Byltyr Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev el tarı­hynan aıshyqty oryn alar­lyq mańyzdy sheshim qabyl­dady. Ol adam­zattyń asyly, birtýary Abaı babamyzdyń 175 jyldyq mereıtoıyn mere­keleý jóninde pármen berýi boldy.

Aqyn mereıtoıyna arnalǵan daıyndyq oblysta belsendi júr­gizildi. Osyǵan oraı oblys áki­mi Danıal Ahmetov jumys sa­pa­rymen birneshe ret Semeı qalasynda jáne Abaı aýdanynda bolyp qaıtty.

Abaı teatry, Abaı mýzeıi já­ne Abaı atyndaǵy alań jańa kelbetke ıe bolmaq.

Búginde Semeıdegi Abaı ala­­ńynda aýqymdy qaıta qurý ju­mystary júrip jatyr. Uly aqyn­nyń qurmetine atalǵan teatr da jańaryp, jańa kelbet­ke ıe bolmaq. «Bul oraıda syrt­qy bezendirý, foıe jáne kórer­mender zalynyń jobalaryn tań­dadyq», deıdi oblys ákimi Danıal Ahmetov. Abaı mýzeıinde de kúr­deli jóndeý júrgizilýde. Mý­zeı aldyna uldarymen birge turǵan aqynnyń jańa eskertkishi qoıylady. Abaı teatrynyń jáne Abaı alańynyń qaıta jańartý qurylysy da qarqyndy júr­gizilip jatyr.

Tamyzdyń 15-ine deıin Abaı atyndaǵy teatr­dyń jóndeý ju­mys­tary to­lyq aıaqtalmaq. О́ner osha­ǵy­nyń kelbeti adam tanymas­taı ózge­redi dep kútilýde. Za­manaýı akýs­tıkalyq júıe, keń jáne jaıly kórermen zaly – osynyń bári teatrdy jaryq ári keń etýge múmkindik beredi.

«Qazir ortalyq freskany qal­pyna keltirý jumystary jú­rip jatyr, biz ony bolashaq ur­paq úshin saqtaýymyz kerek», dedi oblys ákimi.

Búginde Abaı aýdany bu­rynǵydan erekshe boı túzep, kún saıyn kórki artyp, gúl­de­ný­de. Osy oraıda, oblys bas­shy­­lyǵynyń ulylar mekenine, aqyn­nyń týǵan eline erekshe qur­metpen, ystyq yqylaspen qaraı­tyndyǵyn atap ótken lázim.

Atap aıtsaq, aqyn mereıtoıyna oraı 2018 jyly «Nurly jol» baǵdarlamasy arqyly ob­lys­tyq mańyzy bar Semeı-Qaraýyl avtomobıl jolynyń 128,8 shaqyrymyna ortasha jón­deý júrgizilgen. Byltyr atalǵan joldyń qalǵan 32 shaqy­rymyna jóndeý júrgizildi.

2018 jyly aýdan halqynyń sportpen aınalysýyna, salaýatty ómir saltyn ustanýyna múm­kindik týdyrý maqsatynda 262,3 mln teńgege uzyndyǵy 25 metr bolatyn bes jolaqty júzý bas­seıni salyndy. 

 «Berekeli bolsa el, jaǵasy jaılaý ol bir kól» dep, Abaı atamyz aıtqandaı, aýdandaǵy mádenıet pen ónerdi damytýdy qoldaý jónindegi «Paryz» qo­ǵamyq qory arqyly aýdan halqy óz demeýshiligimen Shá­kárim Qudaıberdiulynyń 160 jyl­dyǵy men Abaı aýdanynyń qurylǵanyna 90 jyl tolýyna oraı 2018 jyly adamzattyń asyly Abaı Qunanbaıulyna Qaraýyl aýylynda taza qoladan eskertkish turǵyzylyp, 2019 jy­ly dańqty batyr, qazaq-qa­lmaq soǵysynyń bas qaharman­darynyń biri Toqtamys Laqa­ulyna 290 jyl tolýyna oraı batyr eskertkishi boı kóterdi.

Oblystyq bıýdjettiń tór­tinshi deńgeıine ótken aýyl­darǵa qarjy bólinip, sonyń ishinde Qaraýyl aýy­lyn­daǵy «Abaı alańynyń» jalǵasy tolyǵymen abattandyryldy. Alań ishinde áýen oınap turatyn sýburqaq pen «Street workout» alańy salyndy. Jaryq shamdary aýystyryldy.

Byltyr Keńgirbaı bı aýylynda qazirgi zamanǵa saı 100 oryndyq kórermen zaly bar jańa mádenıet úıi paıdalanýǵa berildi. Halyqtyń rýhanı qajet­tiligin óteý maqsatynda munda 14 mádenıet qyzmetkeri eńbek etýde. Eki qabatty ǵımaratta kitap­hana, kompıýter zaly, daıyn­dyq bólmeleri jáne taǵy basqa bólmeler bar.

Oblys ákiminiń tapsyrmasymen bıyl Abaı aýdanynda jıyny 19 joba iske asyrylyp jatyr.

Sonyń biri – aqynnyń kindik qa­ny tamǵan «Syrt Qasqa­bulaq» mekeni.

Búginde Syrt Qasqa­bu­laq­qa kireberis jol ortasha jóndeý­den ótip, asfalt tóseldi. 2019 jyly Abaı aýdandyq má­den­ıet úıi teńgerimine alynyp, aqyn dúnıege kelgen bulaq basy adam tanymastaı ózgerdi. Bu­laq basy tolyǵymen abattandyryldy. «Týǵanda dúnıe esigin ashady óleń» degen stella turǵyzyldy. Aldaǵy ýaqytta rýhanı baılyǵymyz – salt-dástúrimizdi dáripteý, týrızmdi damytý maqsatynda etnoaýyl ulttyq-mádenı keshenin ashyp jatyrmyz. Syrt Qasqabulaq osylaısha kelýshilerge tamasha demalys syılaıtyn, týǵan jerdiń qasıetin, óleńniń rýhyn sezindirgen basty nysanǵa aınaldy.

Sonymen qatar Aqshoqyda Qunanbaı mýzeıi salynyp jatyr.

Aqshoqy – elimizdiń tarı­hı-mádenı, áleýmettik-saıası ómi­rindegi mańyzdy oryn. El Pre­zıdenti Qasym-Jomart Toqaev: «Uly Abaıdy ulyq­taǵanda, onyń ákesi Qunanbaıdyń el aldyndaǵy eńbegin umytpa­ýymyz kerek» degen bolatyn. Memleket basshy­synyń ulaǵatty oıynyń túpki mánine oraı oblystyq bıýdjetten qarjy bólinip, qorym aýmaǵy keńeıtilip, zamanǵa zaı ózgerister jasaldy, qorym tolyǵymen abattandyryldy. Zı­rat ishindegi tozyǵy jetken belgitastar jańartyldy. Alańǵa brýschatkalar jaıylyp, kelý­shilerge qolaıly jaǵdaı týdyrý maqsatynda panajaılar qoıyl­dy. Qorshaý ishine uly Abaıdyń ákesine arnaǵan sózderi jazylyp, ásemdik úshin gúlder otyrǵyzyldy.

Aýdan ortalyǵy Qaraýyl me­reıtoı qarsańynda qaıta jańǵyrdy.

Oblys ákiminiń tapsyrmasyna oraı Qaraýyl aýylynda 300 oryndyq jańa mekteptiń salynýy – mereıtoı qarsańynda Abaı aýdanyna degen aıryqsha tartý bolyp otyr. Sol sııaqty Qaraýyl aýylyndaǵy sý quby­ryn tolyǵymen jóndeý jobasy da qolǵa alynyp otyr.

Hakim mereıtoıyn atap ótý­diń negizgi orny. Qaraýyl aýy­lyndaǵy jańadan salynǵan «Abaı saıabaǵy» bolmaq. Buryn-sońdy bul óńirde bolmaǵan alyp jańa saıabaqtyń uzyndyǵy 600 metr, eni 250 metr, jalpy aýmaǵy 15 gektardy quraıdy.

Toı qarsańynda kópten beri jóndeý kórmeı, eskirip ketken «Jıdebaı» memorıaldyq keshenine burylystaǵy stella alańy da abattandyrylyp jatyr. Abaıdyń ata qonysy sanalatyn Jıdebaı eldi mekeni el tarıhyndaǵy mańyzy zor, kıeli oryn. Uly Abaıdyń 125 jyldyǵynda salynǵan stella zamannyń yqpalymen ábden eskirgen. Ýaqyt talabyna saı stella jasalyp, asfalt tóseldi, dárethana, brýschatkalar, demalý oryndary jasaldy.

2015 jyly Abaıdyń «Jı­debaı-Bórili» memlekettik tarı­hı-mádenı jáne ádebı-memo­rıaldyq qoryq-mýzeıi qura­myn­daǵy Jıdebaı qory­ǵynda mádenı-turmystyq keshen paı­dalanýǵa berilgen bolatyn. Atal­ǵan keshenge uly baba mereıtoıy qarsańynda aımaq basshysynyń sheshimimen oblystyq bıýdjetten qarajat bólinip, zamanaýı talaptarǵa saı jóndeý ju­mystary jasalýda eken.

Sondaı-aq Bórili eldi mekeni men Bórilige burylystaǵy stellany abattandyrý jobasy da qolǵa alynyp, ondaǵy Muhtar Áýezov murajaıynyń aýmaǵyndaǵy jańartý jumystary búginde tolyq aıaqtaldy.

Uly Abaıdyń mereıtoıy aıasynda Bórili murajaıynda aýqym­dy sharalar atqaryldy. «Bórili – Muhtar Áýezovtiń týǵan jeri» stellasy jańar­tyl­dy. Sonymen qatar mýzeı aldyna kishi arhıtektýralyq for­madaǵy kitap oqyp, bilim alýshy «Jas Muhtar» músini orna­tyldy. Aýylǵa 29 jaryq shamdary jəne 10 dekoratıvti shamdar ornatylyp, balalarǵa arnal­ǵan «STREET–WORKOUT» sport­tyq oıyn alańy salyn­dy. Sondaı-aq Muhtar Áýezovtiń ákesi men anasynyń zıratyna barar jolǵa brýschatka jaıylyp, qorym mańaıy abat­tandyryldy. Merdiger kom­panııa­nyń demeýshiligimen Muh­tar Áýezovtiń nemere aǵasy Qasym­bek Áýezuly men Ǵalııa Ahmetbekqyzynyń zırattaryna mramordan tas qoıyldy.

– Qaraýyl aýylyndaǵy Ma­maı batyr, Uljan, Áıgerim, Toqtamys, Muhamethanov, Bekbo­synov kósheleriniń jol­daryn ortasha jóndeýdi aıaq­tadyq. Bul da halyq úshin qaıyrly isterdiń biri boldy, – dedi aýdan ákimdigi – bul jobalar bo­ıyn­sha jumystar aıaqtalǵan. So­ny­­men qatar Kókbaı, Sarjal, Qun­dyzdy, Keńgirbaı bı aýyl­daryndaǵy bir-bir kóshe joldary qaıta jóndelýde. Mamaı batyr kóshesindegi 16 kóppáterli jáne 67 kóppáterli turǵyn úı­lerdi jóndeý-qalpyna kel­tirý jumystary júrip jatyr. Qaraýyl aýylyndaǵy bul kóp­páterli turǵyn úıler uzaq merzim qaraýsyz, qadaǵalaýsyz qalǵan bolatyn. Oblys ákiminiń tapsyrmasy boıynsha 2025 jylǵa deıingi memlekettik turǵyn úı­men qamtý baǵdarlamasyn oryn­daý maqsatynda júrgizilip otyr. 16 kóppáterli turǵyn úı­diń jóndeý jumystary tamyz aıynyń basynda aıaqtalyp, aýyldaǵy az qamtylǵan, kóp­balaly otbasylarǵa berilmek.

Sonymen qatar qazirgi ýaqyt­ta menshik qarajat esebinen 2 páterli 3 úı qurylysy júrip ja­tyr jáne 2 páterli 12 úıdiń qurylysy bastalady dep josparlanýda eken. Jalpy, jyl sońyna deıin 2 páterli 15 úı 30 kópbalaly, áleýmettik jaǵynan az qamtylǵan otbasylarǵa beri­ledi dep josparlanýda. Joǵa­ryda atalǵan jaǵdaılardy eskere kele 46 kópbalaly, áleýmettik jaǵynan az qamtylǵan otbasylardy turǵyn úımen qam­tamasyz etilmek. Aýdan orta­lyǵy Qaraýyl aýylyna 4,4 sha­qyrym kóshe joldaryna trotýar ornatý boıynsha jumystar atqarylmaq. Bulardyń ishine Súndetbaev kóshesi (0,5 shaqy­rym), Mamaı batyr kóshesi (0,6 shaqyrym) Abaı kóshesi (0,7 shaqyrym) Bekbosynov kóshesi (0,7 shaqyrym) jáne Abaı Qunanbaıuly saıabaǵyna bara­­tyn joldar (1,9 shaqyrym) kiretin bolmaq.

Raýshan NUǴMANBEKOVA,

jýrnalıst

Shyǵys Qazaqstan oblysy,

Abaı aýdany