NIý-IORK . Eýropalyq komıssııa taıaýda sıfrly ekonomıkaǵa qatysty negizgi erejelerdi tanystyryp, taǵy bir jahandyq standartty iske qosty. Úlken tehnologııalardyń yqpalyn azaıtýǵa arnalǵan Sıfrly qyzmet akti (DSA) jáne Sıfrly naryq akti (DMA) Apple, Amazon, Facebook, Google jáne basqa da AQSh-ta ornalasqan úlken kompanııalardyń bızneske yqpalyn tómendetýge umtylady. Eýropalyq odaq atalǵan kompanııalardy ınternettiń kúzetshileri retinde belgilep, olardyń naryqty jaýlap alǵan bıliginiń áserin baqylaýǵa alýdy kózdeıdi.

Jańa erejeler AQSh-tyń tehnologııalyq alpaýyttarynan mıllıardtaǵan dollar aıyppul óndirip alý jáne olardyń iskerlik tájirıbelerine ózgerister engizý úshin birneshe ret qoldanylǵan EO-nyń monopolııaǵa qarsy organyn tolyqtyrady. Mysaly, DMA sheńberinde «ózin tańdaý» sekildi tájirıbeler «qara tizimge» enbek. EO básekelestikke zııan keltirgeni úshin monopolııaǵa qarsy shaǵymdanbasa da, zańsyz dep sanalady.
О́z kezeginde DSA úlken tehnologııalyq kompanııalarǵa algorıtmderin ashyp kórsetýdi nemese ınternettegi zańsyz ıakı zııandy málimetti, sonyń ishinde jek kórý sózderi men jalǵan aqparattary bar kontentti joıýdy mindetteıdi. Bul qadam Eýropada da, odan tys jerlerde de sıfrly ekonomıkany aıtarlyqtaı baqylaý jasaýǵa múmkindik beredi.
Osylaısha, úlken tehnologııalyq kompanııalarǵa túsetin salmaq aýyrlaıdy. О́ıtkeni Eýropalyq odaq zańnamalarynyń jahandyq yqpaly bar. Bul – «Brıýssel áseri» dep atalatyn fenomen. EO álemdegi eń úlken tutynýshy naryǵynyń biri bolǵandyqtan, kóptegen transulttyq korporasııa ony naryqqa kirýge tólem retinde qabyldap, odaqtyń bızneske qoıǵan erejelerin qabyldaıdy. Álemdegi birneshe baqylaý rejimderine qarjy quımas úshin, atalǵan kompanııalar Eýropalyq odaqtyń erejesin jahandyq maqsatta qoldanady. Sondyqtan EO-ǵa kirmeıtin elderdiń kóptegen kompanııasy odaqtyń Jalpy derekterdi qorǵaý zańnamasyn (GDPR) búkil qyzmetine paıdalanady.
Tehnologııalyq kompanııalardyń basshylaryna jáne EO-nyń zańnamasyn synaıtyndardyń qarsy áreketine tańǵalýdyń reti joq. Olardyń paıymdaýynsha, odaq qadaǵalaýda asyra siltep, proteksıonıstik saıasat ustanyp otyr. Biraq Eýropalyq odaq AQSh-tyń tabysty tehnologııalyq kompanııalarynyń kommersııalyq erkindigine ádiletsiz túrde nuqsan keltirmeıdi. Sondaı-aq AQSh baqylaýshylaryna kedergi keltirip otyrǵan joq. Eger EO erejeleri AQSh-tyń iri kompanııalary úshin qymbatqa tússe de, amerıkalyq kóptegen usaq fırmalar odan paıda kóredi. Jyldar boıy AQSh-tyń shaǵyn kompanııalary alpaýyttarǵa qarsy turý úshin eliniń úkimetine emes, EO-ǵa senim artýǵa májbúr.
Sol sııaqty, EO erejeleri ǵalamdyq deńgeıge jetýiniń áserinen amerıkalyq ınternet qoldanýshylary da paıda kórdi. Olar jeke qupııany kúsheıtip, ınternettegi jekkórinishti sózderdiń azaıǵanyn qoldaıdy.
AQSh-tyń bul salada áreket etpeýi EO-nyń baqylaýshy retinde kóterilýine jol ashty. Retteýdi jáne tehno-lıbertarıanızmdi sıfrly ekonomıkany basqarýdyń tásili retinde qabyldaǵan AQSh uzaq ýaqyttan beri EO-nyń jahandyq naryqqa qatysty erejelerin belgileýge syrttan qaraýǵa májbúr. Mundaı baqylaý Halyqaralyq qatynastar men retteý yntymaqtastyǵynan bas tartqan Tramp ákimshiliginiń oqshaýlanýyn kúsheıtti. Osylaısha, atalǵan saladaǵy Eýropanyń yqpaly artty.
Biraq AQSh-taǵy jaǵdaı ózgerýi múmkin. Zań shyǵarýshylar men sot oryndaýshylary Big Tech-tiń shekten shyǵýy týraly sóz qozǵaı bastady. Jyl basynda О́kilder palatasy sot komıteti sıfrly naryqtaǵy básekelestik týraly esep jarııalady. Bul qujat osy salaǵa ózgeris qajet ekenin kórsetip, AQSh-taǵy monopolııaǵa qarsy zańdaryn jandandyrýǵa qatysty pikirtalasqa muryndyq boldy.
Sonymen qatar AQSh-tyń ádilet mınıstrligi Google-diń monopolııalyq tájirıbelerine qarsylyq tanytty. Federaldy saýda komıssııasy, AQSh-tyń 46 shtaty, Vashıngton, Gýam zańsyz monopolııaǵa jol ashqany úshin Facebook-ti sotqa berdi. AQSh-ta progressıvti monopolııaǵa revolıýsııanyń bastalǵany ma, álde Kongreste jabýly kúıinde qala ma? Bálkim, monopolııaǵa qarsy zańnyń shekteýli róline daǵdylanǵan konservatıvti baǵyttaǵy sottardyń aldynda toqtaı ma? Ol jaǵy ázirge belgisiz.
Qalaı degenmen, AQSh tehnologııalyq kompanııalarǵa qatysty ustanymyn ózgertkeni durys. El bıligi kompanııalardyń erejesin qabyldaýdy doǵaryp, óziniń erejesin oryndatqyzýy kerek. Ásirese federaldyq qupııa týraly zańnan bastaǵany jón. Ony Microsoft, Facebook jáne Apple sekildi alpaýyt kompanııalar qoldady.
Qupııalylyq týraly zańdy kúsheıtý AQSh-qa Eýropalyq odaqqa málimet jiberýdi qaıta qalpyna keltirýge múmkindik beredi. AQSh-ta jeke málimetti qorǵaý týraly zań álsiz bolǵandyqtan, Eýropalyq sot sheshimimen málimet jiberý toqtatylǵan edi. Sondaı-aq AQSh azamattarynyń jeke derekterin Qytaı úkimetiniń qadaǵalaýyna qatysty máseleni de ońtaıly sheshe alady. Tramp ákimshiliginiń qytaılyqtarǵa tıesili TikTok áleýmettik medıa platformasyna AQSh naryǵynda tyıym salý jónindegi sheshimi amerıkalyqtardyń jeke derekterin qorǵaýǵa arnalǵan erejelerdi almastyra almaıdy.
Qytaıdyń osy salada álemdik yqpaly artyp kele jatqandyqtan, AQSh-tyń ınternet salasyn baqylaýdaǵy basshylyqqa ıe bolýy mańyzdy. Kommýnıstik partııaǵa qatysy bar qytaılyq kompanııalar álemniń túkpir-túkpirine ózekti tehnologııalyq ınfraqurylym jetkizýmen aınalysady. Sondaı-aq Qytaı birqatar elge jasandy ıntellekt arqyly baqylaý jasaý tehnologııasyn jetkizip berýge qumartyp otyr.
Qytaıdyń ınternettegi yqpalyn arttyrý nıetin eskersek, AQSh Eýropalyq odaqpen tyǵyz qarym-qatynas ornatyp, tehnologııalyq kompanııalar men sıfrly ekonomıkany baqylaýda tize qosyp jumys isteýi kerek. Monopolııaǵa qarsy, qaýipsizdik, salyq máselelerindegi pikirtalasty sheshýge bolady. Bastysy, negizgi basymdyq transatlanttyq máselege arnalýǵa tıis.
AQSh prezıdenttigine saılanǵan Djo Baıden ákimshiligi Eýropalyq odaqtyń sıfrly ekonomıkaǵa qatysty kózqarasyna qarsy kúresýdiń ornyna, osy baǵytta birlesip jumys isteýi kerek. Eń mańyzdysy, Atlant muhıtynyń eki jaǵyndaǵy turǵyndar lıberaldy demokratııaǵa negizdelgen, jeke qupııasy saqtalatyn ınternetti qajet etedi.
Aný BREDFORD,
Kolýmbııa zań mektebiniń Zań jáne halyqaralyq uıym jónindegi professory, «Brıýssel áseri:
Eýropalyq odaq álemdi qalaı basqarady?» kitabynyń avtory
Copyright: Project Syndicate, 2020.
www.project-syndicate.org
Elimizde koronavırýs juqtyrǵandardyń sany artty
Koronavırýs • Búgin, 10:20
Aqtóbe oblysynda 6 iri sý qoımasy salynady
Aımaqtar • Búgin, 09:18
Almaty ákimdiginiń qurylymy ózgerdi
Aımaqtar • Keshe
«AMANAT» – 2022 medıa syılyǵynyń jeńimpazdary anyqtaldy
Qoǵam • Keshe
Oqıǵa • Keshe
«Egemen Qazaqstan» gazetiniń tilshisi AMANAT medıa syılyǵyn ıelendi
Egemen Qazaqstan • Keshe
Mádenıet qyzmetkerleriniń jalaqysy ósedi
Qoǵam • Keshe
Toqaev Sı Szınpın usynǵan Jahandyq qaýipsizdik bastamalaryn qoldady
Prezıdent • Keshe
Qasym-Jomart Toqaev ınflıasııanyń ósýi ózekti másele ekenin atap ótti
Prezıdent • Keshe
Álemde azyq-túlik máselesine qatysty jaǵdaı kúrdelenip ketti - Toqaev
Prezıdent • Keshe
Ulttyq bank rýbldiń nyǵaıý sebebin túsindirdi
Ekonomıka • Keshe
Qostanaıda VII «Buqaralyq sport Olımpıadasy» aıaqtaldy
Sport • Keshe
Máýlen Áshimbaev: Reformalardyń basty maqsaty – ádiletti Qazaqstan qurý
Parlament • Keshe
Petropavlda Qazaqstan polısııasynyń qurdasy qyzmet etedi
Aımaqtar • Keshe
Parlament • Keshe
ShQO turǵyndarynan mına men qarý tárkilendi
Aımaqtar • Keshe
Búgin álemde 400 myńǵa jýyq adamnan koronavırýs anyqtaldy
Koronavırýs • Keshe
Prezıdent FIDE-niń eń jas chempıony Malıka Zııadındi quttyqtady
Prezıdent • Keshe
Antıkor Nurlan Másimov týraly málimet úshin syıaqy jarııalady
ANTIKOR • Keshe
Aımaqtar • Keshe
Ekibastuz turǵyny esirtkimen ustaldy
Aımaqtar • Keshe
Fýtboldan Qazaqstan quramasy FIFA reıtınginde kóterildi
Fýtbol • Keshe
ArselorMıttal Temirtaýdaǵy apatqa jumys berýshi kináli - komıssııa
Qazaqstan • Keshe
Almatyda joǵalǵan jasóspirim óli tabyldy
Oqıǵa • Keshe
Eýropada koronavırýs juqtyrǵandardyń sany artty
Koronavırýs • Keshe
Álem • Keshe
Kókshetaýda kontrabandalyq temeki ónimderi tárkilendi
Oqıǵa • Keshe
Alibaba jelisinde Qazaqstannyń ulttyq platformasy ashyldy
Qazaqstan • Keshe
Jambyl oblysynda jastarǵa arnalǵan turǵyn úı baǵdarlamasy bastalady
Aımaqtar • Keshe
Uqsas jańalyqtar