О́tken jyly Esep komıteti 2019-2021 jyl aralyǵynda jalpy densaýlyq saqtaý salasyna bólingen bıýdjet qarajatyna aýdıt júrgizgende, orasan aqshanyń orynsyz jumsalǵanyn anyqtady. Taıaýda Parlament Májilisiniń Úkimet saǵatynda da densaýlyq saqtaý salasyna bólinetin qarajattyń tıimsiz jumsalatyny sóz boldy. О́zektiligin joǵaltpaı otyrǵan osynaý máselege oraı, «International Academy of Medicine&Sciences» JShS bas dırektory, professor, dáriger-hırýrg Jumaǵalı Ismaılovpen suhbattastyq. О́ıtkeni bul komanda birneshe jyl buryn qaryzǵa belshesinen batqan Almaty oblystyq aýrýhanasyn sheteldik ınvestorlarmen birge basqarýǵa alǵan edi.

– Jumaǵalı Qazybaıuly, buryn 891 mln teńge qaryzǵa batqan, búginde «International Academy of Medicine & Sciences» ataýyna ıe bolǵan aýrýhanany aralap shyqtyq. О́te kóp jumys atqarylyp jatqanyn kórip otyrmyz. Tyǵyryqtan shyǵý úshin ınvestorlar tartyp otyrsyzdar. Degenmen munyń óteýi qandaı bolady?
– 2020 jyly biz osy aýrýhanany konkýrsqa qatysyp, jeńip alyp, tıisti kelisimshartqa qol qoıdyq. Oblystyq aýrýhanaǵa ınventarızasııa jasap qarasaq, máseleleri shashetekten eken. Eń basty másele – kásiporynnyń 891 mln teńge qaryzy bar bolyp shyqty. Qaryzdan qutylýdyń tóte joly sheteldik ınvestorlardy tartý boldy jáne tabysty kóterý úshin birinshi kezekte negizsiz shyǵyndaryn azaıtýdy kózdedik. Bul áleýmettik joba bolǵandyqtan, bizge ınvestor shaqyrýǵa bolady. Ári budan keremet paıda kóremiz dep otyrǵan ınvestorlar joq. Aýrýhanany klınıkalyq baza ári halyqaralyq medısınalyq mektep retinde jumys júrgizýge negiz bolatyn uıymǵa aınaldyrýǵa múmkindik bar. Bizdiń maqsatymyz da – sol. Ekinshi jaǵynan, kásibı deńgeıimizge senim arttyq. Menedjmentti kóterip, aıaqtan nyq tura alsaq, aýrýhana sapasyn ulttyq standarttarǵa saı etsek, qalǵan qıyndyqtardy jeńýge bolady. Eń aldymen, aýrýhana halyqaralyq standarttarǵa saı bolýy úshin eski qural-jabdyqtardy jańartý mańyzdy boldy. Sondyqtan biz ǵımarattyń jobalyq qurylymyn qaıta ázirledik. Shetelden arnaıy konsýltanttar shaqyryp, bolashaqta halyqaralyq standarttar údesinen shyǵý úshin akkredıtasııadan ótýdi josparlap otyrmyz. Ázirge daıyndyq jumystary júrgizilip jatyr.
– Almaty sııaqty megapolıstiń irgesinde turǵan burynǵy oblystyq aýrýhananyń ulttyq akkredıtasııadan ótpegeni, qaryzǵa ábden batyp, medısınalyq kadrlary da joqtyń qasyndaı bolǵany qazir qupııa emes. Osyndaı jaǵdaıǵa qalaı jetken?
– Dári-dármek, medısınalyq apparattar tapshy, taǵy basqa da qaryzdary óte kóp eken. Ásirese 2018-2020 jyldary qaryzǵa batpandap kirgen. Ári qaraı osy deńgeıde kete berse, bankrot bolýdyń sál-aq aldynda qalǵan. 400-den asa orynǵa arnalǵan aýrýhananyń jaǵdaıy tipten múshkil halge túsipti. Kópsalaly aýrýhananyń jumysyn alǵa ilgeriletý, jumyskerlerine jalaqy berý, ony ári qaraı damytý – az jumys emes. Bastysy, biz búginde bul aýrýhananyń qaryzyn ótedik. Bul qıyndyqtan qalaı shyqtyq? Birinshiden, durys menedjment qalyptastyra bildik. Ekinshiden, sapasyn kóterdik. Eń qyzyǵy, ózińiz aıtyp otyrǵandaı, aýrýhana buǵan deıin ulttyq akkredıtasııadan ótpegen. Ol degenińiz – medısınalyq qyzmeti ulttyq standarttarǵa saı emes degen sóz. Qazir ol óz tarıhynda tuńǵysh ret 1 kategorııaly sanatqa kóterildi.
– Sizdiń paıymyńyzǵa salsaq, bilikti dárigerler daıarlaýda úzdik mamandardy qaıta oqytý áldeqaıda arzanǵa túsedi. Sonda jas mamandar ne isteıdi?
– Eger tájirıbe jınaqtap kele jatqan 10 dárigerdi qaıta daıarlaǵanda onyń 7-8-i qabiletin, jańa tehnologııalardy ıgergenin jáne ony praktıkada qoldana alatynyn dáleldeı alsa, densaýlyq saqtaý salasy da alǵa jyljıdy. Kerisinshe 10 dárigerdiń 2-3-i ǵana bilikti bolsa, ol eldiń bıligi de medısınasy da oılanýǵa tıis. Árıne, pandemııa ýshyǵyp turǵan kezde kadr jetispeýshiligin aıtpaǵannyń ózinde, mamandyǵynan bas tartqan dárigerler de boldy. Qazir de medısına salasynyń naǵyz maıtalmandary, asa bilikti dárigerler az. Eń aldymen kadr daıarlaıtyn mamandardyń sapasyn arttyrý mańyzdy. Joǵary oqý oryndarynda medısınalyq bilim beretin muǵalimder kimder? Olardyń deńgeıi qandaı? Olar sapaly kadr daıarlaýǵa ázir me? Osy jaǵyna kóp kóńil bólýimiz kerek. Sapasy, deńgeıi, qabileti, tájirıbe almasýdaǵy quzyreti qandaı? Ǵylymı jumysynyń deńgeıi, pedagogıkalyq ádistemesi qandaı, osynyń bárin zerdelegen jón. Myqty kadr joq desek, onda sapaly kadrlar daıarlaıtyn bilikti adamdar joq degen sóz.
– О́zińiz bilesiz, memleket-jekemenshik seriktestik degen bar. Biraq el tıisti aqysyn tóleseń, durys emdeıdi degen úmitpen jekemenshik emhanaǵa qaralǵysy kelip turady. Qazir dárigerler men muǵalimderge memlekettiń beti beri buryldy. Endigi jerde memleket-jekemenshik seriktestik degendi qalaı jolǵa qoıýǵa bolady?
– Halyqaralyq tájirıbede bıýdjet tapshylyǵy jaǵdaıynda ınvestısııa tartý, jeke menedjment engizý – tıimdi sheshimderdiń biri. Biraq Qazaqstanda osynyń tolyq zerdelenip qandaı nátıjege jetkenimiz jaıly aqparaty joq. Qansha medısına uıymy, qansha jeke seriktes, kimder, qansha kólemde ınvestısııa saldy-aldy, qandaı máseleler sheshildi, uıymdardyń qazirgi jaǵdaıy, sondaı suraqtar kóp. Bir sózben aıtqanda, Ulttyq deńgeıde saralanǵan joq. Jekemenshik medısınalyq uıymdarda menedjment jaqsy jolǵa qoıylǵan. Olar qarjylyq resýrstardy tıimdi paıdalanýǵa umtylady. Sonyń nátıjesinde jaqsy kadr tańdaýǵa jáne olardyń ári qaraı damýyna qajetti deńgeıde jaqsy jaǵdaı jasap otyr. Biliktilik testinen jıi ótedi. Shetelderge tájirıbe almasýǵa jıi barady. Sondyqtan olar pasıentterge de jaqsy qaraıdy, durys emdeıdi. Al memlekettik medısınalyq uıymdarǵa shaǵym nege kóp? Birinshiden, dárigerlerdiń biliktiligi. Ekinshiden, naýqastardyń az-kóptigi. AQSh-ta jasalǵan bir zertteýdi mysalǵa keltireıin. Qurylymy, naýqastardyń sany, kadrlyq quramy birdeı eki aýrýhanany salystyryp kóripti. Bir klınıkada aryz-shaǵym deńgeıi ekinshisine qaraǵanda joǵary. Nege? Olar zertteı kele, bir nársege toqtalypty. Sóıtse, aryz-shaǵymy az aýrýhananyń dárigerleri naýqastarmen qarym-qatynas jasaýǵa kóbirek ýaqyt bóledi eken. Kórdińiz be? Emdelýshimen jumys isteýde kommýnıkasııanyń da áseri mol. Sondyqtan naýqas pen dárigerdiń arasynda jaqsy qarym-qatynas mańyzdy ról atqarady.
– Aýrýhana, emdeý mekemeleriniń ózin áleýmettik joba dep tanıtyn bolsaq, mundaı jaǵdaıda memleket qandaı standartqa kóshkeni durys?
– Memleket Konstıtýsııada kórsetilgen óziniń áleýmettik fýnksııasyn atqarýǵa tıis bolǵanymen, naryqtyq ekonomıka bolǵan soń, onyń óz zańdary bolady. Qazir elimizde medısınalyq qyzmettiń júıeli jumys isteýine baǵyttalǵan MÁMS bar. Biraq bul jaǵdaıda da túıtkildi dúnıeler barshylyq. Jekemenshik mekemelerdiń kóbi qordan qarajat alyp otyr. Mysaly, biz basqaratyn oblystyq kópsalaly aýrýhana 2020 jyldan beri memleket-jekemenshik seriktestik retinde qyzmet kórsetedi. Bizdiń mindet – osy aýrýhana jumysyn jańartyp, ýaqtyly iske qosý. Ekinshi, tıisti deńgeıde menedjmentti qalyptastyryp, halyqqa qoljetimdi, sapaly medısınalyq qyzmet kórsetý.
– Ozyq medısınalyq tehnologııalarǵa qol jetkizip alyp, onyń tilin bilmeı otyrǵan emdeý mekemeleri de bolǵan...
– Siz kadr máselesi týraly suraǵyńyz kelip otyrǵan bolar?! Qazir bizde jas mamandar kóp. Olardyń biliktiligin arttyrý úshin shetelden bilikti dárigerlerdi tartyp, tájirıbe almasý baǵytynda jumystar atqarylyp jatyr. Ol bir jaǵynan naýqastarǵa sapaly kómek kórsetý bolsa, ekinshi jaǵynan bizdiń kadrlardy úıretýge baǵyttalǵan. Jaqyn arada bir top mamandarymyzdy tájirıbe almasý barysynda Úndistanǵa jiberdik. Klınıka durys damı tússe, jaqsy jumys isteýge bolady. Birneshe mamandarymyzdy óz tarabymyzdan aqysyn tólep magıstratýrada, doktorantýrada oqytyp otyrmyz.
– Aınaldyrǵan eki jyldyń ishinde aýrýhana 27 túrli joǵary tehnologııalyq operasııa jasaýǵa qol jetkizgenin aıtyp otyrsyz?
– Buryn osy aýrýhanada eki ǵana joǵary tehnologııalyq operasııanyń túri jasalyp kelgen. Qıyn da kúrdeli operasııalardy tájirıbeli mamandar ǵana jasaı alady. Sondyqtan aýrýhanaǵa qajetti mamandardy durys tańdap, shetelderde tájirıbe almasýǵa múmkindik jasasaq, zamanaýı quralmen jabdyqtasaq, medısına salasy da ilgerileıdi. Istiń tetigin tapsań, kez kelgen aýrýhanany joǵary deńgeıde ustaýǵa bolady. Meıli, ol jekemenshik, ne memlekettik bolsyn, bári basshysynyń kásibı deńgeıine baılanysty. Jaqsy basshy qyzmetkerine de durys jaǵdaı jasaı biledi. Qazir bizde travmatologııa-ortopedııa, neırohırýrgııa, kardıologııa-kardıohırýrgııa, lor, ýrologııa baǵyttarynda 27 túrli joǵary tehnologııalyq operasııalar jasalady. Osy kórsetkishpen klınıka respýblıkada aldyńǵy qatarǵa shyqty. Keleshekte bizdiń aýrýhana ýltrazamanaýı klınıka bolatynyna senemin.
– 2022 jyldyń sońynda BAQ betterinde «International Academy of medicine and sciences» kompanııasy Qonaev qalasynda medısınalyq ýnıversıtet, farmasevtıkalyq zaýyt pen aýrýhana salady eken degen jaqsy habar shyqty. Osy ras aqparat pa?
– Biz bul jobalardy da sheteldik seriktesterimizben birge júrgizemiz. Halyqaralyq medısına jáne Ǵylym akademııasy memleket-jekeshelik áriptestik tetigi boıynsha oblys ortalyǵynda 350 tósektik oryn kópsalaly mamandandyrylǵan aýrýhana salýǵa nıettimiz. Joba 2023-2026 jyl aralyǵyna mejelengen. Oǵan qosa Almaty oblysynda dári-dármek shyǵaratyn zaýyt salý josparlanǵan. Qalada júzege asyrylatyn úshinshi joba – qos dıplomdy baǵdarlama, ıaǵnı Úndistan-Qazaqstan halyqaralyq aqparattyq tehnologııalar ýnıversıtetin ashý kózdelgen. Bul rette jeke ınvestısııalar jalpy kólemi 30 mlrd teńgeni quraıdy. Osy áleýmettik jobalarymyzdy oblys ákimdigimen birge júzege asyrýdy josparlap otyrmyz.
– Siz 2016-2017 jyldary týberkýlezdi aýyzdyqtaýǵa baılanysty respýblıkalyq aýqymdaǵy reformanyń basynda júrdińiz. Sol kezde pikirler qarama-qaıshylyǵy da bolǵany esimizde. Nátıjesi nemen aıaqtaldy?
– DDU málimeti boıynsha Qazaqstan týberkýlezdiń rezıstenttik formasy keninen taraǵan memleketterge jatady jáne bul indettiń taralý deńgeıi respýblıkanyń Jahandyq básekege qabilettilik ındeksindegi ornyna áser etedi. Bul máseleni júıeli sheshý joly – týberkýlezge qarsy qyzmetpen bastapqy medıko-sanıtarlyq qyzmetteriniń gorızontaldy-vertıkaldy ıngegrasııasy, baqylaý júıesin qalyptastyrý. Osy júıeniń negizin 2016-2017 jyldary qalyptastyrdyq. Sonymen qatar Týberkýlez problemalary ortalyǵyn ftızıopýlmonologııa ortalyǵyna aınaldyrdyq. Sebebi tynys aǵzalar aýrýlary taralýynan elimiz – birinshi orynda. О́kinishke qaraı, bul máselemen aınalysyp jatqan ǵylymı ortalyq joq. Keshegi pandemııa kezinde bul ortalyq atalǵan másele boıynsha ǵylymı-klınıkalyq jetekshi bolýǵa tıisti edi.
– Medısına úzdiksiz damyp jatqan kezeńde ana men balanyń ólim-jitimi nege azaımaı tur?
– Qazir ana men bala ólimi qaıta órship turǵany ras. Bul – meni eń kóp oılantatyn, janymdy aýyrtatyn másele. Qazirgi Túrkistan oblystyq densaýlyq saqtaý salasyn basqaryp júrgen kezde osymen kóp aınalystym. Bul – memleket úshin de strategııalyq mańyzy zor másele. Sondyqtan bala týatyn jastaǵy áıelderdiń densaýlyǵyn túzemeı, ásirese júktilikke qarsy kórsetkishteri bar áıelderdiń densaýlyǵyn túzeýge baǵyttalǵan keshendi shara qoldanbaı, jaǵdaı ózgermeıdi. Akýsherlik, pedıatrııalyq kómektiń sapasy men qoljetimdiliginde, Otbasyn josparlaý ortalyqtarynyń qyzmeti, skrınıg sapasy, shuǵyl-qaterli akýsherlik jaǵdaılarǵa daıyndyq isinde túıtkilder bar. Bul – bir-birimen sabaqtas sebepterdiń ber jaǵy ǵana. Aıtylǵan qaǵıdalar – aksıoma, ólim-jitimdi azaıtýda naqty nátıje beretinine elimizdiń árbir tórtinshi, besinshi náreste dúnıege ákeletin ońtústik óńirinde qyzmet atqaryp júrgende kózim jetken.
– Densaýlyq saqtaý isindegi jurttyń kóńili tolmaı júrgen talaı máseleni osy júıe, osy qarajatpen-aq sheshýge bolady dep oılaısyz ǵoı?
– Birde-bir memleket densaýlyq saqtaý júıesi tolyq qarjylandyryldy dep aıta almaıdy. Alaıda qarajat qanshalyqty tıimdi paıdalanylady, osy jerde másele kóp. Aqıqatyn aıtý kerek, memleket tarapynan bizdiń salanyń qarjylandyrylýy jaman emes. Mundaǵy másele – bıýdjetten bólingen qarajatty tıimsiz paıdalaný. Bir ǵana mysal, týberkýlezge oralaıyq. Skrınıngpen qamtý paıyzy 100%-dan asady, al anyqtaý paıyzy óte tómen, basqa skrınıgterdiń jaǵdaıy shamalas. Fokýstyq toptar qurylymy, sapasy, statıstıkanyń rastyǵy, dári-quraldar shyǵyndarynyń negizi, tarıf saıasaty, mamandandyrylǵan qyzmetterdiń qarjylandyrý qurylymy, osynyń bári – kózge kórinip turǵan, beıjaı qaraýǵa bolmaıtyn máseleler.
Joǵaryda aıtylǵandaı, klınıkamyzdyń kredıtorlyq qaryzdarynan qutylý bir joly negizsiz shyǵyndardy joıý, gospıtaldyq formýlıardy baǵa-sapa saıasatyn qaıta qaraý boldy. Qazir biz ár jeke pasıenttiń shyǵynyn býhgalterııanyń 1S baǵdarlamasyna baılanystyryp, jeke baqylap, naqty monıtorıng jasap otyramyz. Bul – bir ǵana mysal. Eger jumysty dál osylaı júıeleıtin bolsaq, medısınadaǵy máselelerdi ulttyq deńgeıde tolyq sheshýge bolady.
– Áńgimeńizge rahmet.
Áńgimelesken
Aınash ESALI,
«Egemen Qazaqstan»
ALMATY
Qazaqstannyń úsh óńirinde bes ońaltý ortalyǵy ashyldy
Medısına • Búgin, 20:30
Elordalyq saıabaqta búldirshinderge arnalǵan merekelik is-shara ótti
Elorda • Búgin, 20:00
«Ustazy jaqsynyń ustamy jaqsy»
Bilim • Búgin, 19:47
Memleket basshysy Rejep Taııp Erdoǵandy ulyqtaý rásimine qatysady
Prezıdent • Búgin, 19:13
Vladımır Kım men Edýard Ogaı «Elbasy qorynyń» aksııasyn satyp aldy
Qoǵam • Búgin, 18:50
Prezıdent «Kerýen-Medicus» klınıkasynyń jańa korpýsyn aralap kórdi
Prezıdent • Búgin, 18:36
Uqsas jańalyqtar