Obaldy umytqandar

О́ńirde qanshama jyldan beri sapaly aýyzsýǵa jarymaı otyr­ǵan jer – oblys ortalyǵy. Jaza-jaza jaýyr bolǵan taqyryp. Taǵy bir aıtsaq dep edik – halyq únine qulaq asatyn úkimettiń nazaryn aýdarý maqsatynda. 250 myńnan astam turǵyny bar shaǵyn qala tur­ǵyndary kóktem men kúzde sa­sy­ǵan sary sý iship otyr. О́zge ýa­qyt­ta da óńi kúmándi, sapasy syn kótermeıtin sý ishedi. Basqa amaly qaısy?

Bul tarapta talaı sharýa júze­ge asyrylýǵa tıisti edi. Negizinde sýdyń sapasyz bolýy oblys or­ta­lyǵyndaǵy sý tazalaıtyn stan­sanyń ábden tozyǵy jetip, eski­rýinen bolyp otyr. Ony anyq­taý úshin maman bolýdyń tipti de qajeti joq. Memleketke ókpe­leýdiń qısyny kelmeıdi. Bıýd­jet­ten mıllıondaǵan qarajat bó­lindi. Biraq jergilikti bılik­tiń berekesizdiginen sharýa ońǵa­ryl­maı jatyr. 2011 jyly sý jeli­lerin tazartý qurylǵylaryn jańǵyrtyp, bastapqy qalyptan áldeqaıda keńeıtý arqyly 60 myń tekshe metr sý ótkizýge qýa­ty qaptal jetetin sý tazalaý qon­dyrǵysynyń qurylysy bas­tal­ǵan bolatyn. Jaǵymdy jańa­lyqtan qulaqtanǵan qala turǵyn­dary «áp, bárekeldi!» dep jel­pinisip qaldy. Stansanyń qury­lysy aıaqtalǵan soń aýzymyzǵa taza sý tıetin boldy-aý dep álgi qu­rylǵy ornatylatyn Buqpa taýy­nyń baýraıyna qarap telmirgen.

Tapsyrys berýshi qalalyq ákim­diktiń qurylys bólimi edi. Jumysty «AEGISinc» jaýap­kershiligi shek­teýli seriktes­tigi qolǵa aldy. Mem­lekettik satyp alý kelisim­sharty boıynsha 1,623 mlrd teńgeniń kelisimsharty jasaldy. Alǵashqy jylǵy qar­qyn­men qomaqty qarjynyń 538,1 mln teńgesi ıgerildi. Mer­diger uıym sehtyń, sý sapasyn saraptaıtyn zerthananyń ǵımarat­taryn jarym-jartylaı kóterdi. «Qyrsyqqanda qymyran irıdi» degendeı, kelesi jyly konkýrs jumysynan kinárat shyǵyp, qala­lyq sot jumysty toqtatý týraly sheshim shyǵardy. El de eleńdeı bastady. Áıtse de úmit úzilgen joq.

2012-2013 jyldary konkýrs qaıta ótkizildi. Bul joly «AP Impeks» jaýapkershiligi shekteýli seriktestigi jeńimpaz bolyp tanyldy. 2013 jyly 181,24 mln teń­ge ıgerilgenimen, áýel bas­ta berekesiz uıymdastyrylǵan ju­mys kilt toqtap qaldy. Sóıtip, jalpaq jurt úmit etken jaqsy bastama sútteı iridi. Mine, arada on eki jyl ótse de jaqsylyqtyń jeli esetin emes.

Taıaýda oblys ákimdigindegi oty­ry­sta óńirdegi sybaılas jem­qorlyqqa qarsy is-qımyldar máse­lesi talqylandy. Memlekettik aýdı­torlar qarjylyq buzýshylyq kóp anyqtalǵandyǵyn aıtyp otyr. О́ńirlik sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl departamentiniń basshysy Arman Rahımovtyń málimdeýinshe, ekologııa jáne sýmen jabdyqtaý máseleleri erekshe nazar aýdarýdy qajet etedi. Biz bul taqyrypty birneshe márte el gazeti «Egemende» jazyp, dabyl qaqqanbyz.

– 2021 jyldyń basynan bastap sońǵy merdiger kelisimshartty oryndamaǵan. Bul rette Kókshetaý qalasynyń qurylys bólimi shartty buzý jóninde tıisti sharalar qabyldamaǵan. Demek oǵan negiz bolǵan jaǵdaıda mindetti túrde qaıtarylýǵa jatatyn aldyn ala ja­salǵan tólemaqy bıýdjetke qaı­ta­rylmaı otyr. Endi jobanyń qu­nyn túzetý kerek. Ol 1,5 mlrd teńgege ulǵaıtylýy múmkin. Qu­jattar memlekettik saraptamaǵa tapsyrylǵan. Osylaısha, kezinde durys atqarylmaǵan jobanyń quny endi tórt ese qymbattap ketýi múmkin. Jaýapkershiliktiń joq­ty­ǵynan oblys ortalyǵynyń turǵyn­dary ondaǵan jyldar boıy taza aýyzsý ishe almaı otyr, – deıdi A.Rahımov.

Sýmen jabdyqtaý tarapyn­daǵy ótkir máseleler oblys orta­ly­ǵymen qatar aýdandar­da da tunyp tur. Máselen, Zeren­di aýdanynyń Alekseevka, Bulan­dy aýdanynyń Nıkolskoe, Arsha­ly aýdanynyń Jibek joly, Jarqaıyń aýdanynyń Shoıyn­dykól, Esil aýdanynyń Zarech­noe aýyldarynda sý qubyry jelilerin jańǵyrtý jumystary áli aıaqtalǵan joq. Bul jobalarǵa qyrýar qarjy bólingen. Osy arada aıta ketetin bir jaıt, atalǵan eldi mekenderdegi sý qubyrlaryn qaıta jańǵyrtý jumystarynyń barlyǵyn bir merdiger ǵana utyp­ty. Osy arada nelikten bulaı boldy degen saýal týyndaıtyny anyq. Álgi jemsaýy tolmaıtyn jemqorlyqtyń qulaǵy osy jerde qyltıyp turǵan joq pa eken?!

– Bul nysandar boıynsha ju­mysty júrgizýge tıisti merdiger «Monolıt» seriktestigi Almaty oblysynda tirkelgen. Mekemeniń shartty mindettemelerdi oryn­daýǵa qajetti materıaldyq-tehnı­kalyq bazasy men bilikti mamandary joq. Almaty men Qostanaı oblystarynda da aıaqtalmaǵan nysandar bar bolyp shyqty. «Dáneker» seriktestigi de birqatar aýdandardaǵy sýmen qamtamasyz etý baǵytyndaǵy ju­mys­tar­dyń oryndalý merzimin uzar­typ, óz min­dettemelerin talap­qa saı oryn­­damaǵan. Osy arada mer­diger­ler­­diń adaldyǵy týraly suraq týyndaıdy, – deıdi Sy­baı­las jemqorlyqqa qarsy is-qı­myl departamentiniń basshysy A.Rahımov.

Endigi bir túıtkildi másele – memlekettik satyp alý. Keı tusta bir kózden zańsyz kelisimsharttar da jasalyp jatady. Aıtalyq, ótken jyly «Kókshetaý Jylý» kom­mýnaldyq kásiporny memle­ket­tik satyp alýdy zańsyz júzege asyrǵan. Memlekettik satyp alý normalary qoldanbaı, kómirdi ta­symaldaýǵa tikeleı shart jasas­qan. Al aldyńǵy jyldary dál osy qyz­met zańnamada belgilengen tár­tippen jasalǵan. Laýazymdy adam­dardyń osy taraptaǵy is-áre­ketteri belgili bir ónim tasymal­daýshylarǵa artyqshylyq berý, onyń ishindegi memlekettik aýdıt­tiń kameraldyq baqylaý júıe­sin aınalyp ótý túrindegi sybaı­las jemqorlyq táýekelderin ańǵartady.

Kókshetaý qalasynyń turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyǵy, jolaýshylar kóligi jáne avtojoldar bóliminiń basshysy Ádilet Rahymjanovtyń tarapynan da memlekettik satyp alý zańsyz jú­zege asyrylyp otyrǵan. Tek 2022 jyly ǵana osyndaı zań­syz áreketteri úshin sheneýnik 2 mln teńgeden astam somaǵa 14 ret jaýapkershilikke tartylǵan. Belgilengen tártip boıynsha aıyppul jeti kún ishinde tólenedi. Mıllıondaǵan aıyppuldy tóleý úshin qajetti atkópir qolma-qol aqsha qaıdan quıylyp jatyr degen saýal óz-ózinen týyndaıdy emes pe?! Mundaı jaǵdaılar óńirdiń basqa aýdandarynda da kezdesýde. Máselen, Bulandy aýdanynyń qurylys bóliminiń basshysy S.Syzdyqov Makınsk qalasynda 253 mln teńge somasynda jylýmen jabdyqtaýdyń ınjenerlik jelilerin salýǵa arnalǵan konkýrs komıssııasynyń tóraǵasy bola otyryp, 10 ótinim berýshiniń ótinimderin zańsyz qabyldamaı, tek 2 seriktestikti ǵana tańdaǵan. Tekseristi kútpesten zııatkerlik menshik nysany retinde olardyń bireýimen zańsyz kelisim jasaǵan. Sóıtip, 2021 jyly ol 3 mln teńge kóleminde 21 ret ákimshilik jaýapkershilikke tartylǵan.

Obaldy umytqandar ońdyrmaı­tyny kórinip-aq tur. Oblysta mem­lekettik aýdıtorlar 10 mlrd teńgeniń buzýshylyqtaryn anyq­tady. Qarjylyq buzýshylyqtyń negizgi bóligi qurylys-montaj­daý jumystaryna tıesili. Atap aıtqanda, memlekettik organdar jalpy kólemi 2 mlrd teńge­den astam qarjyny naqty oryndal­maǵan jumys úshin negizsiz tóle­gen. Mundaı soraqy faktiler Selınograd jáne Arshaly aýdandarynda oryn alyp otyr.

Memlekettik bilim berý tap­sy­ry­syn ornalastyrý ereje­lerin buzý faktileri de kez­de­sýde. Mektepke deıingi mekeme­lerdiń esepshottaryna naqty kórsetilmegen qyzmetter úshin jalpy kólemi 518 mln teńgeniń qarajaty aýdarylǵan. Osyndaı óreskeldikke jol bergen buzýshy­lyqtar úshin 123 laýazymdy tulǵa tártiptik jaýapkershilikke tartylyp, memlekettik aýdıtorlar laýazymdy tulǵalarǵa ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly 377 hattama joldaǵan.

Memlekettik qyzmet isteri departamenti 479 buzýshylyqty anyqtap, 32 nusqama engizip, 26 memlekettik qyzmetshini tár­tiptik jaýapkershilikke tartqan. 19 mem­lekettik qyzmetshi men kvazı­mem­lekettik sektor qyzmet­ker­leri sybaılas jemqorlyq quqyq buzý­shylyqtar jasaǵandary úshin kináli dep tanylǵan, 6 basshy tár­tiptik jaýapkershilikke tartylsa, 3 basshy qatań sógis alǵan. Olardyń qatarynda Stepnogor qalalyq aýyl sharýashylyǵy jáne jer qaty­nastary bóliminiń basshysy Darhan Ospanov pen Býrabaı aýda­nynyń ákimi Áset Muzdybaev bar.

Indetip izdeseńiz, qaı taraptan da dál osyndaı berekesizdiktiń beı­nesin kórer edińiz. Eger osy ysy­rap bolǵan qarjy jelge ushyp, jerge sińip ketpegende, óńir endigi ıranbaǵyndaı qulpyryp turmas pa edi. Sol kúnge jetkizbeı jatqandar – obaldy umytqandar. Ońala almaı jatqanymyz da bál­kim sodan shyǵar.

Aqmola oblysy