Áje

– Shóbereńiz be? – dep suradyq biz júzge aıaq basqan ájeden.

– Joq, shópshegim ǵoı, baladan nemere, nemereden shóbere, shóbereden shópshek ystyq bolady eken.

– Júzdiń de aýyly alys emes-aý? – deımiz biz sátimen sóz sabaqtaǵymyz kelip.

– Negizi aýyldyń kónekóz qarııala­ry eski jańa jyldy toılap jatqanda ómir­ge kelgensiń deıtin. Demek qańtar­dyń ne 13-i, ne 14-i bolyp tur. Al quja­tymdy mamyr aıynyń 5-i dep jazylǵan. Erterekte qazaq qujatqa kóńil aýdara bermedi ǵoı, ári 1924 jyl. Ol kezde qu­jat túgendeý kimniń oıynda boldy deı­siń, – deıdi asyl áje Maıra Baýbekqyzy.

– Anyǵyn aıtyńyz, – deımiz biz ázil­ge súıep kópten biletin, jeńge esebindegi ájeıge erkelep. – Erteń tekseredi.

– Qoı ári, – deıdi ájeı. – Jel terbetken japyraqtaı qaltyrap otyrǵan meni tekserip ne qylsyn?

Sodan soń bizdiń sózimizge rııasyz bir kúlip, jadyrap qaldy. Ile syr sandyq­tyń tıegi aǵytylǵan. Ájemiz Soltústik Qazaqstan oblysyna qarasty Aıyrtaý aýdanyndaǵy Jumysshy aýylynyń týmasy. Tabıǵaty kórkem ólke. Irgede talaı aqynnyń jyryna arqaý bolǵan kúmis tolqyndy Qamysaqty ózeni tolqı aǵyp jatyr. Kóz ushynda dar­qan dalanyń panasyndaı Jalǵyz Jamantaý. Etegi tolǵan bal bulaq. Biri – Sandybaı bulaǵy. Kádimgi Úkili Ybyraıdyń ákesi Sandybaı atamyzdyń aty­men atalady. Úıir-úıir shoq qaıyńdardyń arǵy betinde, Jumys­shy aýylynan taı shaptyrym jerde Alash as­pa­nyn ánmen terbegen Aqan seriniń beıiti. Maıra apa­myzdyń jan jary da ilki­degi aıtý­ly tulǵalardyń qata­ryn­­da. Ata­laryna uqsap óner qýmaǵanymen, adal eńbek­pen aty shyqqan. Kádimgi Sosıa­lıstik Eńbek Eri, KSRO Memlekettik syılyǵynyń laýreaty, Lenın, Eńbek Qyzyl Tý, Qurmet Belgisi, Oktıabr Revolıýsııasy, Halyqtar dostyǵy or­den­derimen marapattalǵan Turlybek Ábil­peıisov. Zamanynda aty ańyzǵa aınalǵan adam.

Turlybek atamyz ben Maıra áje­miz ómirge toǵyz bala ákelipti. Keıip­keri­mizdiń aıtýyna qaraǵanda, jas otaý shańy­raǵyn 1944 jyly kótergen. Kóki­rekke qattalyp qalǵan kóne sýretterdi tiriltti. Tyńdap otyrsań bir jyr is­pet­ti. Jazsań bir kitap. Ádep pen ınabattyń, izgilik pen izettiń oqýlyǵy ispetti. Maıra apaı jastyq shaǵynda traktor da tizgindegen. Turlybek atamyz dańǵaıyr dıqan. Ekeýi Aıyrtaýdyń qutty dalasynda aqyq dán aıalaǵan. Zamanynda kókshetaýlyq kórnekti aqyn Erkesh Ibragım jyr arnaǵan.

– Aqyn dosym, neni kórdiń,

neni uqtyń?

– Mynaý dala maıdany eken

joryq­tyń.

Qyrmandarda sel bop aqqan

dán kórdim,

Dán emes-aý, sel bop jatqan

án kórdim.

Sap-sary bop teńizdeı tolqyp jatatyn Saryarqanyń soltústik qıy­rynda ǵaıyptan taıyp túsip qalǵan bir shókim kógildir jaquttaı kókórim Kókshe­taýdyń soltústik kúnbatys betkeıindegi Aıyrtaý alqaby san aqyndardyń jyryna arqaý bolǵan ǵajaıyp ólke.

– 1941 jyly shalǵaıda, biraq sum­dyq órti tym jaqyn, janyńdy kúıdirip, júregińdi ýdaı ashytatyn soǵys júrip jatty. Alysta, tym alysta. Al qaıǵysy men qasireti tap janyńnan tabylatyn, janyńnan ǵana emes, keýdeńdegi ju­dyryqtaı júregińniń ishine qonys­tanǵan alapat qaıǵy bolatyn. Jan jarym Turlybek 14 jasynan bastap qan maıdanǵa attanǵan ákeler men aǵalarǵa tıesili kolhozdyń sharýasyna bilek sybana kiristi. Osy kúni eske alyp, oı eleginen ótkizip otyrsa, peshenesine jazylǵan pendeniń sybaǵasy bes batpan eken, – deıdi Maıra apaı tereń bir kúrsinip alyp.

On segizge tolǵan shaǵynda Býra­baı­dyń baýraıyndaǵy Qotyrkól selo­syndaǵy respýblıkalyq mehanızasııa mektebin bitirdi. Sodan keıin kom­baınshynyń kómekshisi bolyp jumys isteı bastady. Kombaınshy Ivan Sıtnı­kovtyń qaramaǵynda eki jyl júrip, sol kezdegi tehnıkanyń tilin bir adamdaı ıgerip shyqty. Qamysaqty MTS-iniń dırektory Talǵat Tegisov aǵasy tanapta tynym tappaıtyn Turlybektiń aıryqsha qajyr-qaıratyna tánti bolatyn. Sol tántiligi shyǵar, eki jyldan keıin jeke kombaınǵa ıe boldy. Ol kezdegi kombaın S-1, «Stalınes» dep atalady. Bir maýsymdaǵy jospary 180 gektar jer­diń astyǵyn bastyrý. Birinshi jyly jalǵyz kombaınmen 1200 gektar jerdiń astyǵyn bastyryp shyqty. Jeti esege jýyq. Demek, jalǵyz ózi bir brıgadanyń jumysyn atqardy degen sóz.

Keıipkerimizdiń aıtýyna qaraǵanda, shoq juldyzdaı shaǵyn aýyldaǵy qyz-kelinshektiń yntymaǵy jarasty bolǵan. Emis-emis esinde qalǵan dúnıe, jaz shyǵa tóńirektiń bári jasyl shalǵynǵa malynyp, sulýdaı sylanyp turǵan kezinde tekemet basyp, alasha toqıtyndary. Bálkim ol da el birligin nyǵaıtatyn áreket shyǵar. Al, arydan jalǵasqan ata salt qaımaǵy buzylmaǵan qalpynda. Búgingi qazaqtyń basyndaǵy eń úlken másele, kelin tárbıesine ájemiz de qyn­jylady eken. Joq, óz qolyndaǵy kelinderine emes, jalpy jurttyń, arydaǵy aǵaıynnyń.

– Men osy shańyraqqa kelin bolyp túskeli 35 jyl, – deıdi kelini Gúlbıke. – Osy ýaqyt ishinde anamnyń qabaq shytqanyn kórmeppin. Toǵyz balasynan órbigen otyzǵa jýyq nemeresimen, qyryqqa taıaý shóberesi bar. Qazir on shaqty shópsheginiń qyzyǵyn kórip otyr. Tuspaldap aıtyp jatqanym, ilkidegi qazaq bala sanyn aıtpaǵan ǵoı. Til-kóz bar degendeı. Qara shańyraqtyń kıesi de, ıesi de osy ájemiz.

Bosaǵasyna bereke baılanǵan oblys ortalyǵyndaǵy qara shańyraqtan qýana attandyq. Ene syılaı biletin kelin, ultyn ulyqtaıtyn áje bar eken. Buryn­ǵynyń berekesi úzilmepti, keıingige juǵysty bolsyn dep tiledik ishteı.

Kókshetaý