Goshe reaksııasy

Tabıǵaty bólek, talǵamy alys jatqan bógde bireýge syrttaı eliktep, qur solyqtaý quptarlyq qadam emes. Degenmen jas qalamgerge ádebı ke­ıip­kerdi úlgi tutý, aldyńǵy aǵa býynnan ónege alý, solar júrgen dańǵyl jolǵa shyǵý osyndaı qııalı qareketterden bastalsa kerek. Bul jalań elitý emes, tvorchestvolyq túrdegi talpynys, stıldik erekshelikterdi jańǵyrtý. Abaısha aıtqanda «Bolmasań da uqsap baǵý». Sondyqtan jas aqyn dál solaı sahnaǵa shyqsa, sókpeńiz! Jalpy sizge aıtpaq oıymyzdy ashyq jetkize aldyq degen tujyrymdamyz.

Osy tusta bir suraq týady. Siz shynaıy ǵashyq bolyp kórdińiz be? Eger essiz ǵashyq bolsańyz, súıgenińizdiń qylyǵyn eriksiz qaıtalaı bastaısyz, ıakı bútindeı sol adamǵa aınalyp ketesiz. Mımıkasyn, daýys yrǵaǵyn, kúlkisin, kıim-kıisin, tipti júrisine deıin aınytpaı salasyz, ol az deseńiz sol sııaqty oılaısyz da. Qyzyǵy, ony ózińiz ańdamaýyńyz múmkin. Bul – sınhronızm qubylys. Sizge ımandaı sengen adam bet-álpetińizdi hám minez-qulqyńyzdy beısanaly túrde kóshire bastaıdy. Goshe reaksııasy degen osy. «Fokýs» kınokartınasynda alaıaqtyń rólin somdaǵan akter Ýıll Smıttiń óz maqsatyna jetý úshin osy psıhologııalyq tehnologııany bel­sendi paıdalanady.

Aıtpaqshy, osy maqalany jazý­ǵa túrtki bolǵan rejısser Glenn Fıkarra men Djon Rekýanyń joǵa­ryda atalǵan áleýmettik krımınal­dy fılmi. Taqyrypqa tuzdyq bolýy úshin kınokartınany saralaı ketsek. Senim fılosofııasyn kásip­­ke aınaldyryp alǵan jas jigit, baı­lardyń kózin baqyraıtyp qoıyp, qal­tasyn qaǵyp ketedi. Eshqandaı kúsh kór­setpeı-aq, osy kúnge deıingi mıdaǵy túsinikterdiń tas-talqanyn shyǵarady. Magııalyq qýatty sıqyr sózben qu­ryqqa túsiredi.

Qumarlyqtyń qurdymǵa bastaıty­ny haq, áıtse de adamnyń janary baılansa dúnıeden basqa eshteneni kórmeıdi. Kisininiń senimine kirip, syrt aınalyp ketetin jylpos jigittiń aılakerligi ǵana emes, munda adamnyń aqymaqtyǵynda da shek bolmaıtyny ádemi sýretteledi. Ákki keıip­ker zymııandyǵyn tek qý hám zalym baıshykeshterge asyrady. Munda oǵan solardyń ortasyna túsip, yqylasyn ózine aýdarý úshin Goshe reaksııasy kómektesedi.

О́tken ǵasyrdyń 90-jyldarynda ǵalymdar adam mıy men psıhologııa­sy salasyndaǵy irgeli jańalyqtar­ǵa qol jetkizdi. Sonyń biri – aına neırondary. Bul adamnyń ishki jan-dúnıesin aıtqyzbaı túsinýge evo­lıýsııalyq túrde jaýap beretin mı­daǵy jasýshalar. Sol arqyly tulǵa yqtııarsyz, bolmystan tys qareket jasaıdy.

Áldebir ortaǵa nemese beıtanys adamǵa kezdeısoq jolyǵyp qal­sa­ńyz, boıyńyzdaǵy beıimdelý hám úırenisý qabileti oıanady. Ol sizde týǵannan bastap ınstınktıvti túrde damyǵan ǵadet. Bala ata-anasynan bastap, keńistiktegi árbir tirshilik ıesinen ózine qajet qalypty jany­na sińire bastaıdy. Bul oǵan qara­paıym áleýmettik daǵdylardy meń­gerýge kómektesedi. О́kinishke qaraı, kisige ıkemdelý áreketi sizdiń bol­mysyńyzda yryqsyz túrde oryn alady. Qashan jáne kimge beıimdelý kerek ekenin basqara almaısyz.

Bul ádet shekten shyqsa rýhanı dertke ulasady. Onyń emin psıholog ne psıhoterapevterge júginip qana taba alasyz. Naýqas pen dárigerdiń ózara kelisim arqyly júzege asady. Bireýdiń kóleńkesinde qalý, keıipke kseroks jasaý bir páste. Al odan aıyǵý azaptyń azaby.

Batysqa eligý, ántek iske áýestený, jyltyraqqa qyzyǵý qoǵamda qatty beleń alyp barady. Áleýmettik je­liniń áýenine tóńkerilgen jas tol­qynnyń áldebireýdiń sonynan erip adasyp júrgeni, bireýdiń ómirin qaıtalaýy, qarańǵyǵa umsy­nýy, jaryqtan jaltarýy Goshe reak­sııasynyń kórinisi. Biz oǵan sharasyz­dan kúlemiz. Kisiniń jaǵymsyz áre­ketin kýmırlik deńgeıge kóterý qor­qynyshty. Úıdegi balańyz kimdi pir tutyp júr, osyny oıladyńyz ba?! Buǵan ǵajaıyp aqyn Jumeken Nájimedenov bylaısha jaýap beredi:

Elikteý tabıǵatqa jańalyq pa,

Kólbeńdep kól erkesi kógimde júr.

Men saǵan uqsamaımyn,

maǵan uqsa –

Uqsastyq kerek bolsa

teginde bir!...