«Jumyrtqa óndirisi sýbsıdııaǵa jarymaı otyr»

Qaýymdastyq basshysy Mak­sım Bojkonyń málimetinshe, 2018 jyly 560 mln jumyrtqa shetelge eksporttalǵan. Bul – jalpy jumyrtqa óndirisiniń 10 paıyzy. Byltyr eksport kólemi 425 mln jumyrtqany qurasa, osy jyldyń 8 aıynda 160 mln jumyrtqa syrtqa shyǵarylǵan. Iаǵnı, kórsetkish kemip keledi. Ásirese bıyl erekshe quldyraǵan. M.Bojko munyń sebebin jumyrtqa óndirisin sýbsıdııalaýdyń toqtatylýymen baılanystyrady.

– Úkimet pen Aýyl sharýa­shylyǵy mınıstrligi Qazaqstanda jetkilikti kólemde jumyrtqa óndiriledi dep, jumyrtqa óndirisin sýbsıdııalaýdy toqtatty. Biz munyń saldary óndiris pen eksport kólemin azaıtyp, baǵanyń qymbattaýyna túrtki bolatynyn aıttyq. Aıtqanymyz aınymaı keldi. Bıznes jumyrtqa óndirisiniń kólemin azaıtty. Sebebi bul saladaǵy tabystylyq tómendedi. Máselen, sońǵy úsh jylda bıdaı baǵasy eki ese ósti. Bul óz kezeginde jumyrtqanyń ózindik qunynyń qymbattaýyna jol ashty. Al sońǵy úsh jylda jumyrtqa baǵasy nebári 20 paıyzǵa ǵana ósken. Osy­laısha jumyrtqa óndiretin qus fabrıkalary memleket tarapy­nan beriletin sýbsıdııaǵa ǵana arqa súıep keldi. Al sýbsıdııasyz na­ryqtaǵy baǵa tabystylyqty saq­taýǵa múmkindik bermeıdi. Munyń óndiriske, eksportqa, baǵaǵa keri áser etip otyrǵany da sondyqtan, – dedi M.Bojko.

Osy oraıda myna bir jaıtty anyqtap alǵan jón. Mınıstrliktiń jumyrtqa óndirisin sýbsıdııalaýdy doǵarǵany ras. Alaıda vedomstvo osy jyldyń sáýir aıynyń sońynda jumyrtqa óndi­risine sýbsıdııa berýdi qaıta jal­ǵastyratynyn málimdedi. Ondaǵy maqsat – pandemııaǵa baılanysty tyǵyryqqa tirkelgen kásiporyndardy qoldaý. Sóıtip mınıstrlik áýelde qabyldaǵan sheshimin ózgertýge májbúr boldy.

«Agroónerkásiptik keshendi damytý» baǵdarlamasynda 2020 jyldan bastap jumyrtqaǵa beriletin taýarlyq sýbsıdııany alyp tastaý qarastyrylǵan. Bul norma 2017 jyly memlekettik baǵdarlama qabyldanǵan sátte qus fabrıkalarynyń basshylarymen, qus óndirýshilerdiń salalyq qaýymdastyǵymen kelisilgen. Alaıda COVID-19-dan keıin týyn­daǵan daǵdarysqa baılanys­ty 2020 jyly jumyrtqanyń ózin­dik quny kúrt ósti. Osyǵan baı­lanysty Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi jumyrtqa óndirý­shi­lerdi qoldaýdy jáne ónimniń birligine sýbsıdııalaý normasyn 3 teńgeden 1,5 teńgege deıin tómendete otyryp, «azyq-túlik jumyrtqalaryn óndirýdi sýbsıdııalaý» baǵytyn saqtaýdy usyndy. Úkimet qus ósirýshilerdi qoldap, jumyrtqanyń ózindik qunyn tómendetý úshin 5 mlrd teńge bólýdi josparlap otyr. Sonymen qatar «Qarapaıym zattar ekonomıkasy» baǵdarlamasy arqyly aınalym qarajatyn to­lyqtyrý úshin jeńildetilgen qarjy alý múmkindigi berilmek», – dep habarlaǵan edi sol kezde mınıstrliktiń baspasóz qyzmeti.

Osylaısha jumyrtqany sýbsıdııalaý eki ese qysqardy.

– Memlekettiń agroónerkásip sektoryna qatysty saıasatynyń bas­ty maqsaty – jumyspen qam­tý, azyq-túlik qaýipsizdigi, eks­porttyq tabys jáne  halyqty qol­jetimdi ári sapaly ónimmen qam­tamasyz etý. О́kinishke qaraı, bul jerde bıznes pen memlekettiń múddesi árdaıym sáıkes kele bermeıdi. О́ıtkeni ashyǵyn aıtý kerek, bıznestiń kózdegeni – tabys tabý. Tabystylyq joǵary bolsa, jumys júredi. Kásipker qyrýar qarjy quıady. Al tabys bolmasa, bıznes turalaıdy. Munyń sońy adamdaryń jumyssyz qalýyna, bıýdjetke túsetin salyqtyń qys­qarýyna, óndiristiń kemýine alyp keledi. Sondyqtan aýyl sharýa­shy­lyǵy salasyndaǵy memle­ket­tik baǵdarlamalar birinshi kezek­te bıznestiń tabysty­lyǵyna baǵ­darlanýy kerek, – dedi qaýym­dastyq basshysy ótken aptada «AО́K salasyndaǵy TOP-100 prob­lema jáne olardy sheshý joldary» atty aýqymdy jıynda.

Onyń pikirinshe, tabystylyqty arttyrýdyń túrli joly bar. Bi­rin­shiden, shyǵyndardy azaıtý kerek. Shyǵyndy sapasyz ónim ese­binen azaıtýǵa bolady. Biraq bul adamgershilik turǵysynan durys emes.

Ekinshi jol – jańa tehnologııalardy engizý. Bizge keregi de osy. Bul jaǵynan ınvestısııalyq sýbsıdııa qarastyrylǵan. Sol sekildi ónimdi tikeleı sýbsıdııalaý tetigi kerek. Memleket tarapynan bıznestiń tabystylyǵyn kepildendiretin arnaıy tetik bolýy qajet. Sonda qarjy uıymdarynyń aýyl sharýashylyǵy qurylymdaryna de­gen senimi artady.

Alaıda M.Bojkonyń aıtýynsha, qazir jumyrtqa óndirisi memleket qoldaýynan tolyqtaı tys qalyp otyr.

– Ishki naryqty retke keltire almaı kelemiz. Deldaldar men satýshylar jumyrtqa óndirýshilerge qaraǵanda kóp paıda taýyp otyr. Reseımen, Belarýspen básekege túskimiz keledi. Alaıda Belarýs elinde kásiporyndardyń bári memlekettiń menshiginde, al Re­seı­de túrli deńgeıde qoldaý sharalary qarastyrylǵan, – deıdi ol.

Aýyl sharýashylyǵy mınıstr­liginiń jyl basyndaǵy málimetine súıensek, sońǵy on jylda ju­myrtqa óndirýshilerge 75 mlrd teń­ge sýbsıdııa berilgen. Osy aralyqta qus fabrıkalarynyń óndirisi 83 paıyzǵa artyp, kórsetkish jylyna 4,3 mlrd jumyrtqaǵa deıin jetken. Iаǵnı, ishki naryqtyń qamtylýy 120 paıyzdy quraǵan. Sondyqtan vedomstvo atalǵan sek­tordy odan ári qoldaýdyń qajeti joq dep sanaıdy. Bul rette mı­nıstrlik naryqtaǵy oıyn­shy­larǵa jumyrtqa untaǵyn, melanj, aqýyz jáne basqa da ónim­der shyǵarý arqyly naryqty keńeı­týdi usynyp otyr. Mundaı baǵyt­tarǵa memleket tarapynan qoldaý kórsetiledi.

«Sýbsıdııa berýdi toqtatý, jumyrtqa sharýashylyǵyna memleket tarapynan endi múldem kóńil bólinbeıdi dep kesip aıtý – qate. Qus fabrıkalary úshin syıaqy mólsheri jeńildetilgen nesıe berý, sondaı-aq óndiris qýatyn kóbeıtý úshin tartylǵan ınvestısııalyq shyǵyndardy sýbsıdııalaý sharalary jalǵasady», dep jazylǵan mınıstrliktiń resmı habarlamasynda.

Jyǵylǵan ústine judyryq de­mek­shi, bıyl Qazaqstannyń bir­neshe aımaǵynda qus tumaýy tirke­lip, qus sany aıtarlyqtaı qys­qar­dy. Bul jaǵdaıdyń salaǵa tóteden tıgen soqqy bolǵany anyq.

Eske sala keteıik, Aqmola, Shyǵys Qazaqstan, Jambyl, Qara­ǵandy, Qostanaı, Pavlodar jáne Soltústik Qazaqstan oblys­tar­ynda qustardyń ólim-jitimi tir­kelgen edi. Atap aıtqanda, jeke qosalqy sharýashylyqtarda joǵarǵy patogendi qus tumaýynyń saldarynan 26 547 bas, úsh qus fab­rıkasynda 860 306 bas qus qy­ryldy. Qazaqstanda 46,7 mln qus bar ekenin eskersek, qus tumaýy­nan qyrylǵan qustyń úlesi 1,8 paıyzdy quraıdy. Demek, qus sanyn qaıta qalpyna keltirý kerek. Áıtpese bul jaǵdaı qus eti men jumyrtqa naryǵyna keri áserin tıgizýi yqtımal. 

Atap óterligi, Aýyl sharýa­shy­lyǵy mınıstrligi men Jumyrtqa óndirýshiler qaýymdastyǵynyń derekteri sáıkes kelmeıdi. Máse­len, mınıstrlik 2018 jyly 670 mln, 2019 jyly 1,5 mlrd ju­myrt­qa eksporttaldy dese, qaýym­dastyq 2018 jyly 565 mln, 2019 jyly 425 mln jumyrtqa shetelge shyǵaryldy degen  aıyrmashylyq jer men kókteı derekti usynyp otyr. Eki mekeme bir-birinen bólek álemde ómir súrip jatqandaı...