Týrızm – tıimdiligi joǵary sala

Sammıtke qatysqan Premer-Mı­nıstr Asqar Mamın búginde týrızm úle­sine álemdik IJО́-niń shamamen 10%-y, ın­vestısııalardyń 7%-y, jumys oryn­­da­rynyń 10%-y jáne barlyq salyq túsim­­deriniń 5%-y tıesili ekenin atap ótti.

– Qazaqstannyń týrıstik sektory sońǵy 10 jylda orta eseppen 7%-ǵa ós­ti, bul ekonomıkanyń qalǵan bóligin­degi ósý qarqynynan shamamen 3%-ǵa joǵary. Týrızm bizdiń ekonomıka­ny ártaraptandyrýdyń mańyzdy fak­torlarynyń birine aınalýda. Bul salada óndirilgen IJО́ úlesi 10 jylda  eki esege ósti, – dedi Úkimet basshysy. A.Mamınniń aıtýynsha, 2019-2025 jyldarǵa arnalǵan týrızm jónindegi memlekettik baǵdarlama qabyldanǵan. Onda týrızmniń IJО́-degi úlesin 8%-ǵa arttyrý jáne ekonomıkanyń jetekshi 5 salasynyń birine aınaldyrý kózdelgen. Baǵdarlamany iske asyrýǵa shamamen 4 mlrd dollar qarastyrylǵan. Onyń 70%-dan astamy – jeke ınves­tısııalar esebinen. Týrıstik sektorda jumyspen qamtylǵan qazaqstandyqtar sany 50%-ǵa nemese 650 myń adamǵa deıin artady dep kútilýde. Sheteldik týrıster aǵymy úsh ese artyp, 9 mln adamnan aspaq. Sóıtip mejelengen mindetter nátıjesinde Qazaqstan álemdegi básekege asa qabiletti 50 týrıstik baǵyttyń qataryna qosylýǵa tıis.

Qalalyq týrızmdi damytýdyń negizgi ortalyǵy bolyp Nur-Sultan qalasy aıqyndalǵan. Bul shahar sońǵy 20 jyl ishinde aımaqtyq iri ekonomıkalyq, qarjylyq, kólik jáne mádenı ortalyqtardyń birine aınaldy. Bas qalanyń respýblıkalyq IJО́-ge qosqan úlesi 10%-dan asady. Elordanyń negizgi kapıtalyna salynǵan ınvestısııalar 26 esege artyp, 9 trln teńgeni qurady.

– Nur-Sultan qalasy ‒ sıfrly jáne zııatkerlik tehnologııalardy engi­zý­degi jetekshi kúsh. Eýropanyń aldyń­ǵy qatarly qalalarynyń tabys­ty tá­jirıbesine negizdelgen «Aqyldy Asta­na» tujyrymdamasynda bilim berý, den­saýlyq saqtaý, kólik, kommýnaldyq qyz­met, ınfraqurylym salalarynda ‒ jergilikti halyqtyń turmys sapasyna jáne kelýshilerdiń qalany qabyldaýyna áser etetin salalarǵa ozyq tehnologııa­lar men jasandy zerdeni engizý qa­rastyrylǵan. Osy jetistikterdiń nátı­jesinde qala aımaqtaǵy iskerlik jáne MICE-týrızminiń (kezdesýler, konferensııalar, kórmeler jáne t. b.) jetekshi ortalyǵy retinde tanylýda, – dedi A.Mamın.

 Nur-Sultan iskerlik qalaǵa aınaldy

Alqaly jıynda sóz alǵan qala ákimi Altaı Kólginov Nur-Sultan qalasynyń ákimshilik baǵyttan iskerlik jáne týrızm ortalyǵyna aınalǵanyn tilge tıek etti.

– Álemdik deńgeıdegi mundaı iri shara Ortalyq Azııada alǵash ret uıymdastyrylyp otyr. Biz úshin bul − úlken mártebe. Jalpy, elordamyzdyń qalyptasýy men damýy Elbasynyń esimimen tyǵyz baılanysty. 21 jylda elordanyń aýmaǵy úsh esege ulǵaıdy. Halyq sany kezinde 280 myń bolsa, qazir 1 mıllıonnan asyp tústi. Nur-Sultan jastar qalasy bolyp sanalady. Munda halyqtyń 700 myńǵa jýyǵy – 35 jasqa deıingi jastar. Sonymen birge elordamyz ákimshilik qaladan iskerlik jáne týrızm ortalyǵyna aınalyp keledi, − dedi A.Kólginov. Qala basshysynyń aıtýynsha, bul sammıt elordanyń ǵana emes, álem qalalarynyń jahandyq damýyndaǵy mańyzdy shara bolmaq.

–Adamzattyń bolashaǵy qalalarmen tyǵyz baılanysty. Jahandaný – jappaı týrızmdegi kedergilerdi joıýdyń basty quraly. Týrısterdi kóptep tartý úshin qala jaıly ári qaýipsiz bolýy tıis. Qazir osy baǵytta jumys istep jatyrmyz jáne turǵyndardyń kúndelikti ómirin jaılylyqpen qamtamasyz etýdemiz. Eýropa qalalarynyń úzdik tájirıbesin aldyq, qaýipsizdik, logıstıka, densaýlyq saqtaý, bilim berý, TKSh standarttaryna negizdelgen «aqyldy qala» tujyrymdamasyn ázirlep jatyrmyz, − dedi ákim.

Astanasy aýysqan memleketterdiń ishinde Qazaqstannyń damý joly men qalyptasýy álemge úlgi. Indonezııanyń qazirgi astanasy Djakartadan astana mártebesin Iаva aralyna aýystyrý týraly aqparat buǵan deıin sheteldik BAQ betterinde jarııalanǵan edi. Sammıtte Indonezııanyń qoǵamdyq jumystar jáne turǵyn úı qurylysy mınıstri Basýkı Hadımýljono bul máselege qatysty mán-jaıdy keńinen áńgimelep berdi.

–Eldiń astanasyn aýystyrmas buryn barlyq máseleler jan-jaqty nazarǵa alynyp, talqylandy.  Onyń ishinde ekonomıkalyq, áleýmettik, saıası, mádenı máselelerdi basshylyqqa alyp otyrmyz. Búginde Djakartanyń mańyzy artyp, qarjy ortalyǵy, saýda-sattyqtyń negizgi alańy, saıası máseleler sheshiletin basty qala bolǵandyqtan, barlyǵy kúrdelenip, shahardyń arqalaǵan júgi aýyrlady. 2016 jylǵy zertteý boıynsha álemdegi kólik keptelisi eń kóp qala atandy. Búginde qalada 30 mln adam turady. Sonyń saldarynan qala ár jyl saıyn jer astyna 12 sm-ge shógip barady. Buǵan halyq sanynyń artýy, qozǵalystyń qıyn­daýy sebep bolýda. Aldaǵy 15-20 jyl­dan keıin jaǵdaıymyz múlde qıyn­dap, qalanyń aınalasy sý astynda qa­lýy yqtımal. Bul málimetterdiń bar­lyǵy aldyn ala egjeı-tegjeıli tekse­rý­diń nátıjesinde anyqtalyp otyr. Son­dyqtan tıisti memlekettik organdar ha­lyq sanyn azaıtý úshin, sonymen qatar qa­laǵa túsken salmaqty jeńildetý maq­satynda el astanasyn aýystyrmaq, − dedi ındo­nezııalyq mınıstr. Onyń aıtýyn­sha, as­tana aýystyrýda Nur-Sultan qalasy­nyń tájirıbesi nazarǵa alynbaq. Jańa as­tananyń «aqyldy qala» bolýy úshin kóp­tegen iri megapolısterdiń damý jolyn, ustanǵan baǵytyn eskeretinderin de aıtty.

Tehnologııasy damyǵan «aqyldy qa­lalardyń» qatarynda Estonııanyń  Tal­lınn qalasy ınnovasııalyq jobalardy erte meńgergenimen erekshelenedi. Qala meri Mıhaıl Kylvart osydan 500 jyl buryn Tallınnde qalanyń barlyq turǵyny úshin jańajyldyq shyrsha ornatylǵan alǵashqy shahar ekenin aıtty.

– Osydan jarty ǵasyr buryn sol kezdegi eń bıik kóp qabatty ǵımarat – shirkeý bizdiń astanamyzda salynǵan edi. Eýropadaǵy jańa jyldyq saýda ónimderiniń negizgi alańy da bizdiń qalada. Iаǵnı bizde ótken men bolashaqtyń baılanysy bar. Tarıhı kezeńderdiń ózi bir-birimen baılanysyp jatyr. Dese de búgingi zamannyń talaby múldem basqa. Klassıkalyq damýdan ajyrap, tehnologııanyń jetistikterine júginip kettik. Bul turǵyda da bizdiń shahar óz tájirıbesimen bólise alady. Osy rette, «aqyldy qala» uǵymy tek tehnologııamen ólshenbeıtinin aıtqym keledi. Bul – aldymen qala turǵyndarynyń jaǵdaıyn jasaý, olardyń yńǵaıly ortada ómir súrýine basymdyq berý. Tehnologııasy eń joǵary deńgeıde bolyp, biraq ol adamdarǵa jaısyz bolsa «aqyldy qala» ıdeıasynyń maqsatyna jetpegeni dep túsinýimiz kerek, – dedi M.Kylvart. Onyń aıtýynsha,  Estonııa astanasynyń eń basty ereksheligi onyń taza aýasynda, ekologııalyq máselelerdiń durys sheshim tapqanynda. Ol úshin qaladaǵy kólik keptelisi men aýaǵa las qaldyqtar shyǵaratyn avtokólikterden qutylý kerek.

– Eýropada alǵash ret qoǵamdyq kólikterdi tegin qoldaný rejimin engizdik. Bul qordalanyp qalǵan kólik máselesin sheshýge aıtarlyqtaı oń yqpal etti, − dedi Tallınn qalasynyń meri.

VIII UNWTO jahandyq sammıti tórt kúnge jalǵaspaq. Jıyn barysynda álem astanalary ózara úzdik tájirıbelerimen almasyp, jahandyq keleli máselelerdi sheshý joldaryn talqylaıdy.