Birde qazaq radıosyn qosyp qalyp edik, satıra sardary Kópen aǵa kúldirip áńgimesin aıaqtap jatyr: «Kúle bilý – ómir, kúldire bilý – óner, kúlki bolý – ólim». Dál aıtylǵan dıagnoz dep qaldyq. Kópekeń bul jerde jalpy adamzattyq kúlki týrasynda emes, qazaq áziliniń qazirgi ádebi turǵysynda oı túıindegenine esh kúmánimiz joq. Satırık sózinen ańdaǵanymyzdaı, jymıyp qana kúletin qazaq júzindegi ádemi kúlki búginde bos yrjyńǵa aınalǵan.

Jalpy, qazekeńdi kúlkiniń pálsapasyna tym áriden qaraǵan biregeı ult deıtin edik. Rııasyz kúlki, ashy kúlki, mysqyl, orynsyz kúlki, kekesin, daraqy kúlki, jymııý, ezý tartý, kúlimsireý, qarqyldaý dep bir ǵana kúlkiniń ózin jiktep-jiliktep tastaıtyn jurt sol kúlkini búginde bulaı ajyratýdan alshaqtap qalǵan.
Abaı hakimniń «Jigitter, oıyn arzan, kúlki qymbat» degen sózin jattap óskendeı edik. Qazaq maqal-mátelderi de kúlki taqyrybyn aınalyp ótpeıdi. Solardyń ishindegi qatań eskertilgen, qaıtalap aıtqyzbaǵanyń jón bir maqal: «Qatynnyń qary kúlegesh, erkektiń qory kúlegesh».
«Ony túsinetin bala qaıda» degendeı, búginde ne bolsa soǵan kúlip ketkenimiz ótirik emes. Úıde de kúlemiz, túzde de kúlemiz. Oıda da kúlemiz, toıda da kúlemiz. Sol es-tússiz kúlgen betimiz búkil rýhanı álemimizdi, konsert sahnalaryn deısiz be, kógildir ekrandardy deısiz be, dańǵoı daraqy kúlkige toltyryp tastaǵanymyzdy ózimiz de baıqamaı qalǵan sııaqtymyz.
Qazaq saharasynda, onyń ishinde Arqa jazyǵynda kúlkiniń dástúrli úlken mektebi ótkenin osy kúni qaısymyz aıta alǵandaımyz. Qalyń qarakesektiń Shanshar abyzynan taraıtyn jurtty Shanshardyń qýlary dep ataǵan. Boılaryndaǵy qýaqy minezderimen, ótkir syqaq-kelemejderimen, shanyshpa, qaǵytpa, ájýa-qaljyńdarymen halyq arasynda úlken bedelge ıe bolǵan tuqym. Kezinde Tekebaı, Qantaı, Tontaı, Torsyqbaı sııaqty qýlar el esinde ádil ázilderimen qalypty. Uly Abaıdyń naǵashylary týraly sóz etkende týra osy Shansharlardyń eline soǵamyz. Edireı, Egindibulaq, Balqantaýdyń etegindegi Qý bolysynyń Shansharlary týraly aıtyp bastaımyz. Muhtar Áýezov bul tuqym jaıly: «Abaıdyń óz sheshesi Qarakesek ishinde Bertis tuqymy bolady. Uljannyń ákesi Turpanmen birge týysqan Qantaı, Tontaı qaljyńmen dańqy shyqqan belgili mysqylshyl, tapqyr kúldirgiler. Bul ádet – Bertis, Shanshar rýyna túgel jaıylǵan minez. Osy Shanshardyń buryn-sońdy zamanǵa sheıin aýzynan tastamaıtyn ataqty qýy – Tontaı. Tontaıdyń barlyq ómiri tutas kúlki bop ketken. Túgelimen bastan-aıaq jeke-jeke kúlki áńgimeden quralady. Sol áńgimelerge qaraǵanda Tontaılar – qalyń qazaq ortasynyń únemi kóńilin kóterip júrgen, taýsylmaıtyn dýman, udaıy qyzyq kúldirgisi. Osy Tontaıdyń inisi Turpannan týǵan áıel bala – Uljan. Uljanda tuqymynyń taýyp aıtqysh qaljyńshyldyǵy ábden belgili bolǵan: ... kesek qaljyń, ájýaǵa da Uljan kónterli, sozyrly, tapqyr bolǵan...» deıdi.
Qatty syrqattanyp, úshkirtýge taǵy molla shaqyrtpaq bolǵan bala-nemerelerine sol Tontaı: «Jazyla-jazyla qoja-moldadan da uıat boldy, endi ólmesek bolmas» dep óz betin ózi jaýypty.
Mine, qazaq kúlkisiniń tereń qoınaýy, qazaq kúlkisiniń qatpar-qatpar ádebi, ishki fılosofııasy. Jalpy, biz biletin ómir formýlasy boıynsha ómirge jylap kelip, jylap ketýimiz kerek edi. Tontaı jylap kelip, kúlip ketedi. Muny qartaıǵan Qııasbaı qyr basynda bala-shaǵamen oınap turyp Abaı hakimge: –– Abaı aǵa, osy adam balasy anasynan jylap týa ma, kúlip týa ma? – deıdi. Buǵan Abaı: – Kúlip týý jaratylystyń zańynda joq qoı, – dep jaýap qaıtardy. – Olaı bolsa, – dedi Qııasbaı, – dúnıege jylap kelgen adam balasy, kúlip ólmeıdi. Sondyqtan bul fánıge keıispen kelgen pendeniń, aldamshy dúnıege aıaǵyn shaldyrmaı, ómirin ókinishsiz ótkizip ólgen birde-biri joq. Al men dúnıeniń ózin mazaq etip júrgen joqpyn ba? – depti.
Mundaı túbi tereń kúlkili kartınalardy «Abaı jolynan» kóptep kezdestirýge bolady. Bir ǵana Juman qyrttyń áńgimeleri qazaqtyń kem-ketik minezin túgendep, qolyńa ustatqandaı emes pe? Odan bólek Arqanyń ekinshi bir qıyryndaǵy ataqty Jyndy Ysqaqtyń marqum Aqseleý Seıdimbek aǵamyz jazyp qaldyryp ketken beıpil sózderi nege turady?
Eshbir qazynamyzdy qoryp júrgen jurtqa uqsamaı yrjııamyz. Iá, kúlkiniń taǵy bir túri qalyp barady eken ǵoı, yrjalaqtaý... Tipti yńǵaısyzdaý kúlki...
Jastaý kúnimizde kishkentaı balany qytyqtap, kúldirip oınatsaq úlkender: – Qoıyńdar, balany qatty kúldirtýge bolmaıdy, shegi túıilip qalady, – dep tyıyp otyratyn.
Qazaq ta áljýaz jas sábı sııaqty názik. Kóp kúldirte bermeıik, kóp kúle bermeıik.
Oıly ázilge oryn árkezde bar.
«Iаsaýı izimen» ekspedısııasynyń kókjıegi keńeıedi
Rýhanııat • Búgin, 22:54
Tarıf turǵyndardy tyǵyryqqa tiremeýi tıis
Qazaqstan • Búgin, 22:51
Reseı prezıdentiniń kezekti joldaýy
Álem • Búgin, 22:47
Rýhanııat • Búgin, 22:45
Prezıdenttik ınstıtýt – pármendi bılik
Elbasy • Búgin, 22:44
О́zegine ult minezi uıalaǵan «Saltanat»
О́ner • Búgin, 22:41
Dýlyǵa Aqmolda: Meniń eshkimge uqsaǵym kelmeıdi
О́ner • Búgin, 22:35
Tanym • Búgin, 22:27
Toqishek pen tikishek obyrlaryna shaldyqqandar nege kóbeıdi?
Medısına • Búgin, 22:23
Ekpe saldyrýshylar sany artyp keledi
Aımaqtar • Búgin, 22:20
Dárigerge «qurylysshy» kıimi satyp alynǵany ras pa?
Aımaqtar • Búgin, 22:12
AQSh sanksııasy Qazaqstanǵa áser ete me?
Qazaqstan • Búgin, 22:10
Aqtoǵaıdan Almatyǵa, odan keıin Bordo...
Sport • Búgin, 22:06
2021 jyly «Bolashaq» baǵdarlamasy boıynsha oqýǵa 1055 stıpendııa bólinedi
Bilim • Búgin, 21:30
Qoǵamdyq keńesterdiń ókileti edáýir artady
Qazaqstan • Búgin, 21:00
«Bolashaq» baǵdarlamasy boıynsha oqýǵa usynylatyn sheteldik JOO tizimi tolyqtyryldy
Bilim • Búgin, 20:30
«Azamattyq bastamalardy qoldaý» qory nege orys tilinde jazylǵan jobalarǵa basymdyq beredi?
Qazaqstan • Búgin, 20:01
«QazAvtoJol» Ulttyq kompanııasyna jańa basshy taǵaıyndaldy
Taǵaıyndaý • Búgin, 19:34
Qaıyrymdylyq uıymdary iske asyrǵan jumystary jaıly esep berýge mindetteledi
Qoǵam • Búgin, 19:20
Semeıde 18 mektep karantınge jabylǵan
Bilim • Búgin, 18:50
Sporttyq júristen Qazaqstan quramasy Qyrǵyzstanda jattyǵyp jatyr
Sport • Búgin, 18:42
Áýekompanııasy óz qyzmeti úshin jolaýshydan 770 mln dollar talap etken
Álem • Búgin, 18:22
Zeınetaqy qoryndaǵy qarjy qartaıǵanda qajet bolady – Álıhan Smaıylov
Qoǵam • Búgin, 18:03
«Bolashaq» baǵdarlamasyna qujat qabyldaý 4 mamyrdan bastalady
Bilim • Búgin, 17:38
Hokkeıden áıelder arasyndaǵy álem chempıonaty ótpeıtin boldy
Sport • Búgin, 17:29
Eskendir Hasanǵalıev pen jary jansaqtaý bóliminde jatyr
Qoǵam • Búgin, 17:04
Qyrymbek Kósherbaev: Memlekettik rámizder – Táýelsizdigimizdiń basty qundylyǵy
Úkimet • Búgin, 17:00
Aýyldarǵa aýyz sýdyń jetýin Nur Otan baqylaıdy
Qoǵam • Búgin, 16:50
Aıda Balaeva kórnekti aqyn Járken Bódeshulynyń otbasyna kóńil aıtty
Qoǵam • Búgin, 16:36
Qazaqstannyń Islandııadaǵy jańa konsýly tanystyryldy
Saıasat • Búgin, 16:33
Adam ólimine qatysy bolǵan eks-ákim qyzmetke taǵaıyndaldy
Taǵaıyndaý • Búgin, 16:30
Everest shyńyn baǵyndyrǵan Marııa Áýezova elordaǵa keldi
Qoǵam • Búgin, 16:15
Eraly Toǵjanov Qordaıdaǵy bıofarmasevtıka zaýytynyń qurylysymen tanysty
Aımaqtar • Búgin, 16:12
Grekııa jazǵy maýsymda tolyq ashylýdy josparlap otyr
• Búgin, 16:03
Latyn álipbıiniń jańa nusqasyn talqylaýǵa usyndy
Qazaqstan • Búgin, 16:01
Saýran aýdanyna alǵashqy ákim taǵaıyndaldy
Taǵaıyndaý • Búgin, 15:52
Dáriger mamandyqtaryna grant sanyn kóbeıtý qajet – Prezıdent
Bilim • Búgin, 15:42
Qostanaıda turǵyn úıden shyqqan órtten áıel adam qaza tapty
Oqıǵa • Búgin, 15:41
Atyraý oblysynyń áleýmettik-ekonomıkalyq damýy týraly keshendi jospar jobasy daıyn
Aımaqtar • Búgin, 15:35
Atyraýdyń aýyldaryna taza aýyz sý jetkizýdi tapsyrdy
Aımaqtar • Búgin, 15:35
Prezıdent Atyraýdaǵy densaýlyq saqtaý nysandary eskirgenin aıtty
Aımaqtar • Búgin, 15:31
Ultqa bereri kóp tulǵalarymyzdan aıyrylyp qalyp jatyrmyz - Q.Toqaev
Prezıdent • Búgin, 15:28
Atyraý oblysynda 37 jańa mektep salynady
Aımaqtar • Búgin, 15:27
Prezıdent Atyraý oblysyndaǵy Reseımen shekaralas beketke qatysty pikir bildirdi
Aımaqtar • Búgin, 15:21
Jol salasyndaǵy máselelerdi keshendi túrde sheshý qajet
Prezıdent • Búgin, 15:17
Prezıdent Saraıshyq qalasyndaǵy týrıstik salany damytýdy tapsyrdy
Prezıdent • Búgin, 15:12
Memleket basshysy: Atyraý oblysynda medısına mamandary jetispeıdi
Medısına • Búgin, 15:09
Jol salatyn merdigerge talap qatań bolýǵa tıis – Prezıdent
Prezıdent • Búgin, 15:08
Úkimet pen óńirdegi ákimdikterdiń mindeti – jol qaýipsizdigin barynsha qamtamasyz etý
Aımaqtar • Búgin, 15:03
Memleket basshysy Atyraý oblysynda 55 myń adam jumystan bosaıtynyn aıtty
Prezıdent • Búgin, 14:56
Búgin bokstan álem birinshiliginiń fınaldyq saıystary ótedi
Boks • Búgin, 14:50
Elordada vaksınalaý pýnkti bar SOO-lar saǵat 22:00-ge deıin jumys isteıdi
Aımaqtar • Búgin, 14:35
Jalaqysy kóp óńirler anyqtaldy
Qarjy • Búgin, 14:30
Prezıdent Jaıyq ózeniniń tartylyp bara jatqanyna alańdaýshylyq bildirdi
Prezıdent • Búgin, 14:30
Jambyl oblysynda kólik urlyǵy 40 paıyzǵa azaıǵan
Aımaqtar • Búgin, 14:13
Indettiń aldyn almasa, adam óliminiń kúrt ósýine ákep soqtyrýy múmkin - Prezıdent
Qoǵam • Búgin, 14:00
Otandyq QazVac vaksınasynyń alǵashqy partııasy paıdalanýǵa berildi
Qazaqstan • Búgin, 13:58
Soltústik Makedonııamen aradaǵy kelisimder azamattar quqyqtaryn qamtamasyz etedi - M.Áshimbaev
Qazaqstan • Búgin, 13:29
Memleket basshysy: Qashaǵan ken ornyn tolyq ıgerý kerek
Prezıdent • Búgin, 13:29
SQO-da órtengen saıajaıdan er adamnyń denesi tabyldy
Aımaqtar • Búgin, 12:52
Almatyda bıyl jeke tulǵalardan 5,3 mlrd teńge kólik salyǵy tústi
Aımaqtar • Búgin, 12:51
Ult tarıhtyn zerdeleýdiń búgingi ustanymy
Tarıh • Búgin, 12:50
Almaty oblysynda jol apatynan eki adam qaza tapty
Aımaqtar • Búgin, 12:35
«Keruen» men «Abý-Dabı Plazada» COVID-19-ǵa qarsy vaksınasııa pýnktteri ashyldy
Koronavırýs • Búgin, 12:32
Jol sapasy ishki týrızmniń damýyn tejep keledi – Senat depýtaty
Qazaqstan • Búgin, 12:20
Qazaqstan • Búgin, 12:10
Saraıshyqtyń ornyn saqtaý múmkindigi azaıyp barady
Tarıh • Búgin, 11:55
Uqsas jańalyqtar