El ekonomıkasy ornyqty ósip keledi

Damýdyń oń dınamıkasy baıqalady

Ulttyq ekonomıka mınıstri Álibek Qýantyrovtyń aıtýynsha, eseptik kezeńde Qazaqstan ekonomıkasynyń ósý qarqyny 4,3%-dy qurady. Onyń ishinde, naqty sektor 2,7%-ǵa, qyzmet kórsetý salasy 5%-ǵa ósti. Barlyq negizgi salalar qurylys, aqparat jáne baılanys boıynsha oń dınamıka baıqalady, sondaı-aq saýda eń úlken ósimdi kórsetti. Negizgi kapıtalǵa ınvestısııalar aǵyny 19,2%-dy quraıdy.

Bıylǵy syrtqy saýda aınalymy 15,7%-ǵa ósip, 10,3 mlrd AQSh dollaryna jetti. Eksport 0,4%-ǵa ulǵaıyp, 6,1 mlrd dollardy qurady, onyń ishinde óńdelgen taýarlar eksporty – 21,5%-ǵa ósip, ıaǵnı 2,1 mlrd dollarǵa jetti, taýarlar ımporty 4,2 mlrd dollar boldy.

Á.Qýantyrovtyń málimdeýinshe óńdeý ónerkásibinde oń ósý saqtalyp keledi. О́ndiris kólemi 2,5%-ǵa ósken. Onyń ósýi 16 óńirde tirkelipti. Sonyń ishinde Soltústik Qazaqstan, Ulytaý, Almaty oblystary jáne Almaty qalasy eń joǵarǵy ósýdi kórsetti.

Á.Qýantyrovtyń baıandaýynsha, elimizdiń shıkizat sektory da damý ústinde. Máselen taý-ken ónerkásibindegi óndiris kólemi 0,5%-ǵa joǵarylady. Sala bo­ıynsha kómir óndirýdi qospaǵanda, barlyq salalary boıynsha ósim baıqalǵan. Atap aıtqanda, metall kenderin óndirý – 2,1%-ǵa, gaz óndirý – 1,1%-ǵa, munaı óndirý – 0,1%-ǵa, sondaı-aq ózge de paıdaly qazbalardy óndirý – 12,9%-ǵa ósken. Sondaı-aq taý-ken ónerkásibinde qyzmet kórsetý – 6,5%-ǵa joǵarylaǵan.

Premer-mınıstrdiń orynbasary – Qarjy mınıstri Erulan Jamaýbaevtyń derekteri boıynsha memlekettik bıýdjetke shamamen 3,4 trln teńge kiris tústi (jospar 107,6%-ǵa oryndaldy). Atap aıtqanda, respýblıkalyq bıýdjetke – 2,5 trln (jospardyń 100,5%-y), jergilikti bıýdjetterge – 882 mlrd teńge kiris kirdi, barlyq óńirlerde jospar asyra oryndaldy. Sonymen qatar memlekettik bıýdjet shyǵystary 95,8%-ǵa, respýblıkalyq shyǵystar 96,5%-ǵa, jergilikti shyǵystar 96,6%-ǵa oryndaldy.

Máseleni qorytyndylaǵan Premer-mınıstr Álıhan Smaıylov el ekonomıkasy jyl basynan beri ornyqty ósim kórsetip kele jatqanyn atap ótti. Atap aıtqanda, naqty sektorda oń jáne turaqty dınamıka baıqalady.

Máselen, óńdeý ónerkásibinde óndiris 2,5%-ǵa, qurylysta – 13%-ǵa derlik, aýyl sharýashylyǵynda – 4%-ǵa, qyzmet kórsetý salasynda – 5%-ǵa ósken. Oń tendensııa mashına jasaýda – 31,5%, onyń ishinde avtomobıl ónerkásibinde – 46,5%, lokomotıvter men vagondar óndirisinde – 34% ósýmen sıpattaldy. Farmasevtıkada ósim 17%-ǵa derlik, hımııa ónerkásibinde – 3,5%-dy, jeńil ónerkásipte – 34%-dy qurady.

Bul rette, azyq-túlik ónimderin shyǵarý 10%-ǵa, mıneraldy ónimder – 8%-ǵa, daıyn metall buıymdary – 12,5%-ǵa ósti. Munaı óńdeý 5,5%-ǵa artqan. Son­daı-aq elektr energııasyn óndirý salasynda – 4,5% jáne metall kenderin óndirýde – 2,5% ósim baıqalady.

Esepti kezeńde barlyq negizgi makro­kórsetkishter boıynsha oń dınamıka Abaı, Batys Qazaqstan, Mańǵystaý, Pavlodar oblystarynda, Almaty jáne Shymkent qalalarynda baıqalady. Eń tómengi kórsetkishter Shyǵys Qazaqstan, Aqtóbe, Ulytaý jáne Jetisý oblystaryna tıesili.

«Syrtqy jáne ishki syn-qaterlerdi eskere otyryp, aldaǵy aılarda ekono­mıkanyń turaqty ósý qarqynyn ustap turý óte mańyzdy. Osyǵan baılanysty mınıstrler óńir ákimderimen birlesip, ekonomıkany odan ári ártaraptandyrý men turaqty jumys oryndaryn qurýǵa basymdyq berýi qajet», dedi Álıhan Smaıylov.

Onyń aıtýynsha, iskerlik belsendilikti arttyryp, ekonomıkany sapaly damýy úshin ishki jáne syrtqy ınvestısııalardy tartý, josparlanǵan ınvestısııalyq jobalar pýlyn júzege asyrý jumysyn kúsheıtý qajet. Bul ásirese, shıkizattyq emes salalarǵa qatysty.

Sonymen qatar óńirlerdegi bıznes-bastamalardy qoldaý maqsatynda Almaty men Shymkent qalalarynyń tájirıbesine súıene otyryp, ındýstrıaldy aımaqtar men shaǵyn ónerkásiptik parkterdi odan ári damytýdy qamtamasyz etý talap etiledi.

«Bıznespen turaqty túrde dıalog júrgizip, olar kótergen barlyq túıtkildi máse­le­lerdi sheshý qajet. Nátıjeli ju­mys­pen qamtýdy qamtamasyz etý jáne halyqtyń naqty tabysyn arttyrý negizgi basymdyq» dep atap ótti Úkimet basshysy.

Sózin qorytyndylaı kele, Úkimet basshysy áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarynyń baǵasyn turaqtandyrýdyń jáne bıýdjettik baǵdarlamalar ákimshi­leriniń qarjylyq tártipti kúsheıtý jónindegi jumysyn jalǵastyrýdyń mańyzdylyǵyn atap ótti.

Jastardy qoldaý jalǵasa beredi

Úkimet otyrysynda Premer-mınıstr Álıhan Smaıylov Memlekettik jastar saıasatynyń 2023-2029 jyldarǵa arnalǵan tujyrymdamasyn iske asyrýdaǵy negizgi basymdyqtardy belgiledi.

Osy másele jóninde baıandama jasaǵan Aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstri Darhan Qydyráli tujyrymdamanyń negizgi baǵyttarynyń biri aýyl jastaryn kásibı turǵyda damytý, atap aıtqanda, kásipkerlik jáne biliktilik berý arqyly olardyń áleýetin iske asyrý ekenin baıan­dady. Onyń aıasynda 2029 jylǵa deıin mıllıonǵa jýyq adamdy jumysqa ornalastyrý, sondaı-aq aýyldardaǵy jastardy sıfrlyq saýattylyqty arttyrý kýrs­tarymen jáne áleýmettik qyzmettermen qamtý josparlanýda.

«Búginde jastardyń 43,7%-y aýylda turady. Tujyrymdamada aýyl jas­tarynyń kásibı damýyna, sondaı-aq kásip­kerlik arqyly olardyń áleýetin iske asyrý­ǵa basa nazar aýdarylady. Sonymen qatar, kásibı baǵdarlaý jumystary júr­giziledi. Joǵaryda atalǵan sharalar aıasyn­da 2029 jylǵa deıin 1 mıllıon aýyl jas­taryn jumyspen qamtý, 1,5 mıllıon jas­tyń sıfrlyq saýattylyǵyn arttyrý, 3,8 mıl­lıon jasty resýrstyq ortalyqtar arqy­ly áleýmettik qyzmettermen qamtý kózdel­gen», dedi Darhan Qydyráli bul jaıynda.

Sonymen qatar qalalardaǵy jumys­syz jastarmen (NEET sanaty) jumys jal­ǵasady. Olardyń áleýmettik jaǵdaıy men ál-aýqatyna turaqty negizde monıtorıng júrgiziletin bolady. Jastardyń osy sanaty úshin joǵary bilimge qoljetimdilikti keńeıtý, kásiptik baǵdar berý, bıznes-bastamalardy qarjylyq turǵyda qoldaý jáne basqa da sharalar arqyly nátıjeli jumyspen qamtý josparlanyp otyr.

Budan basqa bıliktiń ókildi organdary men memlekettik qyzmettegi jastardyń úlesin ulǵaıtý, sondaı-aq olardy volonterlik, qaıyrymdylyq jáne ekologııalyq bastamalarǵa tartý úderisi jalǵasady. Sonymen qatar patrıottyq tárbıe berý, salamatty ómir saltyn nasıhattaý, Astana, Almaty jáne Shymkent qalalarynda kreatıvti klasterlerdi damytý, otbasyn qoldaý ortalyqtarynyń jumysyn jetildirý, jastarǵa arnalǵan memlekettik qyzmetterdi sıfrlandyrý jáne t.b. salalarda sharalardy iske asyrý josparlanyp otyr.

Máseleni qorytyndylaǵan Premer-mınıstr elimizdiń jas azamattaryn qoldaý memlekettik saıasattyń negizgi basymdyqtarynyń biri ekenin atap ótti. Osyǵan baılanysty tujyrymdamany qabyldaý osy baǵyttyń damýyna jańa serpin berýge tıis.

«Eń aldymen, jastardy jumysqa ornalastyrýdyń júıeli tásili qajet. Tujyrymdamada 2,3 mln-ǵa jýyq jasty jumyspen qamtý josparlanǵan. Bul óte mańyzdy másele, ony barynsha tıimdi júzege asyrý kerek», dedi Álıhan Smaıylov.

Úkimet basshysynyń aıtýynsha, jastarǵa arnalǵan jobalar men baǵdar­lamalardy iske asyrýǵa memlekettiń bólip otyrǵan resýrstary qomaqty, sol sebepti jastardyń mundaı baǵdarlamalarǵa qatysýyn keńeıtý NEET sanatyndaǵy jumys istemeıtinder men oqymaıtyndar sanyn azaıtýǵa yqpal etedi.

Á.Smaıylovtyń sózinshe, eldegi mundaı jastardyń úlesi 6%-dan asady. Ulytaý (12,6%), Shyǵys Qazaqstan (10,8%) jáne Qaraǵandy (9,2%) oblystarynda NEET kórsetkishteri eń joǵary.

«Tujyrymdamada respýblıka boıynsha osyndaı jastardyń úlesin 3,5%-ǵa deıin tómendetý mindeti qoıylǵan. Biraq bul úshin «shablonmen» jumys isteýge bolmaıdy. Ár óńirdegi jastarmen jumys isteý ereksheligine barynsha ıkemdelý qajet. Sonymen qatar jastardy qoldaý sharalaryn jaqsartý úshin úzbeı jumys isteý kerek», dedi Premer-mınıstr.

Álıhan Smaıylov Aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstrligine óńir ákimdikterimen birlesip, aqparattyq jumysty kúsheıtý jáne «jastardyń árqaısysyna, ásirese aýyldardaǵy jáne NEET sanatyndaǵy jastarǵa» kóńil bólý qajet ekenin aıtty.

«Árkim tabysqa qol jetkizý, jumysqa ornalasý, kásiptik deńgeıin kóterý múmkindigin sezine bilýi kerek», dedi Úkimet basshysy.

Odan bólek Premer-mınıstr jastar resýrstyq ortalyqtarynyń qyzmetin sapaly úılestirýdi qamtamasyz etý jáne ortalyqtardyń basshylaryna naqty mindetter men KPI bekitý qajettigin aıtty. Úkimet basshysynyń aıtýynsha, ortalyqtar jastarmen jumys isteýdiń asa mańyzdy býyndarynyń birine aınalýy tıis – jergilikti jerlerdegi jastardyń barlyq problemalaryn bilip, olardy sheshý joldaryn usynýy qajet.

Sóz sońynda Á.Smaıylov volonterler qozǵalysyn odan ári qoldaýdyń, onyń ishinde volonterlerdi tartý aıasyn keńeıtý, jańa jobalar men aksııalardy iske qosýdyń mańyzyn atap ótti.

«Jastardy adamgershilik jáne patrıot­tyq rýhta tárbıeleýge, sport pen salamat­ty ómir saltyn nasıhattaýǵa erekshe nazar aýdarý qajet», dedi Úkimet basshysy.

Esirtki aınalymyna baılanysty aqsha aýdarymdaryna tyıym salý

Úkimet otyrysynda Nashaqorlyqqa jáne esirtki bıznesine qarsy kúrestiń 2023-2025 jyldarǵa arnalǵan keshendi josparynyń jobasy qaraldy.

Ishki ister mınıstri Marat Ahmetjanov ótken jyly quqyq qorǵaý jáne arnaıy organdar úsh myńǵa jýyq esirtki qylmysyn anyqtaǵanyn aıtty. Tórt uıymdasqan esirtki tobynyń qyzmeti tusaýlanyp, 70 jasyryn esirtki zerthanasy taratyldy, 16 tonna esirtki tárkilendi. Sonymen qatar mınıstr bıyl tirkelgen árbir jetinshi esirtki qylmysy ınternet arqyly tyıym salynǵan zattardy satýmen baılanysty ekenin aıtty.

Esirtki bıznesine qarsy kúrestiń tıimdiligin arttyrý úshin Memleket basshysynyń tapsyrmasy boıynsha 2025 jylǵa deıin tıisti Keshendi jos­par ázirlendi. Onyń negizgi maqsattary – esirtkiniń asa qaýipti túrleriniń, onyń ishinde sıntetıkalyq esirtki aınalymyn tómendetý, esirtkige táýeldilerdi erte anyqtaý jáne esepke alý júıesin engizý, ýákiletti organdardyń quzyretin arttyrý jáne materıaldyq-tehnıkalyq bazasyn nyǵaıtý.

Atap aıtqanda, zamanaýı apparattyq-baǵdarlamalyq jabdyq áleýmettik jeliler men veb-saıttar arqyly esirtkiniń taralý faktilerin anyqtaýdy avtomattandyrýǵa múmkindik beredi, al «Kıberbaqylaý» júıesi elektrondyq dúkenderdi onlaın-rejimde buǵattaıdy.

Budan basqa arnaıy bólimsheler jetý qıyn jerlerge áýeden barlaý júrgizý jáne jasyryn esirtki zerthanalaryn tabý úshin gaz taldaǵyshtary bar drondarmen jaraqtandyryldy. Sonymen qatar esirtkige táýeldilerdi erte kezeńde anyqtaýǵa múmkindik beretin skrınıng júıesin engizý josparlanýda. Bul rette narkologııalyq kómektiń sapasyn arttyrý úshin narkodıspanserlerdi jańǵyrtý jáne jóndeý, sondaı-aq nashaqorlardy ońaltý úshin emdeý-eńbek sheberhanalaryn qurý kózdeledi.

Densaýlyq saqtaý vıse-mınıstri Tımýr Sultanǵazıevtiń aıtýynsha, taıaý jyldary óńirlerde medısınalyq-áleýmettik ońaltý bólimshelerin ashý, óńirlik jáne respýblıkalyq psıhıkalyq densaýlyq ortalyqtarynyń materıaldyq-tehnıkalyq bazasyn jaqsartý, táýeldiligi bar adamdardy emdeýdiń tıimdiligin arttyrý, sondaı-aq azamattar arasynda aqparattyq-túsindirý jumystaryn júrgizý jáne salamatty ómir saltyn nasıhattaý jónindegi jumys jalǵasady.

Baıandamashylardy tyńdap bolǵan­nan keıin Premer-mınıstr esirtki­niń taralý problemasy barǵan saıyn órship bara jatqanyn aıtty. Atap aıt­qanda, sıntetıkalyq esirtki jyldan-jylǵa qoljetimdi bolyp barady. Olar Internet, poshta arqyly jáne «jasyryn jerler», anonımdi elektrondyq tólemder sııaqty jańa tásildermen taratylýda. Bul tásilderdiń bárinde «esirtkini satýshy men tutynýshy» arasyndaǵy ózara betpe-bet baılanys bolmaıdy, sondyqtan qazir esirtki satýshylar men tutynýshylardy quryqtaý áldeqaıda qıyn.

«Esirtki saıttaryn jáne osyǵan uqsas habarlandyrýlardy anyqtaý jáne buǵattaý tetikterin jetildirý jóninde tıisti sharalar qabyldaý qajet. Sondaı-aq esirtki aınalymyna baılanysty aqsha aýdarymdaryna tyıym salý máselelerin pysyqtaý qajet», dedi Álıhan Smaıylov.

Oǵan qosa Úkimet basshysy organ­dar­dyń ádisterimen ǵana bul problema­ny sheshý múmkin emes ekenin atap ótti, sebebi suranys bar jerde satýshy da bolady. Osyǵan baılanysty nasha­qorlyq máselesin barlyq múddeli mem­lekettik organdardy, úkimettik emes uıymdardy, buqaralyq aqparat qural­daryn, áleýmettik jeliler men otbasy ınstıtýttaryn tarta otyryp, keshendi túrde sheshý kerek. Nátıjesinde qoǵamda esirtkige «múldem tózbeýshilik» qaǵıdatyn qalyptastyrý qajet.

«Eń aldymen, oqý oryndarynda profılaktıkalyq jumysty kúsheıtý kerek. Bizge naqty áleýmettik nátıje qajet», dedi Premer-mınıstr.

Úkimet basshysynyń aıtýynsha, nashaqorlardy emdeý, olardy ońaltý jáne áleýmettik ortaǵa beıimdeý ádiste­melerin jetildirý qajet. Bul oraıda úzdik halyqaralyq tájirıbelerdi eskerý mańyzdy.

«Nashaqorlyqtan aıyqqan adamdar­ǵa qoǵamnyń durys kózqarasyn qalyp­tastyrǵan jón. Bul jerde emdeýge yntalandyrý ǵana emes, ondaı adamdardy odan ári áleýmettendirý qajet. Sondyqtan Densaýlyq saqtaý, Eńbek jáne halyq­ty áleýmettik qorǵaý mınıstrlikteri osy baǵyttaǵy kúsh-jigerin biriktirip, tıisti sharalardy usynýy kerek», dedi Á.Smaıylov.

Úkimet basshysy sot saraptamasy organdaryn materıaldyq-tehnıkalyq jaraqtandyrý qajettiligine nazar aýdardy, bul esirtki qylmystaryn tergeýdiń sapasy men jedeldigine tikeleı áser etedi.

«Ishki ister mınıstrligi Keshendi jospardyń jobasyn kelisý rásimderin aıaqtaýdy jedeldetip, ony iske asyrýǵa kirisýi qajet», dedi Álıhan Smaıylov.