Álemde keıingi jyldary azyq-túlik ónimderine, ásirese tabıǵı organıkalyq ónimderge suranystyń artýy jáne elimizde ıgerilmegen jer resýrstarynyń moldyǵy memlekettiń salany qoldaýǵa degen yntasyn arttyrdy. Onyń ústine koronavırýs qıynshylyǵy el ekonomıkasynyń qabiletti salalaryn aıqyndap berdi. Sonyń aldyńǵy qatarynda aýyl sharýashylyǵy, qurylys, dári-dármek óndirisi, mashına jasaý salalary bar.

Infografıkany jasaǵan Amangeldi Qııas, «EQ»
Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev halyqqa arnaǵan Joldaýynda aýyl sharýashylyǵyn keńinen qoldaý qajettigin atap kórsetip, tıimdiligin arttyrý úshin salany sıfrlandyrýdy jolǵa qoıý, jer paıdalaný isin retke keltirý, qarapaıym halyqtyń tirshiligine azyq bolarlyq isterdi jedeldetip sheshýdi Úkimetke tapsyrdy.
Aýyl sharýashylyǵyna memlekettik qoldaý kóleminiń artqany jyl basynda, kóktemgi dala jumystaryna ázirlik barysynan-aq kózge kórindi. «Agrarlyq nesıe korporasııasy» AQ-ǵa agroónerkásip kesheni sýbektilerin qoldaý is-sharalaryna respýblıkalyq bıýdjetten 70 mlrd teńge nesıe bólindi. Bul byltyrǵy kólemnen 10 mlrd teńgege artyq. Qarajat respýblıkanyń 2,4 myń aýyl sharýashylyǵy óndirýshisine berilip, kóktemgi dala jumystaryn júrgizýge baǵyttaldy. Sonymen qosa Prezıdent tapsyrmasy boıynsha «Qarapaıym zattar ekonomıkasy» baǵdarlamasy aıasynda kóktemgi egis jumystaryn júrgizýge 100 mlrd teńge bólindi. Onyń ústine bıdaı, arpa, qaraqumyq jáne maıly daqyldardy forvardtyq satyp alýǵa 24,5 mlrd teńge baǵyttaldy.
Osy memlekettik qoldaýdyń nátıjesinde otandyq aýyl sharýashylyǵy salasy 2020 jyldy tabysty qorytyndylady. Aýyl sharýashylyǵy mınıstri Saparhan Omarovtyń Úkimet otyrysynda jasaǵan baıandamasynda aıtylǵandaı, 10 aıdyń qorytyndysynda sala boıynsha jalpy ónim kólemi 5,2%-ǵa ulǵaıyp, 5,4 trln teńgeni qurady. Bul ósim negizinen ósimdik sharýashylyǵyndaǵy óndiris kóleminiń 7,1%-ǵa ulǵaıýy esebinen qamtamasyz etildi. Oǵan elimizdiń úsh oblysynda ónim kóleminiń edáýir deńgeıde artýy jaqsy úles qosty. Atap aıtqanda, ónim kólemi Qostanaı oblysynda – 121,3%, Aqmola oblysynda – 114,1% jáne Pavlodar oblysynda 105,5%-ǵa artty. Mal sharýashylyǵy óniminiń jalpy kólemi kórsetilgen kezeńde 2,7%-ǵa ulǵaıyp, 2,1 trln teńgeni qurady.
Bul rette tirideı salmaqtaǵy et óndirý kólemi 3,7%-ǵa, sút óndirý kólemi 3,1%-ǵa ulǵaıdy. Kórsetilgen kezeńde tamaq ónimderin óndirý kólemi 3,4%-ǵa ósip, 1,6 trln teńgeni qurady. Atap aıtqanda óńdelgen kúrish óndirý kólemi 36,8%-ǵa, sary maı 17,1%-ǵa, shujyq ónimderi 14,6%-ǵa, makaron 9,7%-ǵa, jarma 5,6%-ǵa, un 5,1%-ǵa, qyshqyl sút ónimderi 4,5%-ǵa, irimshik jáne súzbe óndirý 2,1%-ǵa arta tústi.
Árıne, elimiz indet álegine tap bolyp, qıyndyǵy qabattasqan tyshqan jyly mıllıondaǵan adamnyń tirshiligine nár berip otyrǵan aýyl sharýashylyǵynyń alǵa basýy kóńilge medeý. Memleket qamqorlyǵy men jeke qurylymdardy jumyldyrý nátıjesinde aýyl sharýashylyǵynyń negizgi kapıtalyna salynǵan ınvestısııa bıylǵy on aıda 7,5%-ǵa ulǵaıyp, 412,5 mlrd teńgeni, tamaq ónimderi óndirisine salynǵan ınvestısııa 20,1%-ǵa artyp, 75,3 mlrd teńgeni qurady. Sonyń ishinde memlekettiń aýyl sharýashylyǵyn qoldaý kólemi tek sońǵy úsh jylda 1,5 esege ulǵaıyp, 2020 jyly 350 mlrd teńgege deıin jetti. Bul rette sýbsıdııalardyń 95 paıyzdan astamyn tikeleı aýyldyq jerlerde ornalasqan agroónerkásiptik keshen sýbektileri alatynyn aıtqan lázim.
«Agroónerkásiptik keshendegi sýbsıdııalaý barynsha ońaılatyldy jáne tolyqtaı avtomattandyryldy, bul sýbsıdııa berý prosesiniń ashyqtyǵyn qamtamasyz etýge múmkindik beredi», dedi S.Omarov Senattaǵy aýyldyq aýmaqtardy damytý jónindegi parlamenttik tyńdaýda.
Vedomstvo basshysynyń aıtýynsha, memlekettik qoldaý sharalaryn jetildirý sheńberinde ósimdik sharýashylyǵyndaǵy barlyq sýbsıdııa biryńǵaı qaǵıdaǵa biriktirilgen. О́simdikterdi qorǵaý quraldaryn sýbsıdııalaý keńeıtildi. Endi gerbısıdter ǵana emes, pestısıdterdiń basqa da túrleri sýbsıdııalanady. Basty jańalyqtardyń biri – sýbsıdııalardy kúntizbelik jyl aıasynda emes, tuqym, tyńaıtqysh, pestısıd satyp alynǵan kúnnen bastap 12 aı boıy alýǵa bolady.
Fermerler úshin qolaıly jaǵdaı jasaý maqsatynda mal satyp alýǵa kredıt berý kezinde kepil saıasaty ońtaılandy. Máselen, kepilge maldyń ózi (85%) alynady, bul rette anyq kepilmen qamtamasyz etý nebári 15%-dy quraıdy.
Jyldyń taǵy bir jańalyǵy – agroónerkásiptik keshen sýbektilerine jetkilikti kepildik bazasy bolmaǵan jaǵdaıda, ekinshi deńgeıli bankterdiń kredıtterine kepildik berý tetigi qoljetimdi boldy. Bul tetik Aýyl sharýashylyǵyn qarjylaı qoldaý qory arqyly iske asyrylady. Qor mamandarynyń aıtýynsha, kepildikter kredıt somasynyń 50 paıyzyn jáne basym ınvestısııalyq jobalar boıynsha 85 paıyzdy quraıdy.
Joǵarydaǵy isterdiń nátıjesinde 15,8 mln gektar astyq daqyldary egistiginiń ár gektarynan 12,8 sentner ortasha ónimdilikpen 20 mln tonnadan astam astyq bastyryldy. Bul dándi jáne dándi-burshaqty daqyldar óndirisiniń kólemi eldiń ishki qajettiligin tolyqtaı qamtamasyz etýge jáne 7-8 mln tonna astyq kóleminde eksporttyq áleýetti iske asyrýǵa múmkindik beredi. Astyq sapasy da arta tústi. Elevatorlarǵa túsken astyqtyń 80%-nyń sapalyq sıpattamalary joǵary. 2019 jyly bul kórsetkish 54,4% quraǵan bolatyn.
Bıyl jalpy aýyl sharýashylyǵy daqyldary 22,5 mln gektar alańǵa egildi. Bul byltyrǵydan kóp. Sońǵy jyldary bıdaı egiletin jer aýmaǵy birtindep azaıyp, onyń ornyna ekonomıkalyq ónimdiligi joǵary maıly daqyldar kóptep egile bastady. Qazir elimizde maıly daqyl egilgen jer kólemi 3 mln gektarǵa taıady, buryn 400 myń gektardan aspaıtyn. Demek maıly daqyldar ishki qajettilikti ótep, eksportqa molynan shyǵarylmaq.
Sondaı-aq mal, qus sharýashylyqtaryn damytý isi júıeli jolǵa túse bastady. Mal men qus sany ósip keledi. Sala sapaly damýǵa bet túzedi. Eger buryn jylyna 3-5 ónerkásiptik sút fermasy iske qosylsa, aǵymdaǵy jyly 33 sút fermasy jobasy iske asyryldy. Jalpy, Keshendi jospardyń ındıkatıvtik mindeti aıasynda jyl saıyn 35 ónerkásiptik taýarly sút fermasyn iske qosý josparlanýda. Sonymen qatar qýaty 103 myń tonnany quraıtyn et óńdeýshi kásiporyndardy salý boıynsha 9 joba iske asyrylýda, olar ishki naryqty shujyq ónimderimen qamtamasyz etedi.
Alǵan ónimdi eksportqa shyǵarý kórsetkishteri jaman emes. Máselen, byltyr elimiz Reseı, О́zbekstan, Qytaı, Germanııa, Túrkııa, Belarýs, Rýmynııa sııaqty 40-qa jýyq memleketke 7 mln tonnadan artyq astyq eksporttasa, bıylǵy mólsher 8 mln tonnaǵa jetip jyǵylady degen boljam bar. Eksporttyń negizgi kólemi bıdaı men unǵa tıesili. Budan tys ósimdik maıy, kondıter, balyq ónimderi, sondaı-aq balalar taǵamy jáne sút ónimderi, maqta talshyǵy, óńdelgen jem (kebek, qaldyqtar) de eksportqa shyǵarylady.
Buryn qazaqstandyq astyqty negizgi ımporttaýshy elder О́zbekstan, Tájikstan, Qyrǵyzstan, Túrikmenstan, Aýǵanstan men Iran bolsa, endi Qytaıǵa astyq pen un eksporty kólemin ulǵaıtý josparlanýda.
Bıyl aýyl sharýashylyǵy salasynda oryn alǵan tótenshe oqıǵa retinde soltústik óńirlerde órshigen qus tumaýyn aıtýǵa bolady. Dátke qýat eterligi, bul kesel der kezinde aýyzdyqtaldy. Elimizdiń veterınarlyq salasy keselmen kúreske qabilettiligin kórsetti.
Qazaqstannyń aýyl sharýashylyǵy salasyndaǵy jetistikteri BUU deńgeıinde de málimdelgenin aıtýymyz kerek. Halyqaralyq uıymnyń «Eýropa men Ortalyq Azııadaǵy turaqty azyq-túlik júıeleri men salaýatty tamaqtaný rasıondary» sessııasynda sóz sóılegen Aýyl sharýashylyǵy mınıstri S.Omarov pandemııa jaǵdaıynda kóptegen elder oqshaýlanyp, azyq-túlik ónimderi saýdasyn toqtatqan kezde Qazaqstan Úkimeti aýyl sharýashylyǵy salasyn jahandyq daǵdarystyń yqpalynan saqtap, ishki jáne syrtqy naryqtarǵa azyq-túlik jetkizý máselelerin turaqtandyrýǵa qol jetkizgenin atap ótti. «Lokdaýnǵa jáne oǵan baılanysty shekteýlerge qaramastan, Qazaqstan kórshi elderge azyq-túlik jetkizýdi jalǵastyrdy. Osy jyldyń 8 aıynda ShYU elderine 1,3 mlrd dollardyń azyq-túligi jóneltildi, Ortalyq Azııa elderine gýmanıtarlyq kómek retinde 10 myń tonnadan astam un jiberildi. Aıta ketý kerek, FAO málimetteri boıynsha, ótken jyly bıdaı men un eksporty esebinen Qazaqstan Jerdiń 45 mıllıonnan astam turǵynyn tamaqtandyrdy» dedi vedomstvo basshysy.
Sondaı-aq elimiz kórshi elderdegi suranystyń ósýin eskere otyryp, aýyl sharýashylyǵy ónimderi men azyq-túlik óndirisin ulǵaıta túspek. Árıne bul rette sandyq kórsetkishter ǵana emes, sonymen qatar ónim sapasy da mańyzdy bolmaq. Qazaqstannyń organıkalyq aýyl sharýashylyǵyn damytý múmkindikteri orasan. Eýropalyq komıssııanyń resmı málimetteri boıynsha, Qazaqstan Eýroodaqqa organıkalyq agroazyq-túlik ónimderin jetkizetin 123 eldiń ishinde 9-orynda. Al organıkalyq bıdaı men maıly zyǵyr tuqymdaryn satý boıynsha elimiz absolıýttik kóshbasshylar qataryna kiredi.
«Jańa Qazaqstan – Ekinshi Respýblıka»: Jastar jarqyn ómirdi qalaıdy
Qazaqstan • Keshe
Teńiz jaıly bolsa, janýarlar nege tunshyǵady?
Ekologııa • Keshe
Referendým-2022 • Keshe
Azyq-túlik ınflıasııasy qashanǵy qubyla beredi?
Ekonomıka • Keshe
Qaıta oralǵan ınvestordan qaıyr bar ma?
Qarjy • Keshe
Ekonomıka • Keshe
Lısenzııasy qaıtarylǵan bankterdi taratý júrip jatyr
Qarjy • Keshe
Referendým-2022 • Keshe
Assambleıa jastary reformany qoldaıdy
Referendým-2022 • Keshe
Konstıtýsııalyq baqylaý ınstıtýty: Zań ústemdiginiń kepili
Referendým-2022 • Keshe
Kúızelgen áıelder demeý kútedi
Qoǵam • Keshe
Áleýmettik qorǵaý ma, álde qorlaý ma?
Qoǵam • Keshe
Medısına • Keshe
Sanaly urpaq tárbıesin jetildirý joldary
Qoǵam • Keshe
«Bul qazaqta jigitter bar shyń tektes»
Qazaqstan • Keshe
Ult ustazyna bókeılikterdiń qurmeti
Ahmet Baıtursynuly • Keshe
Aımaqtar • Keshe
Aımaqtar • Keshe
О́ner • Keshe
О́ner • Keshe
Eldiń atyn namysty ulandar shyǵarady
Sport • Keshe
Kásipkerler ózekti máselelerdi qozǵady
Bıznes • Keshe
Aımaqtar • Keshe
Qazaqstan men Reseı strategııalyq seriktestikti nyǵaıtýǵa daıyn
Qazaqstan • Keshe
Qazaqstandyq taekvondoshylar Fransııada top jardy
Sport • Keshe
Elordadaǵy QTJ ǵımaratyndaǵylar evakýasııalandy
Elorda • Keshe
Qarqaraly mektebine zamanaýı bıologııa kabıneti syıǵa tartyldy
Aımaqtar • Keshe
Qytaıda omıkron shtamynyń juqpaly túri anyqtaldy
Koronavırýs • Keshe
Túrkologtyń telegeı eńbegi eskerildi
Rýhanııat • Keshe
12 aımaqta aýa raıyna baılanysty eskertý jarııalandy
Aýa raıy • Keshe
Pıkasso kartınasy 67,5 mln dollarǵa baǵalandy
О́ner • Keshe
Saıası partııa qurý tártibi jeńildeıdi
Saıasat • Keshe
Konstıtýsııalyq sotqa júginý múmkindikteri keńeıedi
Qoǵam • Keshe
Elordada isker áıelder qaýymdastyǵy dóńgelek ústel ótkizdi
Elorda • Keshe
Alýa Balqybekova álem chempıonatynyń fınalyna ótti
Boks • Keshe
Qazaqstandyq mamandar halyqaralyq dárejedegi tóreshi ataǵyn ıelendi
Qazaqstan • Keshe
BUU Qazaqstannyń ekologııa salasyndaǵy bastamalaryna qoldaý jasaıdy
Ekologııa • Keshe
Uqsas jańalyqtar