Abaıdy taný – asyl paryz

-Abat Shamuly, respýblıkadaǵy óńirlik ýnıversıtetter arasynda Abaıtaný men ulttyq rýhanııattyń ózara baılanysyn jáne qarym- qatynasyn zerdeleıtin arnaıy ortalyqtyń balamasy sırek kezdesetinin shamalap otyrmyz. Bul qashan qurylyp edi, onyń ashylýyna túrtki bolǵan jaǵdaılar qandaı?

-Atalǵan ortalyq ótken 2019 jyldyń qyrkúıek aıynda ýnıversıtet rektory, fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor, abaıtanýshy Baýyrjan Erdembekovtyń bastamasyna sáıkkes quryldy. Osy arada sál shegiinis jasasam, sonaý 1994 jyly sol kezdegi joǵarǵy oqý ornynyń rektory, marqum Muhtar Aryn Abaıdyń kabınet – murajaıyn jasaqtaýǵa tikeleı ózi muryndyq bolǵany esime túsip otyr.    

Bul kezde Abaı muralaryn júrekterge jetkizý isinde ájeptaýir is tyndyrylǵany da umytyla qoıǵan joq. Áıtse de keıin Muhań atqaryp júrgen qyzmetinen ketip, ómirden ótkennen keıin kabınet- murajaıdyń qyzmeti qojyrap ketkeni de jasyryn emes. Degenmen byltyr sol is biraz jyl ótken soń qaıtadan jalǵasyn taýyp, ári óz arnasyn ájeptaýir keńeıtip, abaıtaný máselesine arnalǵan ortalyqtyń ashylýy osy olqylyqtyń ornyn artyǵymen toltyrdy deýge bolady.

-Ortalyq mamandary respýblıka Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń «Abaı jáne HHI ǵasyrdaǵy Qazaqstan» atty maqalasymen tanysqannan keıin qandaı oı-tujyrymdar men pikirlerge oıysyp otyr?

-Ashyǵyn aıtqanda Memleket basshysynyń osynaý mándi de maǵynaly, tálimi men taǵyly mol eńbegi elimizdiń rýhanı ómirine úlken serpilis pen ózgeris ákeldi deýge ábden bolady. Biz Abaıdy buǵan deıin aıtpadyq emes, aıttyq. Oqytpadyq emes, oqyttyq. Alaıda bizdiń bul dáristerimizdiń aýqymy men aýdıtorııasy tym tar bolǵanyn eriksiz moıyndaýymyzǵa  týra keledi. Ári bul leksııalardyń basty ózegi sol aıtylǵan jerinde qalyp qoıdy desek shyndyqtan alshaq kete qoımaspyn. Bir sózben aıtqanda munyń bári tym alysqa jetken joq, tym tereńge sińgen joq. Iаǵnı Abaı tek pán retinde ǵana oqytyldy.

Respýblıka Prezıdentiniń Abaı týraly keń tynys pen tolǵanysqa qurylǵan maqala jazýy, ári ony barsha qazaqstandyqtardyń oqyp tanysýy ulttyń uly tulǵasyna qatysty alǵanda buryn –sońdy bolyp kórmegen orasan zor aýdıtorııa. Bul elimizdiń rýhanı qazynasyn tolyqtyra túsken baǵa jetpes dúnıe. Abaıǵa memlekettik turǵydan mańyz berilýi kerektigi baıqalyp, sezilip júrýshi edi. Sondaı ýaqyt pen kez kelgendigi de anyq ańǵarylyp qalatyn. Prezıdent maqalasynan keıin sol kúpti kóńil ornyna túskendeı kúı keshtik.

Meniń oıymsha bul maqalany jazýǵa Memleket basshysy tereń ári jan- jaqty ázirliktermen kelgen sııaqty. Buǵan kem degende eki-úsh jyldan beri qam jasaǵany anyq baıqalady. Abaıdy aıtý úshin birinshi kezekte ony taný kerek. Abaıdy taný – asyl paryz. Danany tek tanyp qoıý jetkiliksiz, sodan soń ony tanytý kerek. Qasym-Jomart Kemeluly maqalasynyń bir artyqshylyǵy men utqyrlyǵy dál osy aradan kórinedi.

Byltyr Abaı óleńderinen úzindiler oqý estafetasy bolǵany belgili. Iаǵnı munyn ózi «Chellendj» dep atalady. Eń aldymen óleńdi mekteptiń qarshadaı bir oqýshysy oqyp Prezıdentke joldaǵan eken. О́z kezeginde Prezıdent Ǵylym jáne bilim mınıstrligine buǵan baılanysty tıisti tapsyrma berdi. Súıtip, búkil el bolyp Abaıdy tanı bastadyq. Qazir oılap qarasańyz sol estafeta Abaıdyń bıylǵy 175 jyldyǵy qarsańynda jasalǵan alǵashqy ázirlik sharasyndaı kórinedi.

Durys aıtasyz. Abaı toıyna ázirlik demekshi. Buǵan qatysty ózińiz qyzmet atqaratyn joǵarǵy oqý ornynda qandaı is-sharalar shoǵyry belgilengen?

-Aqtóbe óńirlik memlekettik ýnıversıtetinde Abaıdyń 175 jyldyǵyna arnalǵan ázirlikter byltyr bastalyp ketkenin senimmen aıta alamyn. Aıtalyq ótken jyly «Jubanovtan Abaıǵa deıin» degen ǵylymı –tanymdyq ekspedısııa osy maqsatta uıymdastyryldy. Buǵan baılanysty bastaýyn Aqtóbeden alaǵan ekspedısııa músheleri attyn basyn Pavlodarǵa budan ári Semeı men Jıdebaıǵa qaraı burǵan bolatyn. Osy saparda ekspedısııa quramy Jıdebaıdaǵy Abaı men Shákárim kesenelerine taǵzym etip, turǵan úılerin óz kózderimen kórip, sanalaryna sińirip oraldy.

Mundaı taǵylymdy is-sharalardan ótken jyly mol materıaldar, sonyń ishinde foto jáne beınejazbalar jasaqtaldy. Bıyl  solardyń báriniń basyn qosyp, etek – jenin jınaqtap birtutas dúnıege aınaldyryp, sodan derekti fılm shyǵarý jóninde ortaq uıǵarymǵa kelgen edik. Qazirgi kúni bul jumystar bel ortaǵa taıalyp keledi. Naqtyraq aıtqanda derekti dúnıeniń ssenarıi ázirlenip, tehnıkalyq jumystary qolǵa alyndy. Kóp keshikpeı fılmniń tusaýkeseri de ótkizilmek.

Abaı murasy – halyq ulaǵaty. Buǵan qosa taıaýda bizdiń abaıtaný ortalyǵy men S.Báıishev atyndaǵy oblystyq ámbebap ǵylymı kitaphananyń ujymy uly Abaıdyń 175 jyldyǵyna baılanysty Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń maqalasyn taǵy bir oı tarazysynan ótkizý úshin dóńgelek ústel uıymdastyrýǵa uıytqy boldy. Oǵan qatysqan joǵarǵy oqý oryndarynyń oqytýshylary men mektep muǵalimderi, abaıtanýshylar men mádenıet salasynyń qaıratkerleri óz tujyrymdary men oı pikirlerin ortaǵa saldy.

Túıip aıtqanda óńirde Abaı toıyna qatysty sharalar shoǵyry odan ári jalǵasa bermek.

Áńgimeńizge rahmet!