Kollajdy jasaǵan Záýresh SMAǴUL, «EQ»
О́kinishke qaraı, bul jaǵdaı alys aýyldaǵy tirshilikti sıpattaýǵa qoldanylatyn ádebı shendestirýden góri realızmge jaqyn. О́ıtkeni, eldegi jylý, jaryq óndiretin asa mańyzdy nysandar tozyp, toqtaýdyń aldynda tur.
Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev elimizdiń áleýmettik-ekonomıkalyq damýy jóninde ótken keńeıtilgen keńeste: «Jylý elektr ortalyqtarynyń jartysynan kóbi qaýipti deńgeıde, keıbir qalalarda tozý deńgeıi 80 paıyzdan asqan. Eldegi jylý jelileriniń ortasha tozý kórsetkishi 54 paıyzdyń tóńiregine jetken. Al ortalyqtandyrylǵan jylýmen qamtamasyz etilgen 80 qalada bul kórsetkish 75-ten 92 paıyzǵa deıin jetken. Kommýnaldyq salany jańǵyrtý maqsatynda men «Investısııa ornyna tarıf» saıasatyna kóshýdi qamtamasyz etýdi tapsyrdym. Qazirgi jaǵdaıda Úkimet jyldar boıy qordalanǵan máselelerdi sheshýge májbúr bolady. Basqa jol joq», dep qadap turyp aıtty. Iаǵnı, kommýnaldyq ınfraqurylymdy odan əri damytý jónindegi jumystyń ózine jańa kózqaras qajet bolyp otyr.
Bir qyzyǵy, keıingi kezderi jylý men sýǵa degen zárýlik aımaqtardy bylaı qoıǵanda Astananyń ózinde sezile bastady. Oǵan birer aı kólemindegi sýǵa qatysty shýdyń kóptep shyǵýy dálel bolady. Muny atqarýshy bılik te rastap, ahýaldyń kúrdeli ekenin moıyndaıdy.
Qalyptasqan jaǵdaıdy Astana qalasynyń ákimi Jeńis Qasymbek: «Qalanyń ósý qarqyny jyldam, ásirese, sońǵy 2-3 jylda aıtarlyqtaı kúrdelene tústi. Qala turǵyndarynyń sany, ásirese qurylys kezeńinde, 1,5 mıllıon adamǵa jetedi, 1,3 mıllıony qalada resmı tirkelgen, jyl saıynǵy ósim – 70-80 myń, demek, ınjenerlik ınfraqurylymǵa degen suranys ta ósedi degen sóz. Osydan baryp qalanyń turǵyndardy qajetti sý qorymen tolyqqandy qamtý máselesi týyndaıdy», dep túsindirdi.
Qazir bul máseleni sheshý úshin jantalas júrip jatyr dese de bolady. Iаǵnı, Astanada úshinshi sorǵy-súzgi stansasynyń qurylysyn aıaqtaý kún tártibinde tur. Stansany iske qosýdyń birinshi kezeńi endi júzege aspaqshy. Al tolyq qýatynda iske qosylýy tamyz aıyna týra keledi eken.
«Birinshi kezeń mamyr aıynyń sońynda nemese maýsym aıynyń basynda aıaqtalady. Biz qalany qosymsha saǵatyna shamamen 100 myń tekshe metr sýmen qamtamasyz etemiz. Qazir tapshylyq shamamen 30 myń tekshe metrdi quraıdy. Sondyqtan bul stansa bizge sý tapshylyǵy máselesin sheshýge múmkindik beredi. Aldaǵy birer jylda biz osyǵan uqsas tórtinshi stansanyń qurylysyn bastaýdy josparlap otyrmyz», deıdi Jeńis Qasymbek.
Jón-aq. Alaıda, elordanyń jylý-energetıkalyq ortalyǵyna qatysty taǵy bir kúrdeli másele týyndap otyrǵany aıtyla bastady. Ásirese, ortalyqtandyrylǵan jylý jelisimen qamtýǵa qatysty jaǵdaı ýshyǵýy múmkin. Máseleniń mánisi mynada: 2010 jyly Astanany jylýmen qamtamasyz etý úshin úshinshi ortalyq «JEO-3» qurylysy bastaldy. Al mejeli merzim jaqyndasa da, áli kúnge deıin jylý ortalyǵyndaǵy qurylys jumysynyń biter túri kórinbeıdi. Bitpek túgili, ýaqty ótken saıyn qurylysqa qajetti qarjynyń quny joǵarylap, bıýdjetke ótinim berý jıi qaıtalana bastaǵan. Endi bul máselege «Amanat» partııasy janyndaǵy Sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl jónindegi respýblıkalyq keńes nazar aýdaryp otyr. Atalǵan keńes tóraǵasy, Májilis depýtaty Erlan Saıyrov jylý elektr ortalyǵyn salýǵa aldymen 86 mlrd teńge jumsalǵanyn, sodan keıin bul somma 120 mlrd teńgege deıin óskenin, al qazir Astana qalasynyń ákimdigi qurylys qunyn 170 mlrd teńgege deıin arttyrý máselesin qarastyryp jatqanyn aıtady.
«Igerilgen qarjy bar, jylý elektr ortalyǵy joq. Qurylystyń bas merdigeri – «Sentrkazenergomontaj» aksıonerlik qoǵamy. Al qurylystyń jobasyn jasap, jabdyqtarmen qamtamasyz etý jumysymen «SATEK» AQ-pen úlestes kompanııalar aınalysyp jatyr. Sarapshylar bul kompanııalardyń barlyǵy olıgarh Aleksandr Klebanovqa tıesili degen pikir aıtady. Merdiger nysandy bıyl jazdyń sońyna deıin aıaqtaýǵa ýáde beripti. Biraq kórip otyrǵanymyzdaı, bul múmkin emes, óıtkeni olar bıýdjetten qosymsha qarajat surap otyr. Eger nysan ýaqytynda salynbasa, elordada jylý energııasy tapshylyǵy týyndaýy múmkin», deıdi Erlan Saıyrov.
Depýtattyń ýájine qulaq assaq, «JEO-3» nysanyna arnalǵan jabdyqtar qurylys jumystarynyń bastapqy kezeńinde satyp alynǵan kórinedi. Iаǵnı, ondaǵan jyl boıy turyp qalǵan qurylǵylar eskirip, odan múldem isten shyǵyp, tutynbaı jatyp tozyǵy jetken bolýy múmkin.
«Osy faktiler boıynsha keńestiń atynan Bas prokýratýra, Sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl agenttigine hat joldap, «JEO-3» qurylysyn júrgizýshi merdigerlerdiń jáne Astana qalasynyń quzyrly organnyń jumystaryn jiti tekserýdi talap etemiz. Eger ákimdik qyzmetkerleri, merdigerler halyqtyń qarjysyn talan-tarajǵa salǵany anyqtalsa, qylmystyq jaýapkershilikke tartylýy qajet. Al «Sentrkazenergomontaj» aksıonerlik qoǵamynyń qojaıyny Aleksandr Klebanovtyń ózi memlekettiń qarjysyn zańsyz shetelge shyǵarý, bıýdjet qarjysyn jymqyrý kúdigi boıynsha jiti tekserilýi kerek», degen pikirde eken keńes tóraǵasy.
Jalpy, eldegi jylý-energetıka salasynyń negizgi bóligi jeke kompanııalardyń qolynda. Al olardyń arǵy jaǵynan olıgopolııanyń qulaǵy qyltııatyny jasyryn emes. Depýtat Erlan Saıyrov sóz etken Aleksandr Klebanov ta sol tizimde.
Aıtpaqshy, ótken qysta Klebanovtyń ıeligindegi kompanııanyń birine tıesili «Ekibastuz jylý-energo» ortalyǵynda apat bolyp, turǵyndar qaqaǵan kúnderinde sýyq úılerin panalaýǵa májbúr bolǵan. Sol kezde Úkimet basshysynyń birinshi orynbasary Roman Sklıar «Buǵan kim kináli?» degen suraqqa: «Ekibastuz qalasyndaǵy apatqa olıgarh Klebanov ta, máseleni jyly jaýyp kelgen oblys basshylyǵy da aıypty emes, jylý ortalyǵynyń qyzmetkerleri kináli» dep jaýap bergen edi...
