Azyq-túlik odaqtary otandyq óndirýshiler baǵdarlamasyn qoldaı ma?

Sol sııaqty halyqaralyq tájirı­bege súıene otyryp, «Qazaqstanda jasalǵan» mamandandyrylǵan dú­kenderin ashý josparlanyp jatqan jaıy bar. Baǵdarlamaǵa engizýge usynylyp otyrǵan osy tektes basqa da amaldar sýpermarketterimizdegi sheteldik, sapasy kúmándi azyq-túlik taýarlarynyń, ásirese, ımporttalatyn taýarlardyń basymdyǵyn túpkilikti retke keltirýdi kózdeıdi. Qysqasy, osy ýaqytqa deıin otandyq óndiris máselesiniń nazardan tys qalǵany sonsha, ony jańǵyrtý úshin arnaıy baǵdarlama qabyldaý qajettigi týyndap otyr.

Úkimettik jobanyń túsindir­mesinde Prezıdenttiń otandyq ónimdi naryqta sózsiz qoldaýdy qamtamasyz etý jónindegi tap­syr­masynyń durys atqaryl­maı jatqany atap ótilgen. «Fer­merlerdiń iri saýda jelilerine birigýine, onyń ishinde olardyń quzyrettiligin arttyrýǵa jáne múddelerin quqyqtyq qorǵaýǵa qoldaý kórsetý tetikteri ázirlen­begen. Otandyq taýarlardy sapaly ári tabıǵı ónim retinde satyp alýdy nasıhattaý sharalary joq. Bólshek saýda jelileriniń otandyq taýarlardy sórelerdiń kórnekti oryndaryna orna­lastyrý mindetin, sondaı-aq saý­da ústemesin retteýdi jáne del­daldar sanyn azaıtýdy kóz­deıtin zańnamalyq normalardy qamtamasyz etý kerek. She­karalas aımaqtardaǵy saýda jelilerinde qazaqstandyq taýarlardy ulǵaıtý sharalaryna erekshe nazar aýdarý qajet», delingen baǵdarlama jobasynyń ilespe mátininde.

Alaıda otandyq óndirýshiler qazirdiń ózinde úkimettegilerdiń osy máseledegi kózqarasymen kelise bermeıdi. Mysaly, olar ústeme baǵany retteýge úzildi-kesildi qarsy. Kásipkerlerdiń oıynsha, bólshek saýda jelileri tarapynan taýarlardyń baǵasy­na qatysty kelisimsharttar­da «qyz­met kórsetý» dep atalatyn, biraq shyn máninde ashyq alym-salyqtar bolyp tabyla­tyn retrobonýstar, bonýstar sııaq­ty qosymsha ústemeler bol­maýy kerek. Másele sonda, bizde saýda ústemelerin retteýge tyrys­qanymen, olar mardymsyz bol­ǵan­dyqtan, másele týyndamaıdy.

О́z kezeginde óndirýshiler «Qazaq­standa jasalǵan» baǵdar­la­masyn qýana qarsy alǵany­men, biraq ony ázirleý barysynda óz múddelerin belsendi túrde qorǵaıtyny kórinip otyr. Degenmen baǵdarlamany ázir­leýshiler otandyq óndirý­shi­lerdiń pikirin tek eskergen sy­ńaı tanytatynyn da jasyr­maý qajet. О́ıtkeni óndirý­shilerge baǵdarlamaǵa óz usynys­taryn daıyndaý úshin jańa jyl qar­sańynda, merekelik qarbalas aldynda bar-joǵy eki kún berilgen.

«Eki kúnde ondaǵan túrli óndirýshilerden elekten ótken usynystaryn jınaý múmkin emes. Sondyqtan úkimettegi baǵ­dar­lamany ázirleýshilerge qu­jat­ty asyqpaı, sapaly zerdeleý­ge ýaqyt berip, múddelerimizdi tolyǵymen eskerýge shaqyramyz. Áıtpese, baǵdarlama shyn máninde iske aspaıdy. Biz basqa azyq-túlik óndirýshiler odaqtarynyń ókilderimen birge «Qazaqstanda jasalǵan» baǵdarlamasynyń mátinin daıyndaý jónindegi barlyq jumys tobyna, sondaı-aq zańnamalyq aktilerge tıis­ti túzetýler engizýmen aınalysatyn toptarǵa qatysqymyz keledi. Baǵdarlama túptep kelgende deldal kompanııalardyń emes, otandyq óndirýshiniń múd­desin birinshi orynǵa qoıady dep senemiz», deıdi Qazaqstan Sút odaǵynyń atqarýshy dırektory Vladımır Kojevnıkov.

Tótesinen aıtqanda, azyq-túlik naryǵynda tártip ornatatyn kez jetti. Degenmen bul máselege baıyppen qaraý kerek. Bul baǵdarlama jumys isteýi úshin fermerlerdiń, óńdeýshilerdiń pikiri men múddesin eskerý qajet. О́ıtkeni baǵdarlama solar úshin jasalady. Qazaqstandyq azyq-túlik óndirýshileri kópten beri aıtyp júrgen de sol: saýda jelileri úshin eń bastysy – ónimniń sapasy emes, satyp alý baǵasynyń tómendigi. Iri sýpermarketter úshin taýarlardyń Qazaqstanda jasalǵany mańyzdy emes, olar úshin eń bastysy – maksımaldy paıda tabý úshin taýarlardy barynsha arzan baǵada satyp alý. Qazaqstandyq azyq-túlik óndirýshileri barlyq standartqa saı sapaly taýar shyǵarýǵa den qoıyp, otandyq taýarlarǵa basymdyq berýge memleket kómektesetinine senedi jáne olar óz ónimderin saýda jelilerine arzan baǵamen berýge daıyn emes. Sonymen qatar eń tómengi baǵaǵa umtylý úshin saýda jelileri ózderiniń «JSB» belgisimen jeke saýda markalaryn shyǵarady. О́ıtkeni senimdi óndirýshiler ózin-ózi aqtamaıtyn mundaı baǵamen ónimdi jetkizgisi kelmeıdi. Únemdelgen shyǵynmen sapaly ónim shyǵarý múmkin emes. Osylaısha, saýda jelileri eldiń arzan sapasyz taýarlarǵa suranysyn qalyptastyrady.

Sol sııaqty saýda jelileri aınalamyzdaǵy kórshi elderden tórkini belgisiz ónimder izdeı­di jáne sapasy kúmándi, tipti densaýlyqqa qaýipti taýarlardy shimirikpesten halyqqa satyp otyrǵanyn joqqa shyǵara almaımyz. Nátıjesinde, bólshek saýda jelileri bizdiń eldegi eń tómen­gi azyq-túlik standarttaryn quraıdy. Memlekettiń tarapynan baqylaýsyz naryq­tyń ózin-ózi retteýi bul jerde jaqsylyqqa aparmaıdy. Densaý­lyqqa paıdaly, MEMST talap­taryna saı taýarlardyń orny­na tutynýshylardyń densaý­lyǵyna zııandy, tabıǵı emes ıngre­dıent­teri men konservanttary joǵary tómen sortty ónimderdi tutynýǵa máj­búr. Munyń saldary men zardaby zaıa ketpek emes. Aýrýdyń túri kóbeıip, Densaýlyq saqtaý mınıstrligi qazaqstandyqtardyń emdelýine jumsaıtyn qarajat­tyń kólemi jyl saıyn artyp keledi. Biz saýda jelileriniń ora­san paıdasyn memlekettik bıýd­jet esebinen aıamaı tólep otyrǵanymyzdy túsinetin kez jetti. Al saýda jelileri naryq­tyq jolmen emes, monopolııalyq jolmen baıyp otyr.

Qazaqstannyń Et óńdeý ká­sip­oryndary qaýymdasty­ǵy­nyń atqarýshy dırektorynyń oryn­basary Iýlııa Nam: «Biz «Qazaq­standa jasalǵan» baǵdar­lama­synyń qabyldanýy otandyq óndi­ris­tiń damýyna serpin bere­ti­nine, tamaq ónerkásibi úshin jaqsy jaǵdaı jasalyp, naryqty arsyz básekeden qorǵaıtynyna senemiz», deıdi.

Osy arada sońǵy bir jyldyń kóleminde et, sút óńdeýshiler men basqa da tamaq ónerkásibin­degi iri birlestikter tarapynan kóp­tegen dóńgelek ústel men konfe­rensııa ótkizilip, onda qyzý tal­qylaýlar júrgizilip jatqa­nyna toqtala ketken jón. Azyq-túlik odaqtary qalyp­tas­qan jaǵdaıdyń otan­dyq ónim­derdiń paıdasyn kózde­meıti­nin aıtýdaı-aq aıtyp júr. Naq­ty aıtqanda, Iýlııa Nam qazaq­standyq et óńdeý kásip­­oryn­darynyń júktemesi qýaty­nyń jartysyna da jetpeı­tinin, jyl ótken saıyn damý jáne sheteldik óndirýshiler­men báse­kege tótep berý qıyndap bara jatqanyn alǵa tartyp otyr.

Máselen, osydan 10-15 jyl buryn ǵana óndiris tolyq qýa­tynda jumys istep turǵan. Qazir reseılik jáne basqa da óndirýshiler Qazaqstanǵa taýarlardy kedergisiz ákele otyryp, tolyq qýatynda jumys istep jatyr, bul kórshilerimizdiń óz naryǵyn kez kelgen ádispen qorǵap jatqanyn kórsetedi. Al bizdiń óndirýshiler óz ónimderin eksportqa shyǵarǵan kezde bul jaǵdaıdy «jaqsy» sezindi. Sondaı-aq memleket rettemeıtin saýda jelileriniń retro-bonýstardy berýi jáne basqa da mindettep kórsetken qyzmetter problemasy da úlken aýyrpalyq týdyrady. Munyń bári qordalana kele otandyq óndiristiń damýyna kedergi keltiredi, bul tizbek bıznes ókilderiniń sheńberinde shektelip qalmaıdy, áleýmettik sıpattaǵy problemalardy da týyndatady.

Qalaı desek te, salalyq mamandar alańdaýshylyq tanytyp otyrǵan osynaý ahýal Úkimet deńgeıinde baǵdarlama ázirlep otyrǵan quzyrly adamdardyń qulaǵyna jetýge tıis. О́ıtkeni el ekonomıkasyn damytatyn da, eki qolǵa jumys taýyp beretin de – otandyq kásiporyndar. Olardan túsetin salyq memleket qorjynyn toltyryp, túrli áleýmettik nysandardy salýǵa jumsalatyny qarjylyq saýaty ortasha adamǵa da aıan.

Qazaqstannyń Saýda kásip­oryndary qaýymdas­tyǵy­nyń prezıdenti Jibek Ájibaevanyń aıtýynsha, otandyq ónimder tek saýda jelileri arqyly ǵana satylmaıdy. Buǵan kez kelgen bólshek saýda jelileri­men básekege túse alatyn saýda núkteleri, qaıta óńdeýshiler men kólik qyzmetkerlerin birtutas logıstıkalyq júıege biriktire alatyn bazarlar, jeke ınternet-dúkender men «Úı janyndaǵy» formatyndaǵy dúkender de qatysýy kerek. «Qazaqstanda jasalǵan» baǵdarlamasy dál otandyq ónimderdi Qazaqstanda óndirý men ótkizýdi tıimdi etýge jol ashýy qajet. Jobasyna kóz júgirtip shyqsańyz, atalǵan baǵdarlamanyń taǵy bir min­deti – jergilikti shaǵyn jáne orta bıznesti qoldaýǵa tıis. Jer­gilikti bazarlar, «Úı ja­nyn­­­daǵy» formatyndaǵy shaǵyn dú­ken­der jeke sharýa qo­jalyq­tary­nyń shaǵyn kólemde óndir­gen ónimderin satýy qa­rasty­ryl­ǵan. Alaıda olardy ke­ıin­gi jyl­dary eldiń azyq-túlik na­ryǵynda erekshe basym jaǵdaı­ǵa ıe bolǵan bólshek saýda jeli­leri na­ryqtan yǵystyryp bara jatyr.

«Iri saýda jelileri otandyq taýarlardy satyp alýdan bas tartyp, arzan ımportqa basym­dyq berýine baılanysty otan­dyq kásiporyndar ónim kóle­min qysqartýǵa májbúr. Al óndiris­tiń qysqarýy jumys oryndary­nyń qysqarýyna, salyq aýdarym­darynyń tómendeýine ákeledi», deıdi Qazaqstan Sút odaǵynyń tóraǵasy Vladımır Kojevnıkov.

Mundaı básekege tótep bere almaıtyn kásiporyndar shtat qysqartýǵa májbúr, aınalyp kelgende memlekettik bıýdjetke tólem tóleýdi azaıtady. Tutas alǵanda, otandyq azyq-túlik ónimderiniń óndirisi barlyq jerde qoldaý kórsetý men salaýatty tutynýshy patrıotızminiń júıe­li strategııasynyń joqty­ǵynan quldyrap otyr deýge negiz bar. Sonymen qatar eli­miz­diń azyq-túlik qaýipsizdigi tolyq qorǵalǵan deı almaımyz. О́ıtkeni eger azyq-túliktiń basym bóligi ımporttalatyn bolsa, onda bul, ásirese, kútpegen syrtqy faktorlardyń áserinen jetkizilýi kúrt toqtaýy ábden múmkin qazirgideı kúrdeli geosaıası jaǵdaıda asa qaýipti. Oǵan qosa kez kelgen ýaqytta baǵanyń negizsiz qymbattaýy ádettegi qubylysqa aınalmaq.

Qalaı bolǵanda da, azyq-túlik sııaqty strategııalyq salany baqylaýsyz naryqqa qaldyrýǵa bolmaıtyny aıdan anyq. Bólshek saýda jelileri qojaıyndary­nyń múddesine jumys isteıtini bar­shaǵa belgili. Saýda, óndirý­shi jáne tutynýshy múdde­lerin teńes­tirmeı, túıtkil ózdigi­nen tar­qa­tylmaıdy. Sondyqtan búkil álemde otandyq azyq-túlik óndi­risi máselesi qatań retteledi. Al saýda jelileri jeke bıznes ekeni daý­syz. Biraq olardyń saıa­saty otandyq azyq-túlik ón­diri­siniń aza­ıý men quldyraýǵa ákele­tin bol­sa, onda memleket bul úde­ris­ke aralasyp, jaǵdaıdy retteýi kerek.

Qoryta aıtqanda, óndirýshi­lerimiz joǵarydaǵy máselelerdiń bári «Qazaqstanda jasalǵan» baǵ­darlamasynyń aıasynda mem­lekettik quzyrly mekemeler men bıznes-qaýymdastyqtarda paı­da bolatyn jańa quqyqtyq qural­dardyń kómegimen jolǵa qoıylatynyna úmit artady.

«Mundaı baǵdarlamalardyń mysaly kóp. Máselen, keńinen tanymal shveısarııalyq «Swiss made» jobasy naryqtyń barlyq deńgeıinde, onyń ishinde mýnısıpalıtetter deńgeıinde saýda salasynda otandyq taýarlar­dyń basymdyǵyn qamtamasyz etip otyrady. Bul degenińiz – mem­lekettiń óz ekonomıkasyn qoldaýǵa jáne naryq sýbek­tileri arasyndaǵy qarym-qa­tynasty úılestirýge baǵyt­tal­ǵan salaýatty proteksıonızm», deıdi Qazaqstannyń Saýda kásip­oryndary qaýymdastyǵynyń pre­zıdenti Jibek Ájibaeva.

ALMATY