
– Raısa Saıranqyzy, bilýimshe siz Batys kitap naryǵymen tyǵyz baılanystasyz. Qandaı da bir ádebı agenttikter men memlekettik qoldaýlarǵa súıenbeı, óz betińizshe jumys istep kelesiz. Menińshe, sizdiń tájirıbeńiz Qazaqstandaǵy kóptegen avtordy qyzyqtyratyn sııaqty.
– О́mirimniń kóp ýaqytyn Taıaý Shyǵys pen Eýropada ótkizdim. Kóp jyl oılaǵan armanymnyń biri – kitap basyp shyǵarý edi. Osylaısha nıet etip 2017 jyly Mońǵolııanyń Ulanbatyr qalasynda eshkimniń kómeginsiz kásipker jastar birigip, «Steppe&World» baspasyn ashtyq. Baspanyń bas redaktory Gúlfaırýz Shaýetqyzy (Ph.D, Mońǵolııa Ulttyq konservatorııasynyń prorektory), qarjy máselesin joldasym Alaýbek Ábdiluly (Ph.D) atqarady. Jumysymyzdyń kóbi áleýmettik jeliler arqyly júrip jatyr. Aýdarmashy, redaktorlarmen onlaın tártipte hat-habar alysamyz. Penguin Random House, Curtis Brown, PanMacmillan syndy álemniń eń iri, tanymal baspalarymen kelisimshart negizinde birneshe jobany qolǵa aldyq. Bul baspalardyń eń áýelgi qoıatyn sharty – kásibılik. Kitapty aýdaryp, jaryqqa shyǵarý ruqsatyn baspadan jáne jazýshynyń ózinen qatar alatyn bolǵandyqtan, jumys uzaqqa sozylady.
– Áıgili Garrı Potter serııaly romanyn resmı ruqsatpen birinshi bolyp qazaq tiline aýdaryp shyǵarýǵa kiristińizder. Mundaı múmkindikke qalaı ıe boldyńyzdar?
– Garrı Potterdiń ruqsatyn alý úshin tıisti uıymdarmen bir jyl boıy jumys istedik. Atqaryp jatqan jumystarymyzdy bastan-aıaq tekserip, baspamyzdyń baǵyt-baǵdarymen tanysty. Uzaqqa sozylǵan kelisimshart isterinen keıin áıgili jazýshy Djoan Roýlıngten «qazaq tiline aýdarýǵa ruqsat» degen jaýabyn alǵanda qýanyshymyzda shek bolmady. Jalpy, Garrı Potterdi aýdarý óte qıyn. Sondyqtan kóne latyn tilinen alǵan sóz tirkesteri men tujyrymdardy qazaq termınologııasynda qalyptasqan qaǵıdattarǵa súıene otyryp, tárjimalaýdy oılastyrmaqpyz.
– «Steppe&World» baspasynyń áleýmettik jaýapkershiligi, ustanymy qandaı?
– Rýhanı jutańdyqtyń ornyn toltyratyn jalǵyz dúnıe bar, ol – álem ádebıetin ana tilinde oqý, ana tilinde dúnıeni taný. Osy jolda qazaq halqyna álemniń úzdik ádebı shyǵarmalaryn ana tilimizde tanystyrýdy ózimizge maqsat ettik. Qandaı baspa bolsyn aldymen tabys kózin oılaýy – zańdylyq. Baspadan shyǵatyn kitaptarǵa shyǵyn syrtynda 10-15 paıyz, al dúkender óz tarabynan 25-30 paıyz shamasynda ústeme aqy qosady. Bezendirý men qurylymyn úılestirý syndy tehnıkalyq ereksheligine baılanysty kitaptar negizinen Qytaı, Mońǵolııa, Qazaqstan elderinde basylyp shyǵady. Al taralymǵa keler bolsaq, kitaptardy 2 myń men 4 myń dana aralyǵynda shyǵaramyz. Suranys artyp jatqan kúnde, qosymsha tıraj daıarlanady. Basynda baspa ónimderi úlken qalalardaǵy iri dúkenderge ǵana qoıylǵan edi, qazir Qazaqstannyń barlyq aımaǵyna jetkizýge tyrysyp jatyrmyz.
– Maqsatyńyz álem ádebıetin qazaq tilinde sóıletý deısiz. Bul ıdeıany iske asyrýǵa sizdi ne nárse qulshyndyrady?
– Bul isti atqarýǵa alǵan bilimim men tájirıbem, týyp-ósken ortam kóp sebep boldy. Ákemizdiń el úshin atqarǵan eńbegin kórip ósken soń, qoǵamǵa jaqsylyq jasaý – boryshymyz degen tárbıemen óstik. Ulanbatyr qalasynda dıplomattardyń otbasynda tórt balanyń úshinshisi bolyp dúnıege keldim. Ákem Saıran Qadyr kásibı arabtanýshy, 30 jyldan astam ýaqyt Mońǵolııanyń Arab elderinde dıplomat, Tótenshe jáne ókiletti elshisi qyzmetterin atqarǵan. Osy sebepti balalyq shaq, stýdenttik kezderim Egıpet, Túrkııa, Anglııa elderinde ótti. Mysyrda Kaır Amerıka ýnıversıtetinde bakalavr dárejesinde bilim alyp, magıstrlik dárejemdi Ulybrıtanııada London ýnıversıtetiniń Shyǵystaný mektebinde jáne Rotterdamdaǵy Erasmýs ýnıversıtetiniń qarjy mamandyǵymen aıaqtaǵanmyn.
Baspa jumysyna táýekelge bel býǵan sebebim, 2016 jyly Almatydaǵy sapardan týǵan áser edi. Balalaryma qazaq tilindegi kitaptardy ala keteıin dep kóp kitap dúkeniniń esigin tozdyrdym. Qazaq tilindegi kitaptar kishkentaı sóreniń jartysyn ǵana alyp turdy. Ásirese balalar ádebıeti óte jutań eken. О́zim orys mektebin bitirgenmin. Orys tili, ádebıeti men mádenıetin janyma jaqyn tutamyn, jaqsy kóremin. Degenmen álem ádebıetindegi shyǵarmalardyń deni orys tilinde bolýy meni qatty tańdandyrdy. Halyq sany 3 mıllıon ǵana bolatyn Mońǵolııada álemniń eń tańdaýly kitaptary mońǵol tilinde jaryqqa shyǵady. Meniń oıymsha, qazaq qoǵamy keńes dáýiriniń yqpalynan tolyǵymen aryla almaı keledi. 90-shy jyldardan keıin Mońǵolııa álemdik qoǵamdastyqqa jyldam kirigip, ǵylym, damyǵan elderdiń tehnologııasyn, sol elderdiń klassıkalyq jáne qazirgi zamanǵy kórkem ádebıeti salasyndaǵy mádenıeti men trendin jyldam qarqynmen sińirdi. Armenııa men Grýzııada da solaı. Ana tilinde oqyǵysy keletin oqyrman úshin tańdaý bar. Al bizdiń Ortalyq Azııaǵa kelseńiz jaǵdaı múldem basqa. Sosyn kútip otyratyn emes, bul isti ózim qolǵa alaıyn dep sheshtim. Osylaısha kishigirim baspa ashyp, táýekel etip, aqyryndap jumysty bastap kettik. Álıhan Bókeıhan atamyz aıtqandaı, «Ultyna, jurtyna qyzmet etý − bilimnen emes, minezden». Al ákemniń Mońǵolııadaǵy azǵantaı qazaq ókilderi úshin jasaǵan is-sharalary áli jalǵasýda.
– Baspanyń osyǵan deıingi atqarǵan irgeli jumystarymen tanystyryp ótseńiz.
– Sońǵy bir jylda balalarǵa arnalǵan tórt shyǵarmany basyp shyǵardyq. Álemge áıgili balalar jazýshysy Djýlııa Donaldsonnyń «Aqyn qoıan» jáne «Grýffalo» kitaptaryn kórnekti shyǵystanýshy, jýrnalıst Ǵalym Boqash qazaq tiline maıyn tamyzyp aýdardy. Donaldsonnyń barlyq eńbekteri poetıkalyq mátinimen erekshelenedi. 2011 jyly ádebıet salasyndaǵy qyzmeti úshin Brıtan ımperııasynyń ordenimen marapattaldy, sondaı-aq eki jylda bir beriletin «Balalar laýreatynyń» júldegeri. Bıylǵy Bolonıa Halyqaralyq balalar ádebıeti kórmesinde «Grýffalo» ertegisiniń 20 jyldyq mereıtoıyna qatysyp, avtor Djýlııa Donaldson men áıgili ıllıýstrator Aksel Shefflermen jaqyn tanystym. Bul ertegi alpystan astam tilge aýdarylyp, 13 mıllıonnan kóp taralymmen satylǵan bestseller. Odan basqa Shveısarııanyń Bazel qalasyndaǵy Anna Frank qorynyń ruqsatymen «Anna Frank kúndeligin», Qazaqstannyń japontanýshy qoǵamymen birigip Harýkı Mýrakamıdiń kitaptaryn aýdaryp, shyǵara bastadyq.
– Kitap tańdaýda qandaı basymdyqtarǵa súıenesizder?
– Aldymen kitappen tolyq tanysyp, aǵylshyn, orys, nemis tilderindegi resenzııalardy sholyp shyǵamyz. Eń bastysy, álem oqyrmandarynyń júregin jaýlap alǵan ári qazaqy salt-dástúrimizge qaıshy kelmeıtin mazmundaǵy kitaptardy tańdaýǵa tyrysamyz. Negizi biz adamǵa jaqsy áser beretin, oılandyratyn, tolǵandyratyn, rýhyn kóteretin kitaptardy kóptep shyǵarǵymyz keledi.
– Balalar kitap ındýstrııasyndaǵy mańyzdy shara – Bolonıa Halyqaralyq balalar ádebıeti kórmesine arnaıy shaqyrtýmen qatystyńyz. Kórmeniń bıylǵy jańalyqtary týraly ne aıtasyz?
– Italııanyń Bolonıa qalasynda jyl saıyn ótetin kórme – álemniń barlyq baspagerlerin, avtorlar men ıllıýstratorlardyń, ádebı agentter men dıstrıbıýtorlardyń, kitaphanashylardyń basyn qosatyn jetekshi alań. 2019 jylǵy kórme biryńǵaı ıllıýstratorlardyń mekeni boldy. Balalar ádebıetine arnalǵan myńdaǵan ıllıýstratorlyq úzdik jumystarmen tanysyp, tánti boldym. Balalar kitaby naryǵynyń damý tendensııalary men sońǵy jańalyqtary keńinen talqylanyp, úzdik shyǵarmalardy marapattaý sharalary ótti. Bir kúnde 15 kezdesýge deıin bolyp, ondaǵy kúnim óte qarbalas ótti, ózge baspalardyń sońǵy jumystarymen tanysyp, jańa áriptestik baılanystar ornatýdyń sáti tústi.
– Naryqtyń joǵary segmenti sanalatyn osyndaı álemdik ádebı sharalarǵa atsalysýda Qazaqstan kitap baspalary qanshalyqty belsendi? Álemdik balalar ádebıeti qaýymdastyǵynyń jańalyqtarynan tysqary jatqan joq pa?
– Shetelde turyp Qazaqstannyń jaǵdaıy týraly kesip-piship aıtqanym durys bolmas. Qazaqstandaǵy kitap naryǵy Reseıdiń baspalarymen tyǵyz baılanysty. Reseı baspalary úshin Qazaqstan naryǵy óte paıdaly. Osy sebepti de qazaq tilinde bul kitaptardy sóıletýge qyzyǵýshylyq azyraq shyǵar dep túıdim. Kórmeden qazaq baspagerlerin kezdestire qoımadym. Múmkin birli-jarym baspanyń ókilderi júrgen de bolar. Alaıda men kitap ruqsattaryn alyp júrgen baspalar sońǵy bes jylda Qazaqstannan suranys kelmegenin aıtty. Sheteldik baspalardyń kóbi qazaq tilinde shyǵaramyz degen usynysymyzǵa erekshe qýanyp, jyly qabyldap jatady. Sol jolǵy semınarda grýzın, orys, qazaq áriptester birge otyrdyq. Sosyn úsheýmiz qaı tilde áńgimelestik dep oılaısyz? Oryssha dep aıtýyńyz, ábden qısyndy. Biraq biz aǵylshynsha keńestik. О́ıtkeni grýzın áriptesim orys tiline jetik bola tura, oryssha sóılegisi kelmese, orys áriptesim úshin aǵylshynsha sóılesý «keremet» bolyp kórindi. Reseılik áriptesim maǵan qarap, «sen jyrǵatpassyń, qazaqtar báribir oryssha oqıdy», degendeı jymıyp qaldy. Osyǵan qarap-aq básekeniń deńgeıi tym joǵary ekenin túsindim.
– Búgingi balalar ádebıetinen qandaı trendterdi kórýge bolady? Kishkentaı oqyrmandar úshin ne qyzyq?
– Jalpy, balalar ádebıetin sábıler, mektepaldy daıarlyq toby, bastaýysh synyptaǵylar jáne jasóspirimderge arnalǵan ádebıet dep birneshe jas sanatyna bólemiz. 1-7 jas aralyǵyndaǵy balalar úshin ıllıýstrasııa óte mańyzdy. Illıýstrasııa balalarǵa arnalǵan shyǵarmanyń negizgi maǵynasyn jetkizý úshin úılestirýshi mindetin atqarady. Baıqasańyz – balalar ertegi oqyǵanda ne mýltfılm kórgende basty keıipkerlerdi, haıýanattardy sıpattaǵan ıllıýstrasııany ońaı hám tez qabyldaıdy. Osy rette bastaýysh synyp jasyndaǵy balalarǵa komıks romandar, fentezı janryndaǵy kitaptar óte qyzyqty sanalady. Joǵary synyp oqýshylary arasynda genderlik teńdik, femınızm taqyrybyndaǵy shyǵarmalar, sondaı-aq ózin-ózi taný, túsiný sııaqty psıhologııalyq kitaptar kóp oqylady. Kishkentaı oqyrmandar úshin kóbinde otbasy qundylyqtary sýrettelgen, meıirim, otbasy, dostyq taqyryptary kóteriledi. Al balalar ádebıetinen doktor Sıýza, Kıplıng, Djoan Roýlıng jáne Astrıd Lındgrena kitaptaryn usynar edim. Úlkender úshin Shekspır, Frans Kafka, Djorj Orvella, German Gesse, Chınýa Abebe, Nagıb Mahfýz, Ýederford Djek, Kadzýo Isıgýro jáne Harýkı Mýrakamı shyǵarmalaryn kórgim keledi. Sondaı-aq Úzdik ádebı syılyqtarǵa shyǵarylǵan barlyq shyǵarma qazaq tiline aýdarylýy tıis dep esepteımin.
– Sizdiń baspańyz – qazaq tilindegi jańa fentezı-jobalardyń birden-bir basty jetkizýshisi. Bıyl baspadan qandaı jaqsy jańalyq kútýge bolady?
– Eń basty josparymyz – Almaty men Astanada baspanyń fılıalyn ashý. Kelesi 18 aıda úlkender men balalarǵa tosyn syıymyz kóp. Kitap shyǵarý ońaı emes, eń bastysy aýdarma sapasy myqty bolý kerek. Harýkı Mýrakamıdiń «Norveg ormany», «Harvard Business Review» ǵylymı-tanymdyq jýrnalynyń tańdamaly maqalalary, R.H.Palasıonyń «Ǵajaıyp áńgimesi», Roald Daldyń shyǵarmalary syndy ózge de kitaptardy jaryqqa shyǵarý jumystary jalǵasyp jatyr. Aldaǵy bes jyldyqqa arnalǵan josparlar kóp. Úlken jeńister árkez kishkentaı qadamdardan bastalǵan. Solaı!
– Áńgimeńizge rahmet.
Áńgimelesken Aıa О́MIRTAI,
«Egemen Qazaqstan»
Fýtbol • Búgin, 08:42
Vaýt van Art birinshi orynda keledi
Sport • Búgin, 08:39
Tennıs • Búgin, 08:38
Alýan-alýan klýb bar, shamasyna qaraı shabatyn
Fýtbol • Búgin, 08:37
Sport • Búgin, 08:35
Bankter men krıptobırjalardyń yntymaqtastyǵy
Qarjy • Búgin, 08:34
Qazaqstan • Búgin, 08:33
Tutynýshylardyń biryńǵaı tarıfi qoldanysqa enedi
Qoǵam • Búgin, 08:19
О́nerkásiptik paıdalanýǵa berdi
Qarjy • Búgin, 08:15
Dıplomatııalyq qyzmettiń 30 belesi
Qazaqstan • Búgin, 08:13
«Qazaqstan barysynyń» jeńimpazy anyqtaldy
Sport • Keshe
Jolaýshylar tasymaly: Baǵa joǵary, sapa tómen
Qoǵam • Keshe
Álem • Keshe
Saılaýdy QHR men Aýstralııa baqylaıdy
Álem • Keshe
Álem • Keshe
Jańarǵan Konstıtýsııa: Ne? Qashan? Qalaı?
Qazaqstan • Keshe
Jańa saıası mádenıetti qurýdaǵy mańyzdy qadam
Qazaqstan • Keshe
Zaýyttyń máselesi «vagon-vagon»...
Aımaqtar • Keshe
Deldal kompanııalar: Ekonomıkanyń dosy ma, qasy ma?
Ekonomıka • Keshe
Erkin Tuqymov: Álemde jas ǵalymdar úshin kúres júrip jatyr
Suhbat • Keshe
Múgedektigi bar jeti myńnan astam adam jumysqa ornalasty
Qoǵam • Keshe
Kıberqylmyspen kıberzańger kúresýge tıis
Qoǵam • Keshe
Aımaqtar • Keshe
Shymkent bıýdjeti 4 jylda 4 ese ósti
Aımaqtar • Keshe
Tarıh • Keshe
Tarıh • Keshe
Sanadaǵy silkinis nemese kúreskerdiń qalyptasýy
Ahmet Baıtursynuly • Keshe
Memlekettik qyzmetti basqarýdaǵy sıfrly ınnovasııalar
Qoǵam • Keshe
Mobıldi ınternetti tutynatyndar kóbeıdi
Qoǵam • Keshe
Tennısshiler «Prezıdent kýbogynda» baq synaıdy
Tennıs • Keshe
Tumandy Albıonda top jarǵan komanda
Aımaqtar • Keshe
Rýhanııat • Keshe
13 óńirde aýa raıyna baılanysty eskertý jarııalandy
Aýa raıy • Keshe
SQO-da balyq aýlaý tártibin buzǵandar jazalandy
Qoǵam • Keshe
QR SIM О́zbekstandaǵy jaǵdaıǵa qatysty málimdeme jasady
Qazaqstan • Keshe
Almatyda 36 gradýs ystyq bolady
Aýa raıy • Keshe
Tehas shtatynda atys bolyp, 3 adam qaza tapty
Álem • Keshe
3 shildege arnalǵan aýa raıy boljamy
Aýa raıy • Keshe
Almatydaǵy qurylys bazarynda órt shyqty
Aımaqtar • Keshe
Tennısshi Dmıtrıı Popko Ispanııada chempıon atandy
Tennıs • Keshe
Uqsas jańalyqtar