Shebimizdi shegendeıtin sharalar kerek

Bir kezderi Saryarqanyń saıyn dalasyndaǵy aqseleýiniń jelmen jelbiregen basyndaǵy úkisiniń ózi ózgeshe terbelip, sybdyry da ózgeshe ún qatatyndaı kórinetin. At tóbelindeı qazaqtyń úni qumyǵa shyǵatyn sol zamanda, tili ashy bir aǵamyz «Kúlseń de oryssha kúl» deıtin. Uly kóshtiń beti Arqaǵa aýǵaly Astana kádimgideı qazaqylandy. Qostanaıdan qydyryp kelgen týys­tar qoǵamdyq kólikke otyra qalsa júrgizýshi men kondýktordyń qazaqsha aıaldamalardy habarlaǵanyna razy bolyp, elordamyz ájeptáýir qazaqy­lanypty, qaıda barsań da qazaqsha sóılegen adamdar, bizdiń Qostanaı áli sol báz baıaǵy qalpy, dúkeni de, avtobýsy da, shashtarazy men aýrý­hana­syn­daǵylary da shúldir-shúl­dir oryssha dep qynjylyp jatady. 

Iá, bir Qostanaı emes, elimizdiń sozyla jatqan soltústigi men qar­ly shyńdy shyǵysy, Jaıyqtyń bo­ıyn­daǵy jaıly qonystar da qazaqylana almaı jatyr. Kezin­de Stolypınniń saıasatymen qara­shekpender kelip nýly da sýly jer­lerdi baýyrlaryna basyp, jer ıesi yǵyssa, endi ózgeler yǵystyrmaı-aq bos qalyp jatyr qaıran jer. Bar da sýyna bas qoı, nýyna malyńdy jaıyp, bala-shaǵańdy jetkizip, adam aıaǵynyń izin ańsap jatqan jerlerge ıelik et. Bul búgingi qazaqtyń ke­ler urpaq aldyndaǵy boryshy. Qos­tanaılyq Tólen Ramazanuly atty aza­mat áleýmettik jelide bylaı dep ún qatypty.

«Ata-babadan mura bolǵan jerge ıe bolý úshin ár qazaq bir birin baýyryndaı kórýi tıis... Aýylǵa oralǵanda túıgenim, «Jerdi bótenge bermeımiz!» deımiz. Bótenge (sheteldikterge) bermes úshin qandaı aıla jasaý kerek? Tek aıǵaıǵa basý jerdi aman alyp qalýdyń amaly emes eken. Elimizdiń shuraıly, qunarly aýmaqtaryna aýylda turǵysy keletin qalalyq baýyrlarymyzdy tartyp, shetelden oralǵan qandastarymyzdy qonystandyrý úshin qareket etý qajet. Olardyń jaltaqtamaı, birden óz qoldary óz aýyzdaryna tezirek jetýi úshin «asar saltymen» tehnıka jáne agregattar alýyna kómektesýimiz kerek. Tipti úıler salyp, sol jerde kásip ıgerip ketýine jaǵdaı týǵyzsaq. Kelgen baýyrlarymyz aýyl sharýashylyǵyn damytý maqsatynda árqaısysy júzdegen gektar shabyndyq, jaıylym, egistik jer surasyn. Jergilikti ákimdikter jer bersin. Búginde aýyl qazaǵy qalalyqtardyń azyq-túlik qaýipsizdigin qamtamasyz etýde, al qala qazaǵy bolsa aýyl qazaǵynyń qorǵaýshysy, qamqorshysy bolýy tıis. Qazaq «Kóp túkirse – kól» de­gen­­di bekerden emes, sol kóptiń sha­rapatynyń arqasynda qomaqty qarajat jınalǵanyn kórgennen keıin aıtqan. Biraq qarajat jınaýdyń naqty sharty bolýy tıis. Jınalǵan aqsha ár tıynyna deıin qaıdan tústi, kim aýdardy, qansha qosty, jınalǵan aqshaǵa ne alynǵany, qaıda jumsalǵany ashyq, kórip otyratyn jaǵdaıda júrýi tıis. Sonda aýylǵa kóship kelgen azamattar otyn-sýy úshin, malynyń jem-shóbi úshin alańdamaı erteńgi kúnine senimdi bolar edi. Aýylǵa qonys­tanýshylardyń qoldaýshylary men qor­ǵaýshylary, tiregi qalalyqtar bo­lar edi. Qazaq bundaıda «Aǵasy bar­dyń jaǵasy bar, inisi bardyń tynysy bar» demeıtin be edi? Aýyl­daǵy aǵa­ıynnyń balasy oqýǵa tússe, olar­dyń júrip-turýy qaladaǵy aǵaıyn-baýyr­lardyń qaraýynda bolmas pa edi? Bu­ny men týystyq deńgeıde emes, ult­tyq deńgeıde aıtyp otyrmyn. «Ár qazaq – meniń jalǵyzym» degen ǵoı. О́zgesi bos sóz, jaı popýlızm bolyp qalady eken», dep qala qazaqtarynyń eldiń erteńine úles qosýyn, irgemizdi bekitip, shekara shebin nyqtaýdyń mańyzdylyǵyn aıtady. 

Shekaraǵa jaqyn jerlerge el qon­­dy­rý, týsyrap jatqan quıqaly óńirdiń baılyǵyn halyqtyń kádesine jaratý ekonomıkalyq turǵyda ǵana emes, áleýmettik ári saıası máni bar, el­diń qaýipsizdigine áser etetin aýqym­dy másele. Búginde esh jasyratyny joq, bala sanynyń azaıýyna baı­lanysty mektepterdiń jabylýy jıi­ledi. Onsyz da ol aımaqtarda qazaq mektepteri joqtyń qasy, al bar degenderi bala kemdiginen jaby­lýda. Bul bolashaqta shekaralyq aı­maq­tardaǵy ana tilimizdiń onsyz da músh­kil halin odan saıyn qıyndata túsedi. 

Anar TО́LEÝHANQYZY,
«Egemen Qazaqstan»