Jumaǵalı Ismaılov: Osy bıýdjet, osy júıemen de talaı máseleni sheshýge bolady

– Jumaǵalı Qazybaıuly, buryn 891 mln teńge qaryzǵa batqan, búginde «Inter­national Academy of Medicine & Sciences» ataýyna ıe bolǵan aýrýhanany aralap shyqtyq. О́te kóp jumys atqarylyp jatqanyn kórip otyr­myz. Tyǵyryqtan shyǵý úshin ınves­tor­lar tartyp otyrsyzdar. Degenmen munyń óteýi qandaı bolady?

– 2020 jyly biz osy aýrýhanany konkýrsqa qatysyp, jeńip alyp, tıisti keli­simshartqa qol qoıdyq. Oblystyq aýrý­hanaǵa ınventarızasııa jasap qara­saq, máseleleri shashetekten eken. Eń bas­ty másele – kásiporynnyń 891 mln teńge qaryzy bar bolyp shyqty. Qaryzdan qutylýdyń tóte joly sheteldik ınves­torlardy tartý boldy jáne tabysty kóterý úshin birinshi kezekte negizsiz shyǵyndaryn azaıtýdy kózdedik. Bul áleýmettik joba bolǵandyqtan, bizge ınvestor shaqyrýǵa bolady. Ári budan keremet paıda kóremiz dep otyrǵan ınvestorlar joq. Aýrýhanany klınıkalyq baza ári halyqaralyq medısınalyq mektep retinde jumys júrgizýge negiz bolatyn uıymǵa aınaldyrýǵa múmkindik bar. Bizdiń maqsatymyz da – sol. Ekinshi jaǵynan, kásibı deńgeıimizge senim arttyq. Menedjmentti kóterip, aıaqtan nyq tura alsaq, aýrýhana sapasyn ulttyq standarttarǵa saı etsek, qalǵan qıyndyqtardy jeńýge bolady. Eń aldymen, aýrýhana halyqaralyq standarttarǵa saı bolýy úshin eski qu­ral-jabdyqtardy jańartý mańyzdy boldy. Sondyqtan biz ǵımarattyń jo­ba­lyq qurylymyn qaıta ázirledik. Shetelden arnaıy konsýltanttar sha­qyryp, bolashaqta halyqaralyq standarttar údesinen shyǵý úshin akkredıtasııadan ótýdi josparlap otyrmyz. Ázirge daıyndyq jumystary júrgizilip jatyr.

– Almaty sııaqty megapolıstiń irgesinde turǵan burynǵy oblystyq aýrýhananyń ulttyq akkredıtasııa­dan ótpegeni, qaryzǵa ábden batyp, medısınalyq kadrlary da joqtyń qasyndaı bolǵany qazir qupııa emes. Osyndaı jaǵdaıǵa qalaı jetken?

– Dári-dármek, medısınalyq apparattar tapshy, taǵy basqa da qaryzdary óte kóp eken. Ásirese 2018-2020 jyldary qaryzǵa batpandap kirgen. Ári qaraı osy deńgeıde kete berse, bankrot bolýdyń sál-aq aldynda qalǵan. 400-den asa orynǵa arnalǵan aýrýhananyń jaǵdaıy tipten múshkil halge túsipti. Kópsalaly aýrýhananyń jumysyn alǵa ilgeriletý, jumyskerlerine jalaqy berý, ony ári qaraı damytý – az jumys emes. Bastysy, biz búginde bul aýrýhananyń qaryzyn ótedik. Bul qıyndyqtan qalaı shyqtyq? Birinshiden, durys menedj­ment qalyptastyra bildik. Ekinshiden, sapasyn kóterdik. Eń qyzyǵy, ózińiz aıtyp otyrǵandaı, aýrýhana buǵan deıin ulttyq akkredıtasııadan ótpegen. Ol degenińiz – medısınalyq qyzmeti ulttyq standarttarǵa saı emes degen sóz. Qazir ol óz tarıhynda tuńǵysh ret 1 kategorııa­ly sanatqa kóterildi.

– Sizdiń paıymyńyzǵa salsaq, bi­likti dárigerler daıarlaýda úzdik maman­dardy qaıta oqytý áldeqaıda ar­zanǵa túsedi. Sonda jas mamandar ne isteıdi?

– Eger tájirıbe jınaqtap kele jatqan 10 dárigerdi qaıta daıarlaǵanda onyń 7-8-i qabiletin, jańa tehnologııa­lardy ıgergenin jáne ony praktıkada qoldana alatynyn dáleldeı alsa, densaýlyq saqtaý salasy da alǵa jyljıdy. Kerisinshe 10 dárigerdiń 2-3-i ǵana bilikti bolsa, ol eldiń bıligi de medısınasy da oılanýǵa tıis. Árıne, pandemııa ýshyǵyp turǵan kezde kadr jetispeýshiligin aıtpaǵannyń ózinde, mamandyǵynan bas tartqan dárigerler de boldy. Qazir de medısına salasynyń naǵyz maıtalmandary, asa bilikti dári­ger­ler az. Eń aldymen kadr daıarlaıtyn mamandardyń sapasyn arttyrý mańyzdy. Joǵary oqý oryndarynda medısınalyq bilim beretin muǵalimder kimder? Olardyń deńgeıi qandaı? Olar sapaly kadr daıarlaýǵa ázir me? Osy jaǵyna kóp kóńil bólýimiz kerek. Sapasy, deńgeıi, qabileti, tájirıbe almasýdaǵy quzyreti qandaı? Ǵylymı jumysynyń deńgeıi, pedagogıkalyq ádistemesi qandaı, osynyń bárin zerdelegen jón. Myqty kadr joq desek, onda sapaly kadrlar daıarlaıtyn bilikti adamdar joq degen sóz.

– О́zińiz bilesiz, memleket-jeke­menshik seriktestik degen bar. Biraq el tıisti aqysyn tóleseń, durys em­deıdi degen úmitpen jekemenshik emha­naǵa qaralǵysy kelip turady. Qazir dárigerler men muǵalimderge mem­le­ket­tiń beti beri buryldy. Endigi jerde memleket-jekemenshik serik­testik degendi qalaı jolǵa qoıýǵa bolady?

– Halyqaralyq tájirıbede bıýdjet tapshylyǵy jaǵdaıynda ınvestısııa tartý, jeke menedjment engizý – tıimdi sheshimderdiń biri. Biraq Qazaq­standa osynyń tolyq zerdelenip qandaı nátıjege jetkenimiz jaıly aqparaty joq. Qansha medısına uıymy, qansha jeke seriktes, kimder, qansha kólemde ınvestısııa saldy-aldy, qandaı máseleler sheshildi, uıymdardyń qazirgi jaǵdaıy, sondaı suraqtar kóp. Bir sózben aıt­qanda, Ulttyq deńgeıde saralanǵan joq. Jekemenshik medısınalyq uıym­dar­da menedjment jaqsy jolǵa qoıyl­ǵan. Olar qarjylyq resýrstardy tıimdi paıdalanýǵa umtylady. Sonyń nátı­jesinde jaqsy kadr tańdaýǵa jáne olardyń ári qaraı damýyna qajetti deńgeıde jaqsy jaǵdaı jasap otyr. Biliktilik testinen jıi ótedi. Shetelderge tájirıbe almasýǵa jıi barady. Son­dyqtan olar pasıentterge de jaqsy qaraıdy, durys emdeıdi. Al memlekettik medısınalyq uıymdarǵa shaǵym nege kóp? Birinshiden, dárigerlerdiń bilik­ti­ligi. Ekinshiden, naýqastardyń az-kóptigi. AQSh-ta jasalǵan bir zertteýdi mysalǵa keltireıin. Qurylymy, naýqastardyń sany, kadrlyq quramy birdeı eki aýrýhanany salystyryp kóripti. Bir klınıkada aryz-shaǵym deńgeıi ekinshisine qaraǵanda joǵary. Nege? Olar zertteı kele, bir nársege toqtalypty. Sóıtse, aryz-shaǵymy az aýrýhananyń dáriger­leri naýqastarmen qarym-qatynas ja­saýǵa kóbirek ýaqyt bóledi eken. Kór­dińiz be? Emdelýshimen jumys isteýde kommýnıkasııanyń da áseri mol. Son­dyq­tan naýqas pen dárigerdiń arasynda jaqsy qarym-qatynas mańyzdy ról atqarady.

– Aýrýhana, emdeý mekemeleriniń ózin áleýmettik joba dep tanıtyn bol­saq, mundaı jaǵdaıda memleket qan­daı standartqa kóshkeni durys?

– Memleket Konstıtýsııada kórsetil­gen óziniń áleýmettik fýnksııa­syn atqarýǵa tıis bolǵanymen, naryq­tyq ekonomıka bolǵan soń, onyń óz zań­da­ry bolady. Qazir elimizde medı­sı­nalyq qyzmettiń júıeli jumys is­teýine baǵyttalǵan MÁMS bar. Biraq bul jaǵdaıda da túıtkildi dúnıeler barshylyq. Jekemenshik mekemelerdiń kóbi qordan qarajat alyp otyr. Mysaly, biz basqaratyn oblystyq kópsalaly aýrý­­­hana 2020 jyldan beri memleket-jekemenshik seriktestik retinde qyzmet kórsetedi. Bizdiń mindet – osy aýrýhana jumysyn jańartyp, ýaqtyly iske qosý. Ekinshi, tıisti deńgeıde menedjmentti qalyptastyryp, halyqqa qoljetimdi, sapaly medısınalyq qyzmet kórsetý.

– Ozyq medısınalyq tehnologııa­lar­ǵa qol jetkizip alyp, onyń tilin bilmeı otyrǵan emdeý mekemeleri de bolǵan...

– Siz kadr máselesi týraly suraǵyńyz kelip otyrǵan bolar?! Qazir bizde jas mamandar kóp. Olardyń biliktiligin arttyrý úshin shetelden bilikti dárigerlerdi tartyp, tájirıbe almasý baǵytynda jumystar atqarylyp jatyr. Ol bir jaǵynan naýqastarǵa sapaly kómek kór­setý bolsa, ekinshi jaǵynan bizdiń kadr­lardy úıretýge baǵyttalǵan. Jaqyn arada bir top mamandarymyzdy tájirıbe almasý barysynda Úndistanǵa jiberdik. Klınıka durys damı tússe, jaqsy jumys isteýge bolady. Birneshe mamandarymyzdy óz tarabymyzdan aqysyn tólep magıstratýrada, doktorantýrada oqytyp otyrmyz.

– Aınaldyrǵan eki jyldyń ishinde aýrýhana 27 túrli joǵary tehno­lo­gııalyq operasııa jasaýǵa qol jet­kizgenin aıtyp otyrsyz?

– Buryn osy aýrýhanada eki ǵana joǵary tehnologııalyq operasııanyń túri jasalyp kelgen. Qıyn da kúrdeli operasııalardy tájirıbeli mamandar ǵana jasaı alady. Sondyqtan aýrýhanaǵa qajetti mamandardy durys tańdap, shetelderde tájirıbe almasýǵa múmkindik jasasaq, zamanaýı quralmen jabdyqtasaq, medısına salasy da ilgerileıdi. Istiń tetigin tapsań, kez kelgen aýrýhanany joǵary deńgeıde ustaýǵa bolady. Meıli, ol jekemenshik, ne memlekettik bolsyn, bári basshysynyń kásibı deńgeıine baılanysty. Jaqsy basshy qyzmetkerine de durys jaǵdaı jasaı biledi. Qazir bizde travmatologııa-ortopedııa, neırohırýrgııa, kardıologııa-kardıohırýrgııa, lor, ýrologııa baǵyttarynda 27 túrli joǵary tehnologııalyq operasııalar jasalady. Osy kórsetkishpen klınıka respýblıkada aldyńǵy qatarǵa shyqty. Keleshekte bizdiń aýrýhana ýltrazamanaýı klınıka bolatynyna senemin.

– 2022 jyldyń sońynda BAQ bet­terinde «International Academy of medicine and sciences» kompanııasy Qonaev qalasynda medısınalyq ýnı­versıtet, farmasevtıkalyq zaýyt pen aýrýhana salady eken degen jaqsy habar shyqty. Osy ras aq­parat pa?

– Biz bul jobalardy da sheteldik serik­testerimizben birge júrgizemiz. Ha­lyqaralyq medısına jáne Ǵylym akademııasy memleket-jekeshelik árip­tes­tik tetigi boıynsha oblys orta­lyǵynda 350 tósektik oryn kópsa­la­ly ma­mandandyrylǵan aýrýhana sa­lýǵa nıettimiz. Joba 2023-2026 jyl aralyǵyna mejelengen. Oǵan qosa Al­maty oblysynda dári-dár­mek shy­ǵaratyn zaýyt salý jospar­lan­ǵan. Qalada júzege asyrylatyn úshinshi joba – qos dıplomdy baǵ­dar­lama, ıaǵnı Úndistan-Qazaqstan halyqaralyq aqparattyq tehnologııalar ýnıversıtetin ashý kózdelgen. Bul rette jeke ınvestısııalar jalpy kólemi 30 mlrd teńgeni quraıdy. Osy áleýmettik jobalarymyzdy oblys ákimdigimen birge júzege asyrýdy josparlap otyrmyz.

– Siz 2016-2017 jyldary týberký­lez­di aýyzdyqtaýǵa baılanysty res­pýb­lıkalyq aýqymdaǵy refor­ma­nyń basynda júrdińiz. Sol kezde pikirler qa­rama-qaıshylyǵy da bolǵany esi­mizde. Nátıjesi nemen aıaqtaldy?

– DDU málimeti boıynsha Qazaqstan týberkýlezdiń rezıstenttik formasy keninen taraǵan memleketterge jatady jáne bul indettiń taralý deńgeıi respýblıkanyń Jahandyq básekege qabilettilik ındeksindegi ornyna áser etedi. Bul máseleni júıeli sheshý joly – týberkýlezge qarsy qyzmetpen bastapqy medıko-sanıtarlyq qyzmetteriniń gorızontaldy-vertıkaldy ıngegrasııasy, baqylaý júıesin qalyptastyrý. Osy júıeniń negizin 2016-2017 jyldary qalyptastyrdyq. Sonymen qatar Týberkýlez problemalary ortalyǵyn ftızıopýlmonologııa ortalyǵyna aınaldyrdyq. Sebebi tynys aǵzalar aýrýlary taralýynan elimiz – birinshi orynda. О́kinishke qaraı, bul máselemen aınalysyp jatqan ǵylymı ortalyq joq. Keshegi pandemııa kezinde bul ortalyq atalǵan másele boıynsha ǵylymı-klı­nıkalyq jetekshi bolýǵa tıisti edi.

– Medısına úzdiksiz damyp jatqan kezeńde ana men balanyń ólim-jitimi nege azaımaı tur?

– Qazir ana men bala ólimi qaıta órship turǵany ras. Bul – meni eń kóp oılantatyn, janymdy aýyrtatyn másele. Qazirgi Túrkistan oblystyq densaýlyq saqtaý salasyn basqaryp júrgen kezde osymen kóp aınalystym. Bul – memleket úshin de strategııalyq mańyzy zor másele. Sondyqtan bala týa­tyn jastaǵy áıelderdiń densaýlyǵyn túze­meı, ásirese júktilikke qarsy kór­­set­­kishteri bar áıelderdiń densaý­ly­­ǵyn túzeýge baǵyttalǵan keshendi shara qol­danbaı, jaǵdaı ózgermeıdi. Aký­sher­lik, pedıatrııalyq kómektiń sapasy men qoljetimdiliginde, Otbasyn jos­parlaý ortalyqtarynyń qyzmeti, skrınıg sapasy, shuǵyl-qaterli aký­sher­lik jaǵdaılarǵa daıyndyq isinde túıtkilder bar. Bul – bir-birimen sa­baq­tas sebepterdiń ber jaǵy ǵana. Aı­tylǵan qaǵıdalar – aksıoma, ólim-jitimdi azaıtýda naqty nátıje bere­tinine elimizdiń árbir tórtinshi, besinshi náreste dúnıege ákeletin ońtústik óńirinde qyzmet atqaryp júrgende kózim jetken.

– Densaýlyq saqtaý isindegi jurt­tyń kóńili tolmaı júrgen talaı máse­leni osy júıe, osy qarajatpen-aq sheshýge bolady dep oılaısyz ǵoı?

– Birde-bir memleket densaýlyq saqtaý júıesi tolyq qarjylandyryldy dep aıta almaıdy. Alaıda qarajat qanshalyqty tıimdi paıdalanylady, osy jerde másele kóp. Aqıqatyn aıtý kerek, memleket tarapynan bizdiń salanyń qarjylandyrylýy jaman emes. Mundaǵy másele – bıýdjetten bólingen qarajatty tıimsiz paıdalaný. Bir ǵana mysal, týberkýlezge oralaıyq. Skrınıngpen qamtý paıyzy 100%-dan asady, al anyqtaý paıyzy óte tómen, basqa skrınıgterdiń jaǵdaıy shamalas. Fokýstyq toptar qurylymy, sapasy, statıstıkanyń rastyǵy, dári-quraldar shyǵyndarynyń negizi, tarıf saıasaty, mamandandyrylǵan qyzmetterdiń qarjylandyrý qurylymy, osynyń bári – kózge kórinip turǵan, beıjaı qaraýǵa bolmaıtyn máseleler.

Joǵaryda aıtylǵandaı, klınıka­myz­dyń kredıtorlyq qaryzdarynan qutylý bir joly negizsiz shyǵyndardy joıý, gospıtaldyq formýlıardy baǵa-sapa saıasatyn qaıta qaraý boldy. Qazir biz ár jeke pasıenttiń shyǵynyn býh­gal­terııanyń 1S baǵdarlamasyna baılanystyryp, jeke baqylap, naqty monıtorıng jasap otyramyz. Bul – bir ǵana mysal. Eger jumysty dál osylaı júıeleıtin bolsaq, medısınadaǵy máselelerdi ulttyq deńgeıde tolyq sheshýge bolady.

– Áńgimeńizge rahmet.

Áńgimelesken

Aınash ESALI,

«Egemen Qazaqstan»

ALMATY