Qazaqstanda aýasy eń las qala ataldy

Osyǵan qaramastan, Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy álemdegi jalpy ólim-jitimniń 23 paıyzyn aýanyń, sýdyń lastanýy jáne hımııalyq zattardyń áser etýi sekildi ekologııalyq qaýiptermen baılanystyrady.

Búginde ekologııalyq máseleler Qazaqstanda da ózekti bolyp otyr. Sońǵy 5 jylda, ıaǵnı 2018-2022 jyldar aralyǵynda Astana, Qaraǵandy, Jezqazǵan jáne Temirtaý qalalarynda atmosferalyq aýanyń lastanýy qalypty deńgeıden joǵary ekeni baıqalǵan. Al Astanada aýa qys mezgilinde kóbirek lastanady. Buǵan jylý elektr stansııalary men jeke jylytý sektorlarynyń qarqyndy jumys isteýi sebep bolǵan.       

Qazaqstanda aýasy eń las qala - Qaraǵandy. Atmosferalyq aýanyń lastanýyna jylý elektr stansııalary men jeke jylytý sektorlarynan shyǵatyn tútin men ónerkásiptik kásiporyndardyń aýany lastaıtyn qaldyqtary áser etedi.

Temirtaýda ónerkásiptik jáne metallýrgııalyq kásiporyndar men qysqy-jylý elektr stansııalary bar bolǵandyqtan aýa barlyq maýsymda lastanyp turady.

Al Aqtaý, Almaty, Jezqazǵan, Qostanaı, Túrkistan, Temirtaý, Petropavl, О́skemen qalalarynyń aýasy 50 paıyzǵa deıin lastanǵan bolsa, Aqsaı, Aqtóbe, Balqash, Jańaózen, Jańatas, Kókshetaý, Pavlodar, Rıdder, Rýdnyı, Sátpaev, Semeı, Taldyqorgan, Taraz, Oral, Shý, Shymkent, Býrabaı qalalary 20 paıyzǵa deıin lastanǵan. Al Aqsý, Altaı, Arkalyq, Atbasar, Atyraý, Áýezov, Aıagóz, Ekibastuz, Qarataý, Kentaý, Qulsary, Qyzylorda, Saran, Stepnogorsk, Talǵar eldi mekenderinde aýa eń taza bolyp shyqty.            

Osyndaı ekologııalyq problemalar jaǵdaıynda kez-kelgen memleket qorshaǵan ortany qorǵaý úshin aıtarlyqtaı ınvestısııalardy qajet etedi. Ulttyq statıstıka bıýrosynyń derekterine sáıkes, Qazaqstanda 2018 jyldan 2021 jylǵa deıin osy baǵyttaǵy ınvestısııalar kólemi birshama ósken, al 2022 jyly kórsetkishter aıtarlyqtaı tómendep ketken. Máselen, 2022 jylǵy qańtar-jeltoqsan qorytyndylary boıynsha Qazaqstan Respýblıkasynda qorshaǵan ortany qorǵaýǵa baǵyttalǵan kúrdeli salymdar 80,6 mlrd teńgeni quraǵan. Bul ótken jylmen salystyrǵanda 50,8 paıyzǵa az. Jalpy alǵanda, sońǵy 5 jylda (2018-2022 jj) ınvestısııa kólemi 600 mlrd teńgeni qurasa, aldyńǵy besjyldyq kezeńde bul kórsetkish 235,9 mlrd teńgege tómendegen.

Sonymen birge keıbir kvazımemlekettik jáne jeke sektor sýbektileri ekologııalyq máselelerdi kásiporyndardy basqarýdyń strategııalyq deńgeıine shyǵardy. Qorshaǵan ortany qorǵaýda elimizdiń taý-ken óndirýshi kompanııalary, atap aıtqanda, Qazaqstan ekonomıkasy úshin basym mańyzy bar munaı-gaz sektorynyń alyptary erekshe ról atqarady. Máselen, elimizdiń alǵashqy jáne iri munaı-gaz óndirýshi kompanııalarynyń biri Teńizshevroıl (TShO) kompanııasy 2000 jyldan beri tabıǵatty qorǵaý is-sharalaryn iske asyrýǵa 3,15 mıllıard dollardan astam ınvestısııa salǵan.

Sońǵy 20 jylda TShO munaı óndirýdi 2,6 ese ulǵaıta otyryp, aýany lastaıtyn zııandy zattardyń shyǵarylýyn 65 paıyzǵa tómendetken. Bul nátıjege iri jobalarǵa ınvestısııa salý arqyly qol jetkizilgen.

Qalalardaǵy aýa sapasy máselesine qaıta oralsaq, Qazgıdromettiń derekteri boıynsha Atyraý oblysynyń Qulsary men Atyraý qalalary - lastaný deńgeıi eń tómen aımaqtar.

Aıtolǵan JÚNISHAN,

L.N.Gýmılev atyndaǵy EUÝ stýdenti