýlarǵa qatysyp, shetelde ótken festıvalderde baq synap kelgen.

О́ńirdegi ınklıýzıvti bilim berý salasynda keń aýqymdy jumystyń júr­gizilgenine qaramastan áli de bolsyn 930 bala oqýmen qamtylmaǵanyn aıtý kerek. Onyń 324-ine psıhıkalyq damýy aýyr jaǵdaıda tejelgen, oqýǵa jatpaıdy degen dıagnoz qoıylypty. Taǵy 409 bala 3 jasqa tolmaǵan jáne 197 jetkinshek áleýmettik qorǵaý, denaýlyq saqtaý organdarymen qamtylǵan. Bul balalardyń qoǵamǵa sińisýi, damýy boıynsha keleshekte máseleler týyndaýy ǵajap emes.

Oqý-aǵartý mınıstrliginiń norma­tıvtik-quqyq aktine nazar salsaq, 50 myń balaǵa 1 PMPK qarastyrylýǵa tıis eken. Al Kerekýdegi bul kórsetkish 67 227 balany quraıdy. Muny eskergen jergilikti bılik bıyl Aqsý qalasynda arnaıy konsýltasııa bólimshesin jáne oblys ortalyǵynda 5 ınklıýzııany qoldaý kabınetin ashýdy josparlap otyr. Osy rette bıyldan bastap óńirimizde alǵash ret balalardy korreksııalyq qoldaýmen qamtýdy arttyrý maqsatynda arnaıy psıhologııalyq-pedagogıkalyq qoldaýǵa jáne erte bastan túzetýge memlekettik bilim berý tapsyrysyn bólý josparlanyp otyrǵanyn aıtyp óteıik. Bul jalpy sany 250-den asa balany qamtıdy jáne jekemenshik ortalyqtardyń quzyretine beriledi.

«BrainPark» jáne «GamePark»

Qazir balasyna ınklıýzıvti bilim izdegen jergilikti ata-analar arasynda «BrainPark» dep atalatyn ortalyq maqtaýly. Mundaǵy mamandardyń biliktiligi, basshylyqtyń únemi izdenis ústinde júretini, jańa tehnologııalardy eldiń aldy bolyp engizetini jıi aıtylady.

Jekemenshik uıymnyń basshysy Janar Áýbákirovany áńgimege tartyp, bul salada bilim berýdiń qıyndyǵy jaıynda suradyq. Ortalyq 2020 jyly qurylypty. Sol ýaqyttan beri 200-den asa balany oqytyp úlgergen.

– «BrainPark» ataýy ana tilimizge aýdar­ǵanda «Mıdy jetildirý parki» degen maǵynany bildiredi. Munda arnaıy pedagogıkalyq jáne neırotıptik oqý qatar júrgiziledi. Iаǵnı aqyl-esi tolyq saý balalar men oı-sana damýynda aqaýy bar balalar birge oqytylady. 20 muǵalimimiz kúndelikti 52 balaǵa sabaq oqytady. Buǵan qosa taǵy 20 neırotıpti bala sabaqqa qatysady. Biz balalardy óte erte jastan, 18 aıǵa tolǵanda qabyldaı beremiz. Til ustartý, sóıleý daǵdysyn jetildirý boıynsha tájirıbemiz mol. Bala 3 jasqa tolǵansha jalǵyz ózi otyryp oqytylady. Bizden oqyp shyqqan balalardyń kóbi arnaıy balabaqshaǵa emes, ádettegi balabaqshalarǵa bara beredi. Qoǵamǵa tez beıimdelý úshin mamandarymyz barlyq bilim berý múmkindigin paıdalanady, – deıdi uıym basshysy.

Janar Tólegenqyzy otandyq ınk­lıýzıvti bilim berýde birqatar prob­lema baryn jetkizdi. Eń áýeli qazaq tilindegi oqýlyqtar men kitaptar joqtyń qasy. Máselen, munda orys tilindegi jumys dápterleriniń 50-den asa túri bar bolsa, ana tilimizde tek bireýi ǵana qol­danysqa engizilgen. Onyń óziniń kór­ne­kiligi tómen. Memlekettik tilde ja­zyl­ǵan biren-saran ádisteme aýdarma túrinde keledi ári sapasyz daıyndalǵan. Fılologııalyq turǵydan alǵanda orys tilinen aýdarylǵan kitaptar qazaq tiliniń formasyna saı emes. Sondyqtan elimizdiń ǵalymdary Reseıdiń Sankt-Peterbýrg qalasyndaǵy áriptesterimen birlesip qazaq tilinde sapaly oqýlyqtar shyǵarýdy oılastyryp jatyr. Al ázirshe qanshama ata-ana damýy kenje qalǵan balalaryn orys tilinde oqytýǵa májbúr bolyp otyr.

Munda qalyptasyp otyrǵan taǵy bir másele – kadr jetispeýshiligi. Ortalyqqa defektolog, logoped, olıgofrenopedagog mamandary qajet. Aımaqtaǵy ınklıýzıvti bilimge degen suranystyń tym kóp bolýy maman jetispeýshiliginiń saldary dep sanaıdy bilikti maman. Bir ǵana «BrainPark»-ke 100-den asa bala rezervte tur.

– Ár balanyń qabileti ártúrli. Keıbi­ri ınformatıkany, kompıýterdi jaqsy meńgerýi múmkin. Olardyń boıynan baıqaǵan talabyn ushtaýdy ózimizge maqsat etemiz. Nátıjesinde, kóptegen oqý­shy mektepke aýysqanda matematıkadan, ınformatıkadan ózderiniń jaq­sy úlgerimderin baıqatady. Taǵy bir ba­lalar robottehnıkamen, hımııamen áýestenedi. Bul balǵyndardyń da erek­she­ligin eskergen abzal. Erekshe balalar tárbıesinde barlyq múmkindik qamtylady, – deıdi J.Áýbákirova.

Atap óterligi, «BrainPark» ortaly­ǵynyń damytý oıynshyqtary men dıdak­tıkalyq materıaldardy shyǵa­ratyn «GamePark» dep atalatyn ınklıýzıvti sehy da bar. Pavlodardaǵy shaǵyn ındýstrııalyq aımaqta ornalasqan sehta kóbine múmkindigi shekteýli jandar eńbek etedi. Bul jerde aǵashtan túrli keskindemeler, kórneki quraldar oıylyp jasalady. Oıynshyqtar men dıdaktıkalyq úlgiler tek ınklıýzıvti bilim berýge arnalmaǵan, ádettegi bala­baq­sha men bastaýysh synyptar úshin de munda qajetti dúnıeler barshylyq. «GamePark» ónimderin oblyspen qatar, Astana, Almaty, Atyraý qalalarynan turaqty satyp alatyn uıymdar bar kórinedi. Sapa turǵysynan Qytaı men Reseıde jasalǵan aǵash buıymdardan artyq bolmasa, kem emes.

Bir ereksheligi, uıym sońǵy ýaqytta qazaq tilindegi kórneki quraldar men oıynshyqtar shyǵarýǵa den qoıa bastaǵan. Túrli sanaýyshtar men eseptegishter, boıaǵyshtar, tús almastyrǵyshtar, quras­tyr­ǵyshtar ana tilimizde jasalyp, qy­zyl-jasyl boıaýymen kózdiń jaýyn alady. Olarǵa suranys ta artyp, tapsyrys­pen jumys isteı bastaǵan.

Jalpy, Qazaqstandaǵy ınklıýzıvti bilim berý salasy 15-16 jasqa deıingi azamattarǵa ǵana arnalǵan. Al ári qa­raı bozbalalar men boıjetkender eshbir damýsyz otyryp qalady. Eýropa men AQSh elderinde bul máselemen kúresý úshin túrli qorlar qurylǵan. Osy tájirıbeni elimizde keńinen en­gizse artyq bolmas edi. Bul salaǵa qy­zyǵýshylyqtyń asa joǵary bolmaýyna pedagog-assıstentter eńbekaqysynyń tómendigi de áser etetini daýsyz. Búginde mektepterdegi álgindeı mamandardyń jalaqysy 150 myń teńgeden bastalady. Jaýapty mınıstrlik joǵaryda atalǵan máselelerge zeıin qoıyp, túıtkilderdiń túıinin tarqatýdyń jolyn tabady degen úmittemiz.

Pavlodar oblysy