– Aqan Qarǵambaıuly, «Tomırısteı» aýqymdy jobany sátti aıaqtaýyńyzben quttyqtaımyz. Tarıhı máni zor fılmdi túsirý barysynda kóńilińizdegi barlyq oı-tilegińizdi júzege asyra aldyńyz ba? Álde oryndalmaı qalǵan sátter de kezdesti me?
– Quttyqtaýyńyzǵa rahmet. Biz bul kartınany eki jarym jylǵa jýyq jasadyq. «Tomırıs» fılmi qaı jaǵynan kelse de úlken izdenis, aýqymdy eńbekti talap etti. Eń alǵash, osydan úsh jyl buryn, «Anaǵa aparar jol» dramasynyń premerasynan soń bas prodıýser Álııa Nazarbaeva «Tomırıs» fılmin túsirý jaıly oıyn ortaǵa tastady. «Anaǵa aparar joldy» tamashalap, rıza bolǵan Elbasy jańa bastamamyzǵa qoldaý bildirip, aq batasyn berdi. Áýelde júreksingenimizben, keıin bul usynysty kıno alańynda ózimizdi kásibı maman, eń bastysy qazaqtyń patrıot azamaty retinde synap kórýge taptyrmas múmkindik, teńdessiz tájirıbe alańy dep qabyldap, tarıhı týyndyny túsirýge bel býdyq.
Jalpy, jobany jaryqqa shyǵarý ýaqyty eki jarym jyl merzimdi qamtyǵanymen, negizgi túsirilim prosesi 93 kúnge sozyldy. Keıbir sahnalarda túsirilim alańynda 800-ge jýyq akter bir mezette jumys istedi. Shyǵarmashylyq top quramynda 400 adam eńbek etti. Túsirilim jumystary basty tórt úlken lokasııada júzege asyryldy. Olar – Shonjy, Qapshaǵaı, Almaty jáne Kókshetaý aımaqtary. Almatydaǵy túsirilimder negizinen «Qazaqfılm» kınostýdııasy janyndaǵy Vavılon tarıhı pavılonynda ótti.
«Tomırıs» fılmin rejısserlik tájirıbemdegi úlken meje desem bolady. Mazmundyq, kórkemdik turǵydan tarqatsaq ta kez kelgen sýretker úshin asa qyzyqty taqyryp dep sanaımyn. Maǵan osyndaı aýqymdy týyndymen jumys isteýge, tarıhymyzǵa boılap, Uly dalanyń dańqty tulǵalary ómirin kıno tilinde sóıletýge múmkindik syılaǵany úshin Jaratqanǵa myń da bir shúkir deımin. Jumystyń sońǵy nusqasyn kórip otyryp «Tomırısti» túsirgen eki jarym jyl ýaqytty shyǵarmashylyq adamy retinde jańa tájirıbe, bastamalarǵa jetelegen jemisti joba boldy dep senimmen aıta alamyn.
– Fılmniń ózegi – ssenarıı ǵoı. Bul jaǵynan qandaı tarıhı derek nemese eńbek negizge alyndy?
– Fılm ıdeıasyn Álııa Nursultanqyzy men Tımýr Jaqsylyqov aqyldasyp, bastapqy maqsaty júıelendi. Keıin Tımýr Jaqsylyqov tolyqtaı ssenarııin jazyp shyqty. Negizinen bizdiń ssenarlyq top úlken boldy. Jalpy sany 10-ǵa jýyq adam atsalysty. Dıalogtardy bólek mamandar jazdy. Bul tusta redaktorlar men keńesshilerdiń de eńbegi eresen. Al endi negizgi saýalyńyzǵa kelsem, ssenarıı ejelgi grek tarıhshysy Gerodottyń jazbasyna súıenip jazyldy. Iаǵnı, «Tomırıstiń» negizgi irgetasy, qazyǵy – Gerodottyń jazbasy.
– Keńesshilerden kimdermen jumys istedińiz?
– Qazaqstandyq belgili arhıtektor, tarıhshy, akademık Almas Ordabaevpen keńestik. Ǵalymmen shyǵarmashylyq baılanysymyz «Jaýjúrek myń bala» fılminiń túsirilimi kezinde bastalǵan bolatyn. Keıin «Anaǵa aparar jol» kartınasy jaryqqa shyǵar sátte de jemisti baılanys ornattyq. Bilikti mamanmen birlese jasaǵan jumysymyz endi mine «Tomırıs» fılminde de jalǵasyp otyr.
– Buǵan deıin de birneshe tarıhı fılm túsirgenińizdi eskersek, bul «Tomırıstiń» tarıhı taqyrypty qaýzaǵan burynǵy jumystaryńyzdan ereksheligi nede dep oılaısyz?
– «Tomırıs» – aýqymdy joba. Eki jarym myń jyl buryn bolǵan tarıhty ekranda kórsetip qana qoımaı, oqıǵany shynaıy sóılete bilý sýretker retinde maǵan ári qıyn, ári qyzyq boldy. О́ıtkeni ultymyz úshin ulyq esimder qataryna engen áıgili Saq patshaıymynyń erligi kúlli qazaq úshin qasterli. Árqaısymyzdyń boıymyzda Tomırıstiń rýhy bar. Sondyqtan da qatelesýge, bosańsýǵa jol joq. Osy sebepti de túsirilim jumystary bastalǵan sátten bastap úzdiksiz izdenýge, ár derekke den qoıyp saraptaýǵa, Saq patshaıymynyń bolmysyn barynsha jan-jaqty qyrynan ashý jolynda ter tóktik. Basqa tirlikti ysyryp qoıyp, ózimizdi túbegeıli «Tomırıske» arnadyq.
– Rejısser úshin árbir jumysy qymbat, ystyq. Desek te, búginge deıin túsirgen fılmderińizdiń ishinde janyńyzǵa aıryqsha jaqyny, kóńilińizden shyqqany qaısy?
– Bilesiz be, bul jaǵynan kelgende men joly bolǵan baqytty adam shyǵarmyn. Fılmografııamdaǵy ár fılmim ózim úshin biri ekinshisine uqsamaıtyn qyzyqty emosııaǵa toly jobalar boldy. Qaıtalanbas áser aldym. Árqaısysynyń kóńilimde ózindik orny bar. Men barlyq fılmimdi jaqsy kóremin. Desek te, áli ystyǵy basylyp úlgermegen ári túsirilim barysynda tyń tájirıbelerge bastamashy bolǵan dál qazirgi sáttegi eń aýqymdy jumysym bolǵandyqtan da shyǵar, búginge deıin túsirgen fılmderimniń ishindegi erekshesi de, qıyny da – «Tomırıs» boldy dep oılaımyn.
– Túsirilim jumysyna sheteldik mamandar tartyldy ma?
– «Tomırıs» – tolyǵymen otandyq ónim. Tek qana kompıýterlik grafıka salasy mamandarynyń kómegin shetelden qabyldaýǵa týra keldi. Qalǵan jumystyń barlyǵy tolyǵymen Qazaqstanda atqaryldy. Tipti Vavılondy, ondaǵy Kır patsha sahnasyn áý basta Marokko jerinde túsiremiz dep oılaǵan bolatynbyz. Biraq sońynda aqyldasa kele Ońtústik Afrıka qurlyǵyndaǵy túsirilimnen bas tartyp, irgeli jumysty elde atqarýǵa bel baıladyq. Bul sheshim, birinshiden, qarjyny aıtarlyqtaı únemdese, ekinshiden, otandyq kıno óneriniń dál qazirgi sátte eshbir memleketten kem emes ekendigin kórsetkimiz keldi. Fılmniń qoıýshy sýretshisi Qýat Tileýbaev bastaǵan sýretshiler toby «Qazaqfılm» kınostýdııasy janyndaǵy túsirilim alańynda qartınaǵa qajetti barlyq dekorasııany jasap shyqty. Sóıtip, Vavılondy izdep alysqa at arytpaı-aq, týǵan jerdiń tórin tıimdi paıdalandyq. Osy oraıda túsirilim bastalǵannan aıaqtalǵanǵa deıin menimen birge júrip, barlyq bastamama múddeles bola bilgen shyǵarmashylyq komandama, akterlerge alǵysym sheksiz. Ásirese, Jaıdarbek Kúnǵojınovtiń «Nomad» jattyqtyrý lagerin aıryqsha atap ótkim keledi. Aıtýly ortalyq bizge oıdaǵy jumystarymyzdy tolyǵymen iske asyrýǵa keń múmkindik ashyp berdi. Bular shyn mánindegi ultymyzdyń maqtanyshy. Elimizde osyndaı ortalyqtyń baryna qýanyshtymyn.
– Tomırısteı tarıhı kesek beıneni kásibı emes aktrısaǵa berýge júreksinbedińiz be?
– Suraǵyńyz oryndy. Qorqynysh boldy. Tomırıs róli Álmıranyń debıýttik jumysy bolǵandyqtan, álbette kúmánniń bolýy da zańdylyq dep oılaımyn. Ras, 100 paıyz senimdi boldym dep aıtpaımyn. Kúdik te, qorqynysh ta boldy jáne onyń bolǵany da durys. Sonyń arqasynda jaýapkershilik kúsheıedi. Alaıda, ondaı sezim kásibı aktermen jumys istegende de týady. «Kóz – qorqaq, qol – batyr» demekshi, jumysty naqty bastap ketpeıinshe kimmen jumys isteseń de, senimsizdik tıtteı de seıilmek emes. Sondyqtan táýekel dedim. Jalpy, bul men úshin alǵashqy tájirıbe emes. «Reketır» fılmindegi bas keıipkerdi beınelegen Saıat Isembaevtyń da kásibı bilimi bolmaǵan. Sondyqtan Álmıraǵa da sendim.
– Qupııa bolmasa, eń joǵary qalamaqy kimge tólendi? Ishteı Tomırıske bolar dep topshylap otyrmyz...
– Joq, joǵary qalamaqyny Kırdiń beınesin jasaǵan Gollıvýd akteri Gasan Masýd aldy. Men Gasanǵa aıryqsha toqtalyp ótkim keledi. Rıdlı Skottyń «Aspan patshalyǵy» fılminde Saladın patshanyń róli arqyly tanylǵan gollıvýd akteri shyn máninde óz isiniń sheberi, úlken akter. Ony Kır patshanyń róli arqyly taǵy bir márte dáleldedi. Gasan Masýdpen shyǵarmashylyq tandem otandyq akterler úshin úlken tájirıbe boldy dep oılaımyn.
– Sonda Kır patshaǵa laıyq akter Qazaqstannan tabylmaǵany ma? Nege sheteldik mamannyń kómegine júgindińiz?
– Ras, ondaı oı áýelde mende de boldy. Kırdiń róline kastıng jarııalanǵan sátte eń birinshi otandyq akterlerdi baıqap kórdim. Biraq qansha tyryssa da ekrannan qazaq ekendigi báribir kórinip turdy. Kóńilimdegideı bolmady. Sóıtip shekaralas ornalasqan kórshi О́zbekstan men Tájikstannyń ártisterine Kır patsha rólinde kórinýine múmkindik berip baıqap kórdik. Olar da ishki oıymyzben qabyspady. Kóksegenimizdeı tıptik beınege jolyqpadyq. Onyń ústine uzaq oılanýǵa ýaqyt ta tapshy edi. Sol sebepti gollıvýd sheberiniń kómegine júginýge týra keldi. Gasan myqty akter ǵana emes, jaqsy adam da. Túsirilim barysynda tez til tabysyp, jyly qarym-qatynasta tarqastyq. О́kinishke qaraı fılmniń premerasyna kele almady.
– Alda taǵy qandaı shyǵarmashylyq josparlaryńyz bar?
– Dál qazir «Bokser» fılmine daıyndyq jumystaryn bastap kettik. Fılm ıdeıasy áý basta olımpıada chempıony, boksshy Serik Sápıevtiń ómirine arnalǵan edi. Biraq keıin aqyldasa kele Seriktiń ómirbaıanyn negizge ala otyryp, boksshylardyń jalpy jıyntyq beınesin jasaýdy uıǵardyq. Iаǵnı chempıon ómirbaıanyn arqaý ete otyryp, barlyq boksshyǵa ortaq týyndy jasap shyǵarmaq oıymyz bar. Kórermenderimizge, ásirese óskeleń jas urpaqqa partıottyq rýh beretin sporttyq drama janryndaǵy ǵumyrbaıandyq fılm bolady dep kútilýde. Qazir túsirilimge deıingi daıyndyq jumystary júrgizilip jatyr. Al jalpy túsirilim aqpan aıyna josparlanyp otyr. Ázirge aıtarym osy. Qalǵanyn fılm jaryqqa shyqqan soń kórersizder.
– Áńgimeńizge rahmet.
Áńgimelesken
Nazerke JUMABAI
