Taǵy da tarıf týraly

Salynǵanyna jarty ǵa­syr, tipti, jetpis, seksen jyl bol­ǵan jylý orta­lyq­ta­ry mo­­ral­dyq ári teh­nıkalyq ja­­ǵy­nan ábden qaljyraǵany aıan. Áıteýir terisin súıretip, «shyqpa, janym, shyq­pamen» kele jatqany belgili. Muny Energetıka mınıstr­ligi­niń taldaýy da jaıyp sal­ǵan-dy. Sol taldaýlar eldegi energetıka júıesiniń 60 pa­­ıyzy tozǵanyn kórsetti. Keı óńir­lerde, tipti, 80 pa­ıyzǵa je­tip otyr. Kúni kúlim­dep tu­­ratyn ońtústik óńir emes, qy­sy qatal arqada jylý orta­ly­ǵy syr berse, muz dáýi­ri­niń aýyly alys emes degen sóz.

Jyldar boıy jamaýmen ǵana kúnelt­ken ener­getı­kanyń el keshken prob­­lemasy Qara­ǵan­­dynyń da ba­­­synda joq emes. Resmı má­­li­­metter atalǵan júıe­ler­­­diń jaǵdaıy jetisip kete qoı­­­ma­ǵa­nyn­ kórsetip otyr. Jal­py, kenshiler aıma­ǵyn­da jeti jylý ári energııa ón­di­re­tin orta­lyq bar. Deni osydan elý-alpys jyl bu­ryn sa­lynǵan. Jarty ǵa­syrdan asa ýaqyt jumys istep kele jatqan or­ta­lyqtar az-maz qar­jymen ja­ńaryp kete qoımasy áýel­den belgili. Mıl­­lıard­ta­ǵan qarjy quıǵan­nyń ózinde jy­lyna birneshe sha­qyrymy ǵana jóndeledi.

Qaraǵandyny jylýmen jab­dyq­taý­shy «Qaraǵan­dy-Teplotranzıt» kompa­nııa­sy­­nyń jylý qubyrynyń uzyn­dy­ǵy – 450 shaqyrym. Ta­bı­ǵı monopolııalardy retteý komıteti Qaraǵandy oblysy bo­­ıynsha depar­tamentiniń bas­­shysy Arman О́tege­nov­tiń aıtýynsha, kompanııanyń sha­­­masy onyń jyl saıyn 8 sha­qy­ry­myn ǵana jóndeýge jetedi. Jylý qubyr­larynyń búginde 70 paıyzynyń to­zy­ǵy jetken.

Jalpy eldegi energetı­ka­lyq daǵ­darysty sheshý úshin Prezıdent «Ta­rıf­ti ınves­tı­sııa­ǵa aıyrbastaý» saıa­satyn usyn­ǵany belgili. Ol saıasat qa­­jyǵan júıeni qalpyna kel­ti­rýge ty­rysady.

– Osyǵan oraı atalǵan sa­la­daǵy qa­ýipti eskere otyryp, Memleket bas­­shysy­ tap­syr­masymen jańa ta­rıf­tik saıa­satqa kóshý jóninde sha­ra­­lar qabyldanyp jatyr. Ta­rıf­ti ınvestısııaǵa aıyrbastaý tujy­rym­­damasyn iske asy­rýǵa qa­tys­ty ju­mys­tar qol­ǵa alynady. Tujy­rym­­dama jańa ınvestısııalar tartý ar­qyly kommýnaldyq ınfra­qury­lym­­dy ja­ńartýdy kóz­deı­di. Mono­po­lıst­ter­diń ın­ves­tısııalyq baǵdar­la­ma­lary bar. Tarıf te sol ınves­tısııa quramyna kiredi. Alaıda ta­rıf­tiń bir­den ósýine jol ber­meý úshin olardyń ın­ves­tısııalyq baǵdar­la­ma­laryn azaı­ta­myz, – deıdi A.О́tegenov.

Joǵaryda aıtqanymyzdaı, energetıka salasyna kóp ın­ves­­tısııa kerek. Máselen, jer­gi­­lik­ti jylý elektr orta­ly­­­ǵynyń tozýyn jylyna 2-3 pa­­ıyzǵa kemitý úshin jylyna 5-10 mlrd teńge ınvestısııa ta­­lap etiledi.

«Qaraǵandy sý» on jyl ishinde sýmen jabdyqtaýǵa 10 mlrd teńge ınvestısııa quıady. Bul rette tozý­dy 60 paıyzǵa azaıtý kózdelgen. Jar­tylaı memle­kettik kompanııa «Qa­raǵan­dy-Teplotranzıt» bol­sa, on jyl ishinde tarıf esebinen 1,5 mlrd teńge ınvestısııa quıý arqyly tozý deńgeıin 2 paıyzǵa ǵana tómendete alady eken. Tarıfti ınvestısııaǵa aıyrbastaý tujyrymdasy ne­­­gizinde 2029 jylǵa deıin tozý­dy 15 paıyzǵa tómendetý jos­par­lanyp otyr.

– Tarıf arqyly ınvestısııa degende, onyń kúrt ósýi týraly túsinik qalyptasýy múmkin. Biraq kúrt ósimge jol bermeý jolyn mınıstrlik py­­syqtap jatyr. Másele áli she­shilgen joq, – deıdi A.О́tegenov.

Tujyrymdama monopo­lıs­ter­di naqty kórset­kishterge jetýge mindet­teıdi. Atap aıt­qan­da, úzdiksiz qamta­ma­syz etý senimdilik, sapaly qyzmet, to­­zýdy jáne ysyrapty azaı­tý­ǵa ba­ǵyt­talǵan. Bul oraıda zań­na­maǵa ózge­ris­ter engizilmek.

– Mysaly, apat deńgeıine áser ete­tin máseleniń biri – adam faktory, ıaǵnı jalaqy. Ol be­kitilgen ta­rıf­­ter­de tó­men kórsetilgen. Osy­ǵan baı­la­nysty bilikti kadr­lar­dyń ju­mystan ketýi baı­qa­la­dy. Buryn jalaqy ósimi jylyna 4 paıyzdan aspasa, qazir zańnama ózgerdi. Endi jalaqy statıstıkalyq derekter deń­ge­ıine kóteriledi. Aıtalyq, óndiristik personaldyń jala­qysy jylý-elektor orta­ly­­­­­ǵy tarıfi boıynsha 154 myń teńgege, Shahtınsk qala­syn­­da 115 myń teńgege teń. Sta­tıs­­tıkalyq derekterde bular 266 myń teńge jáne 181 myń teńge dep kórsetilgen. Al «Qaraǵandy sýda» káriz boıyn­­sha 150 myń teńgeni, sta­tıstıkada 213 myń teńgeni qu­­raı­dy, – deıdi departament basshysy.

Buǵan qosa ıesi joq jeli­ler de úlken máselege aına­lyp otyr. Olar da egesiz bol­ǵan­dyqtan jyldam tozady, ysy­raptar oryn alady. Budan by­laı ákimdik olardy monopalıst balansyna beredi dep kútilýde.

Qaraǵandy oblysy