«Kórkemdiktiń kókesi, kókem. Kemeńgerliktiń kemeli, kókem. Álemniń Ábishi ǵoı, kókem. Búkil baıtaǵyńyzdy, onyń ishinde Ońtústigińizdi janyńyzdan artyq jaqsy kórýshi edińiz-aý, kókem. Ońtústigińiz oısyraǵan kúı keshti, kókem. Shyraıly Shymkentińiz sher keshti, kókem... Túrkistanyńyz tumanytyp, Áziret Sultanyńyzdyń kesenesi kúreńitti, kókem...» Degem. Toqtata almaǵam. О́zimdi ózim.
Byltyrǵy toǵyzynshy qazanda Sheraǵań, Sherhan Murtaza qazasy qulaqqa jetti. Ymyrttyń jym-jyrt qarańǵylyǵynda. Qumyǵyp. Únsiz-tilsiz, túsinikti-túsiniksiz kúıinishke býylyp, jylaı almadym. Kózden jas shyqpaı, túıirdeı de tamshy tambaı, tobarsyǵan betime tańyrqadym. Sıpalap. «Egemennen» qaıǵyrý sóz jazbaq kerektigi eskertildi. Jaza bastadym. Janymdy qıqalap.
«Kóke!» – dep bastadym. Jylaı almadym. Paýzany uzarttym. Kózderim tipti jasaýramaıdy da. «Kóke! – dep jalǵadym taǵy da. – О́zińiz ózgeshelep jazǵandaı, Parıjde boldyńyz. – Parıj túsińizge kirmedi. Mysyrda boldyńyz. – Mysyr túsińizge kirmedi. Qytaı, Mońǵolstan, Úndistan, Pákistan, Iranda... Bes jyl Máskeýde oqydyńyz. Olar da túsińizge kirmedi. Túsińizge kún saıyn Myńbulaq kirdi. Túsińizde ylǵı Aqsý-Jabaǵylyny kóretinsiz...».
Týǵan jerdi, ásirese Aqsý-Jabaǵylyny aıtqanda, jazǵanda janar shirkin ysyp jóneletin. Jasaýraıtyn. Bul joly qup-qurǵaq. Dymqyldanbaıdy da.
Jazýymdy jalǵastyrdym. «Men Sizdi jaqynda, týǵan kúnińizde túsimde kórip em... Taýpisteli aýylyndaǵy mármár tasqa qarap tur ekensiz. Onda: «Sherhan Murtaza men Nasyr Fazyl bastaǵan jazýshylar baýdyń negizin 1995 jyly qalaǵan» dep jazylǵan ǵoı. Sol qyzylkúreń mármár tasqa qaraǵan kúıińizde: «Meni Sholpan Juldyz, tańǵajaıyp Tańsholpan shaqyryp jatyr ǵoı...» dedińiz kúbirlep. «Asyqpasańyzshy, aǵa...» degendeımin. Alaıda óz daýsymdy ózim estimeımin. Siz de estimedińiz. Al, búgin...».
Osy sózderdi jazǵanda qaıran qalamymnyń sııasy erip, eljirep, aq paraqtyń betin aıǵyzdaǵandaı edi. Biraq sonda da jylamadym. Jylaı almadym.
Mine, gazettegiler asyqtyryp, qazanamalyq qaıǵyrý sózimdi de taýys-támam ettim. «Sheraǵań Sholpan Juldyzǵa jol tartty. Teńbil Torǵaıy shyryldaı ushyp, shyǵandaı bastap barady. Uly Paıǵambarymyzdyń Ýhýd taýyndaı kóretin Táńirtaýyńyzdyń... baýraıynda tánińiz tynshý tabar. Al asyl janyńyz Tańsholpannyń nuryna ulasar, Kóke!» dep, aıaqtaǵam.
Jylap qoıa berermin dep oılaǵam. Olaı bolmady. Kózderim qup-qurǵaq. Bedireıip, qatyp qalǵanyma qaıranmyn. Ol keıingi úsh jyldaı ýaqytta ún-túnsiz qınalǵan. Insýlttiń aýyr túrine ushyrap. Sondaı kúıinde kóbirek kórgendikten de jylaı almadym ba, qaıdam.
Másele meniń jylaǵanymda nemese jylaı almaǵanymda emes, árıne. Halyq jazýshysy, ultynyń súıikti sýretkeri Sherhan Murtazanyń qazasyna qalyń qazaq qatty qaıǵyrdy. Qabyrǵalar qaıysty. Omyrtqalar maıysty. «Shirkin, Sheraǵań-aı!» desip, ah urǵandar az bolmady.
Seksen jasqa tolǵan torqaly toıy 2012 jylǵy qyrkúıekte Jambyl oblysynda, Taraz ben Jýalyda dúrkirep te kúrkirep, keremet ótken. Tarazdaǵy konferensııada Memlekettik hatshy Muhtar Qul-Muhammed myrzańyz: «Sherhan Murtaza – shyn máninde qazaq kórkemsóziniń kóshbasshysy, qazaq kórkemsóziniń qolbasshysy», – degen. Ádil baǵaǵa jurtshylyq uzaq qoshemet kórsetken.
Alpys jyldyǵynyń aldynda Ábish Kekilbaıuly ǵajaıyp pikirler jazǵan. Qarańyzdarshy. Ábekeń búı degen ǵoı: «Qazaq qaýymyn, qazaq qoǵamyn jappaı oıatqan, jappaı sergitken, jappaı silkintken, jappaı serpiltken Sherhan Murtaza», «Qaýymdyq túleýimizge tap Murtaza týyndylaryndaı áser etken, yqpal jasaǵan shyǵarmalardyń túsin tústemek qıyn», «Murtazanyń mergendigi – áleýmettik mergendik», «Sherhan Murtaza tek qalamger retinde ǵana emes, mádenıet qaıratkeri, baspasóz jetekshisi, redaktor retinde de qazaqtyń osy zamanǵy qoǵamdyq oıyn qalyptastyrýǵa orasan zor úles qosty», «Bul – tek bir qalamgerdiń óner joly emes, kúlli ulttyq sanamyzdyń sergý-serpilý joly».
Mine, álemniń Ábishi aıaýly aǵasy, ultyńyzdyń uly tálimgeri Sherhan Murtaza haqynda osylaı degen!
Al Sheraǵań, Sherhan Murtaza shańqyldap aıtqan sózder qandaı edi?! «Elbasy – bireý, qalǵandary tireý bolsyn!», «Ákim bol, halqyńa jaqyn bol», «Táýelsizdiktiń joly qatty, dámi tátti», «Rýh pen namys – egiz», «Bir adamnyń rýhsyz bolýy – sor, al tutas ulttyń rýhynan aıyrylýy – qasiret!», «Jaý jamany – jaramsaq», «Mádenıettiń máıegi – kitap», «Shyn jazýshynyń kózi kókireginde bolady», «Shyndyq – ashy hám ajarsyz»...
Mine, Sheraǵańnyń jyldyq asy bolatyn kúnde kep qapty. Búgin taǵy da «Aı men Aıshasyn» qolyma alyp, oqýǵa kiristim. Oqyp otyrmyn. Jylap otyrmyn. Seksen jasqa tolarynyń aldynda Sheraǵań týraly «Egemen Qazaqstannyń» bir betin toltyryp, tolǵanys-esse jazǵanym esime túsedi. Aqsý-Jabaǵylyǵa jetpisinshi jyldardyń aıaǵynda jáne sekseninshi jyldardyń sońynda arnaıy kelip, aralaǵany. Túlkibas aýdanynyń ákimdigi zalyndaǵy kezdesýde: «Túrki qaǵanaty da alaýyzdyqtan, qý dúnıege talastan toz-tozy shyqqan. Syrtqy jaýlarǵa syr aldyrǵandyqtan, sóıtken. Túrki qaǵanaty taramaǵanda, mynaý aıdahar da, anaý aıý da basynbas edi. Kókbóri bárinen bıik turar edi. Túlkibas – Túlkibas emes, Túrkibasy kúıinde qalar edi», – degeni. Aqsý-Jabaǵylynyń Jasyljazyq alqabynda appaq kıiz úı tigilgeni. Arshalarǵa táý etip, jaıaý, sodan soń soqpaqtarmen at ústinde ándetip, bıikke kóterilgeni. Sheraǵań shyrqaǵan qazaqsha, qyrǵyzsha, tatarsha, bashqurtsha ánderdi shyń-quzdardyń, qyzemshek tóbelerdiń, aq ulpa bulttardyń tańyrqaı tyńdaǵany.
Taýpisteli aýylynda úsh márte bolǵany. Taýpisteliden Jýalynyń Kóltoǵan, Qyztoǵan aýyldaryna qaraı asatyn jolda Boztorǵaı asýyna qaıran qalǵany. Nasyr Fazyl, Mekemtas Myrzahmetuly, Qaldarbek Naımanbaev, Ahat Jaqsybaev, taǵy basqalar bastaǵan, jıyrma shaqty jazýshy qostaǵan qonaqtardyń baý negizin salǵany. 1995 jyl ǵoı baıaǵy. Al 2005 jyly taǵy da Nasyr Fazyl, Dýlat Isabekov, Beksultan Nurjekeuly jáne basqa da qalamgerlermen birge Qulbaıshoqynyń tepseńindegi jaıqalǵan jasyl shalǵynynda tebirengeni...
О́ziniń seksen jyldyǵyndaǵy, Tarazdaǵy qorytyndy sózinde: «Sholpan Juldyz, tańǵajaıyp Tańsholpanym túsime jıi kiredi... Shaqyratyndaı ma, qalaı... A, bálkim...» degen sózderinen keıin-aq ol tańǵajaıyp Tańsholpanyna bet alǵandaı eken dá. Bes jyldaı qanat qaqqan eken ǵoı. Teńbil Torǵaıy shyrqyrap...
«Internatqa Aısha keldi. Týrnıkte shyr aınalyp turǵanda-aq tanydym. Qolynda bul joly burynǵydaı túıinshegi joq. Buryndary ylǵı da túıinshegi bolatyn. Júgeri nan. Júgeri talqan.
Bul joly túıinshegi joq.
Kóktem ǵoı. Júgeri taýsylǵan shyǵar.
Aıshanyń kók kóılegi tozyńqyraǵan ba, ońyp ketipti.
– Barshan, – dedi meni basymnan sıpap turyp. – Men saǵan bul joly eshteńe ákelmedim...».
Kóz jasymdy toqtata almadym.
Oılap qoıam. Byltyr «Sheraǵań Sholpan Juldyzǵa jol tartty» dep jazyp em. Shynymen Sholpanda ma eken?.. Álde anasy Aıshamen birge Aıda ma eken?.. Qaıda eken?! A, bálkim, Qaltaı, Kamaldarymen, Ábish, Aqseleý, Farıza, Oralhan, Saılaýbekterimen saǵynysa, shurqyrasa júzdesken shyǵar... Birte-birte Baýkeń, Muhań, Ǵabeńdermen... Turarlarmen tabysqan bolar-aý...
Ábekeń, Ábish Kekilbaıuly kókem: «Áleýmettik mergen» degen edi ǵoı. Álde áleýmettik mergenińiz – Sherhan Murtazańyz Qyzyl Jebesin kezengen kúıi Tarpań deıtuǵyn tulparymen Táńirtaýdyń bir búıirinen shyǵa keler me eken?!
Aqıqatyn Alla biledi.
Qalaı bolǵanda da, qaıda júrgende de qazaǵymen birge jasaı beredi. Sheraǵań.
Marhabat BAIǴUT
