Qarjy pıramıdasynan qalaı saqtanamyz?

Qarjy alaıaqtaryn aýyz­dyq­taýǵa qatysty jaqsy jańa­lyqtardy alǵa tartpas buryn, onyń túrleri kóbeıgenin, «jetilip», tipti áleýmettik jelilerge, telearnalarǵa shyǵyp ketkenin eldiń qaperine salyp otyrý – paryz. Qazir adamdar joǵarydaǵydaı jaıttarmen betpe-bet kelgen jaǵdaıda, sol mezette kompanııalarda qarjy pıramıdasynyń belgileriniń bar-joǵyn teksere alady. Iаǵnı Qarjylyq monıtorıng agent­tigi ózderi ázirlegen Telegram messend­jerindegi azamattarǵa qarjy pıra­mıda­laryna tartatyn alaıaqtardyń áreket­terinen qorǵanýǵa kómektese alady degen resmı aqparat taratyp otyr.

Paıdalanýshyǵa kompanııanyń, uıym saıtyna, Instagram paraq­shasyna, Vkontakte tobyna nemese Telegram ar­nasy­­na https://internet.zzz (com, ru, kz já­ne t.b.) nemese ınternet.zzz (com, ru, kz jáne t.b.) formatta silteme engizý jet­ki­likti. Sonymen qatar sizge tabysqa kene­lip qalasyz deıtin kompanııany BSN arqyly tekserýge bolady. Iske qosý­dyń birinshi kezeńinde Telegram messend­jerinde bir akkaýnttan táýligine 5 retten kóp suraý jiberý múmkin emes.

Qarjylyq monıtorıng agenttigi ótken jyly qarjy pıra­mıdalaryn uıymdastyrý faktisi boıynsha 85 qyl­mystyq isti aıaqtasa, bıyl 29 qarjy pıra­­mıdasy aýyzdyqtaldy degen mál­imet taratyp otyr. Qylmystyq 15 is bo­ıyn­sha úkim shyǵarylyp, 23 adam sottalǵan.

Qaıtarylǵan qarjy – 300 mıllıon teńge

Eldi qýantatyn eń basty jańalyq – osydan birneshe jyl buryn atyshýly «B2B Jewelry» qarjy pıramıdasyna aldanǵan salymshylardyń aqshasy qaıtarylyp jatyr. Búginge deıin 230 adamnyń 300 mıllıon teńgeden asa qarjysy ótelgen. Bul týraly Almaty qalalyq ekonomıkalyq tergeý departamenti málimdedi.

Esterińizde bolsa, «B2B Jewelry» kompanııasy alǵashynda zergerlik buıymdar satatyn dúkender jelisi retinde tanyl­ǵan bolatyn. Almaty qala­lyq ekonomıkalyq tergeý depar­tamenti ózgelerge de sabaq bolsyn dep, óz kelisimderimen osy pıramıda qurbandarynyń aty-jónderi men baılanys telefondaryn bergen edi.

Aldaǵy ýaqytta altyn-kúmiske kómilip qalamyn dep oılaǵan sondaı qurban­dardyń biri Aqmaral Asqarova da kom­panııanyń ýádege toly jarnama qaǵaz­daryn alyp, keıinnen san soǵyp qala­tyny ol kezde qaperine kirmegen. Ońaı oljaǵa qyzyqqan ol 2019 jyly 1 mıllıon 350 myń teńge aqshasyn salyp jibergen.

«Tirkelgen kezde 5 myń teńgege bonýs beredi. Bonýstardy jınap zergerlik zattar alýǵa bolady degen soń, soǵan qyzyǵyp barǵanbyz. Sol kezde aqsha saldyq, aqpannyń aıaǵynda barǵanda kompanııanyń kabınetinde eshkim bolmady. Naýryzda jabyldy», dedi salymshy Aqmaral Asqarova.

Kóp uzamaı aldanǵanyn ańǵar­ǵan Aqmaral ózge de zardap shekkendermen birge Almaty qalalyq ekonomıkalyq tergeý departamentine aryzdanǵan. Ter­geý amaldary men sot prosesteriniń nátı­jesinde salynǵan qarjyny úsh jyl ótken soń óndirip alyp otyr. Keıbir azamattar 10-15 mln teńgege deıin qarjy quıǵan.

«Aqshamyzdy aldyq. Alaıaqtar jazasyn alsyn desek, ózimiz de júgirýimiz kerek, erinbeı, júgirseńiz aqshańyz qaıtady. Shyndyǵynda is alǵa jyljyp, jazǵan ótinishterdiń barlyǵy qara­lyp jatyr. Sol úshin departament qyz­metkerlerine rahmet aıtamyz», deıdi «salymshy» A.Asqarova.

Eldiń aqshasyn shetel asyrmaq bolǵan kompanııa búginde resmı túrde qarjy pıramıdasy dep tanylyp, tergeý barysynda jobanyń 2 mıllıardtan asa qarajaty buǵattalyp, dúnıe-múlki tárkilengen.

«Bastapqyda 197 azamat 123 mıllıon teńgege jýyq qarajatyn qaıtardy. Búgingi tańda 230 azamat, ıaǵnı 300 mıllıon aqshasyn qaıtaryp aldy. Bul jumys áli jalǵasady. Departament qyz­metkerleri qarjy pıramıdalaryn áleý­mettik jeli­lerge shyǵa bastaǵannan bastap shekteý qoıyp, jumysty belsen­di júrgizip jatyr», deıdi Almaty qalalyq ekonomıkalyq tergep-tekserý departamentiniń ókili Jaqsylyq Myrzahan.

Jalpy, dál osy kompanııanyń arbaýyna elimizde 10 myńǵa jýyq adam ilinse, sonyń ishinde tek 2 myńnan asa azamat aryz túsirgen. Al 2022 jyly Almaty qalasynda 8 qarjy pıramıdasy anyqtalyp, joly kesilgen.

Qarjy pıramıdasynyń kelesi qurbany Dına Ońǵarbaeva da 2020 jyldyń qańtar aıynda «B2B Jewelry»» kompanııasyna qomaqty qarajat quıǵan. Keıin aldanǵanyn bilgen ol da Almaty qalalyq ekonomıkalyq tergep-tekserý departamentinen kómek suraýǵa májbúr bolady.

«Eki jyl boıy sandalyp júrip, tergeý áreketteriniń arqa­synda 2022 jyldyń jeltoq­sanynda ǵana aqshamdy qaıta­ryp aldym. Quqyq qorǵaý meke­meleriniń barlyq qyzmetkerine, ekonomıkalyq tergep-tekserý departamentine, prokýratýra men sot júıesine osy qylmystyq iste kásipqoılyq tanytyp, qarajatymyzdy qaıtaryp alýǵa kómekteskeni úshin alǵys aıtamyn», deıdi Dına Ońǵarbaeva.

Qysqasy, qazir «B2B Jewelry» qar­jylyq pıramıdasyn qurǵan adam jeti jyl arqalap, abaqtyda otyr. Alaıda álmı­saqtan ońaı jolmen baıyǵandy qup kóre­tin kórseqyzarlar barda alaıaqtar da qyl­mysyn tyıa qoımasy anyq. Aqparattyq tehno­logııalardyń arqasynda júzderi men áre­ketterin myń qubyltyp, oljaǵa ońaı bata salamyn degendi qaqpanǵa túsi­rý­diń qyryq túrli aılasy shyǵyp jatyr.

Telearnanyń pıramıdaǵa qatysy bar ma?

Osy máselede shyqqan túp-tórkini dúdámal dári-dármekterdi jarnamalaýǵa dándegen «Asyl arna» telearnasyn da aınalyp óte almaımyz.

Bul kúnderi Almatyda Astex.kz jáne Mudarabah Capital qarjy pıramıdasyna baılanysty istegi sot­talýshylarǵa qatysty sot prosesi jalǵasyp jatyr. 12 qańtarda is boıynsha jábirlenýshilerden sotta jaýap alyndy. Sottalýshylardyń arasynda tanymal vaınerler Meıirjan Tórebaev pen Meıirhan Shernııazov ta bar. Alaıda qarjy pıramıdasyna 10 mıllıon teńge salǵan áıeldiń jarnamany vaınerlerden emes, «Asyl arna» telearnasynan kórdim degenin quzyrly mekemeler estidi.

«...Jarnamany «Asyl arna» telear­nasyndaǵy baǵdarlamadan, tikeleı efırden kórdim. Ol jerde Rýslan Burqanov (Mudarabah Capital JShS dırektory, sottalýshy) pen Tımýr Rústemov (sottalýshy) osy kompanııa týraly aıtty. Sodan keıin esh kúmándanbastan aqsha saldyq. Sol kezde úıimizdi satqan edik, sodan 10 mıllıon teńge saldyq. Ol jerde («Asyl arna» telearnasyndaǵy baǵdarlamada) bári adal ári ashyq ekenin, aqsha halal jolmen keletinin aıtty. Aqsha medısına men bilim berý salasyna salynatynyn aıtty. Tabystyń bir bóligi muqtaj jandarǵa, al qalǵan bir bóligi bizge, bir bóligi uıymdastyrýshylarǵa beriledi dep túsindim», deıdi Alma Berdibaeva.

Aıtýynsha, baǵdarlamada Burqanov pen Rústemov Mudarabah Capital-dyń tendermen aınalysatyn basqa kompanııamen jumys isteıtinderin aıtqan. Jábirlenýshi Alma Berdibaeva ózi salǵan 10 mıllıon teńgeniń 1,5 mıllıon teńgesin eki bólip alǵan.

Aıtqandaı, zardap shekkender arasynda 2022 jyldyń sáýirinde Astanada kóshede ózin-ózi órtegen Baǵıla Dos­maılova da bar. Ol da sotta mundaı áre­ket­ke barýǵa ne májbúrlegenin baıandady.

«Buǵan Rýstam Abdrahmanov­tyń (Almaty qalasy polısııa departamenti bastyǵynyń oryn­basary bolǵan) isti nem­quraıly júrgizgeni, is boıynsha Qurmanǵalıev pen Danııa Rahımovany qorǵaǵany sebep bol­dy. О́z-ózimdi órtegenime vaı­nerlerdiń qatysy joq. О́zimdi órteýdiń aldynda birneshe kún buryn vıdeo jarııalap, meniń ólimime Rýstam Abdrahmanovty kináli dep tanýdy suradym», deıdi jábirlenýshi Baǵıla Dosmaılova.

Meıli olar aqshany óz qoly­men aparyp saldy, jaýap­ker­shilik ózderinde, ońaı olja tabamyz dep uryndy delik. Biraq ımandylyq jolyndaǵy jalǵyz telearnanyń kúmándi qarjy uıymyn jarnamalap, eldi adastyrǵanyn qalaı aqtap alýǵa bolady? Áriptesterimizdiń «tergeý ádil júrse, bul BAQ ókilderinen de bir jaýap alynýy kerek, olardyń vaınerlerden nesi artyq», deıtin ýáji beker emes.

Qalaı arbaıdy, qalaı aldaıdy?

Taıaý kúnderi bizdi «70 mıl­lıondyq úı» degen Whatsapp jelisindegi chatqa qosyp qoıypty. «Admın» 200 júzdiń ústinde adam otyrǵan chatqa adamdardy ústi-ústine kirgizip otyr. «Pálen degen ǵajaıyp tabıǵı dári-dármekti alsańyz aýrý-syrqaýyńyzdan qulan-taza aıyǵasyz. Ishken sa­ıyn keremet bolasyz, artyńyzdan pálen adam, pálen adamnyń artynan taǵy túgen adam ákelseńiz, baıyǵan ústine baıyp, keremet páter, sheteldik sapar, qymbat kólik beremiz» dep sandýǵashtaı saırap otyrǵandar suraqtarǵa jaltarmaı jaýap berip otyrǵan sııaq­ty kóringenimen, kúmándi tus­tary óte kóp. Jurttyń bári osy dárini iship jazylyp jatsa, on­da nege aýrýhanalar naýqasqa to­ly? Bul kompanııalar qymbat kó­lik, sheteldik joldama, záýlim úı­­lerdi qandaı aqshasyna satyp ápe­redi? Eger suraǵyńyz kóbe­ıe bas­tasa, ondy chattan sizdi shyǵa­ryp tastaıdy. Bul – bir ǵana mysal.

Al «alaıaqtar salymshylaryn qalaı arbaıdy jáne adamdar olarǵa qalaı aldanady?» degen suraqqa kelsek, bárine ortaq birneshe belgisi bar. Aldymen olar qarapaıym halyqty resmı mekeme­ler mórlegen qujatpen sendiredi. Jaýap­kershiligi shekteýli seriktestik (JShS) retinde zańdy tirkelgen uıy­mynyń qujatyn kórsetedi. Ádette, mun­daı qujat­tardyń túr túri uıym keńse­sinde ilýli turady. Onyń qaısysy shyn, qaısysy ótirik, ózderine ǵana aıan. Alaıda elimizde zańdy tulǵany tirkeý www.egov.kz saıty arqyly 5-10 mınýtta júzege asatynyn kópshilik bile bermeıdi. Bilse de, oǵan negizgi qujat retinde senedi.

Mysaly, joǵarydaǵydaı «70 mıllıon­dyq úı» degen chatta osy dárini iship, jazylyp kettim dep jurty ılandyryp otyratyn arnaıy adamdar bar. Salymnan mol tabys tapqan, shetelge saıahattaǵan, qymbat kólik ne ózge buıym­darǵa qol jetkizgen olar ózgelerdi «naqty mysalymen» ılandyrady. Adamdar beısanaly túrde olardyń ornyna ózin qoıyp kórip, kóńili aýady. Psıhologııalyq, materıaldyq turǵyda baılanady. Aldaý men arbaýǵa synı kózben qaraýdyń ornyna, basyn suǵyp alǵannan keıin salǵan aqshasyn qaıtaramyn degen dámemen ózgelerdi de úgitteı bastaıtynyna kúdigińiz bolmasyn.

Ábden ákki bolyp alǵan alaıaqtar eldiń álsiz tustaryn dóp basady. Materıaldyq erkindik, sulýlyq, salmaq tastaý, kásip ashý, ózińdi jetildirý, ózińe senimdi kúsheı­tý syndy búgingi zamannyń sándi qun­dy­lyqtaryn usynady. Osylaısha, salym­shylardyń basyn aınaldyryp, qosym­sha keńes, trenıngter júrgizedi. Áleý­met­tik jeli arqyly jarnama jasaıdy.

Adamnyń eń qymbat kapıtaly – senim­di qoldanady. Aqıqatyn aıtý kerek, qar­jy alaıaqtaryna qyzmet etetinder al­­dy­men óz tanystary men týystaryn qur­­bandyqqa shalady. Bastapqyda ózi de sene­di, sosyn ózgelerdi azǵyrady. Qarjy­lyq qylmyskerler pysyq klıent­terin qalaı dániktirip qoıýdyń da tásilderin meń­gergen. Quddy bir qasıeti bar dersiz, biraq bul – adamdardy zar ıletip, qaryzǵa baty­ryp, qan qaqsatyp qoıatyn qara talant!

ALMATY