Bıyldan bastap Qazaqstan Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaqqa (EAEO) tóraǵalyq etedi. Bes memlekettiń basyn biriktirip otyrǵan ekonomıkalyq uıym arasyndaǵy alys-beris qalaı júrdi? Odaq aıasynda Qazaqstan óz múddesin laıyqty qorǵaı ala ma?

– Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaqtyń jarǵylyq organdarynda tóraǵalyq etý jańa jyldan bastap Belarýs memleketinen Qazaqstanǵa ótedi. Biz 2021 jyly odaq týraly shartty tolyqqandy júzege asyrýdy, kedergilerdi joıýdy, ózara tıimdi kooperasııalyq jáne halyqaralyq yntymaqtastyqty damytýdy, komıssııanyń kadrlyq quramyn qalyptastyrý prosedýrasyn jetildirý, onyń qyzmeti men jaýapkershiligin kúsheıtýdi negizgi basymdyq retinde josparlap otyrmyz, – degen bolatyn Qasym-Jomart Toqaev byltyr jeltoqsan aıyndaǵy otyrys kezinde.
Odaq aıasynda ótken alty jylda bes memleket arasyndaǵy alys-beris artty. 2020 jyldyń kórsetkishi boıynsha, Qazaqstan Reseıge 3,9 mlrd dollardyń taýaryn eksporttaǵan. Bul 2014 jyldyń qańtar-qazan aılarymen salystyrǵanda 26,4 paıyzǵa az dep jazady otandyq LS portaly. Tasymaldanǵan taýarlardyń negizgileri – metall rýdalary, tabıǵı ýran, temir, tabıǵı gaz jáne basqalar. Reseı óz kezeginde Qazaqstanǵa 10,7 mlrd dollardyń taýaryn tasyǵan. 2014 jylmen salystyrǵanda tasymal kólemi 6,8 paıyzǵa azaıǵan. Reseıden bizge kelgen taýarlar ishinde tabıǵı gaz, altyn, kólik quraldary, shanaqtar, qundy metall rýdalary bar.
Kórshiles Qyrǵyz Respýblıkasy ekonomıkalyq odaqqa 2015 jyldyń 12 tamyzynda qosyldy. Byltyr Qazaqstan Qyrǵyzstanǵa 452 mln dollardyń taýaryn jetkizgen (23,5 paıyzǵa az). Negizinen bizdiń elden kórshi elge temeki, un, bıdaı, tabıǵı gaz, tas kómir, tabıǵı ýran aparylady eken. Qyrǵyzstannan Qazaqstanǵa taýar ımporttaý alty jyl ishinde 33,7 paıyzǵa deıin tómendep ketken. 2020 jyldyń 10 aıynda 203 mln dollarǵa deıin jetti. Kóbine bizdiń el Qyrǵyzstannan áınek ónimderi, nan jáne sút ónimderin satyp alady.
Qazaqstannan Belarýsııaǵa tasymaldanatyn taýar quny 2020 jyldyń 10 aıynda 6,3 paıyzǵa kóbeıip (2014 jylmen salystyrǵanda), 54,5 mln dollardy quraǵan. Tizimde munaı ónimderi, munaı gazy, alıýmınıı, temir buıymdary, maqta, kómir, qaldyqtar, mys synyqtary jáne tyńaıtqyshtar bar. О́z kezeginde Belarýsııadan Qazaqstanǵa qant, sút ónimderi, traktor, kolbasa, dári, jıhaz, plastmassa buıymdary men shınalar jetkizilgen. Onyń jalpy quny 526,7 mln dollardy quraıdy. Jetkizý 2014 jylmen salystyrǵanda 10,1 paıyzǵa tómendegen.
Qazaqstannyń Armenııamen saýda-sattyq mólsherin aldyńǵy úsh memleketpen salystyrýǵa kelmeıdi. Dese de azdap eksport jáne ımport mólsheri bar. 2020 jyldyń 10 aıynda Armenııa Qazaqstannan 8,2 mln dollarǵa taýar satyp alǵan. Bir qyzyǵy, bul soma 6 jyl burynǵy ýaqytpen salystyrǵanda 25 ese kóp eken. Negizinen armıandar Qazaqstannan aýyl sharýashylyǵy janýarlaryn, qara metall buıymdaryn, temir buıymdary, munaı gazyn satyp alady. Armenııadan ımporttalatyn taýar kólemi 5,1 paıyzǵa azaıyp ketken. Byltyrǵy kórsetkish – 5,8 mln dollar. Kóbine ol jaqtan bizdiń elge spırttik ishimdikter, áshekeı buıymdar, dári-dármek pen plastmassa buıymdary keledi.
Bıyldan bastap qoldanysqa enetin ereje boıynsha, EAEO aıasynda taýar aınalymy kezinde ımporttaýshylar bir mezgilde kedendik deklarasııada ózderiniń taýarlarynyń preferensıaldy emes jáne jeńildetilgen shyǵý tegi týraly málimetterdi kórsete alady. Sonymen qatar 2021 jyldyń 31 naýryzynan bastap transporttyq quraldardyń elektrondy pasport júıesi engiziledi. Qazirdiń ózinde Reseı atalǵan júıege tolyqtaı kóshken. Endi ony ózge elder qoldanysqa engizýi kerek.
Sondaı-aq EAEO 2021 jyldan bastap sút ónimderin tańbalaýdy da josparlap otyr. Atalǵan sharany bastaý merzimi ónim túrine baılanysty 1 maýsymǵa deıin tańbalaý sharasy syr men balmuzdaqqa qoldanylsa, 1 qyrkúıekke deıin sút, kefır, ıogýrt, súzbe ónimderi, 1 jeltoqsanǵa deıin 40 táýlikke deıin saqtalatyn sút ónimderi tańbalanýy kerek.
Ekonomıkalyq kórsetkishter boıynsha Qazaqstannyń jaǵdaıy keremet dep baǵalaýǵa kelmeıdi. Ázirge bizdiń el ınflıasııa boıynsha nashar kórsetkishke ıe (bizden keıin tek Qyrǵyzstan ornalasqan). 2020 jyldyń qarasha aıynyń qorytyndysy boıynsha Qazaqstandaǵy jyldyq ınflıasııa 7,3 paıyz boldy. Bul kórsetkish Qyrǵyzstanda – 8,2, Belarýsııada – 6,6, Reseıde – 4,4, Armenııada – 1,6 paıyz. Sondaı-aq Qazaqstan azyq-túlik taýarlarynyń qymbattyǵy jóninen de alǵa shyǵyp ketken.
Úkimet basshysy Asqar Mamın Qazaqstan EAEO aıasynda óziniń ulttyq múddesin laıyqty qorǵaı alyp otyr dep esepteıdi.
– Elder ıntegrasııalyq prosesterden maksımaldy paıda alýǵa tyrysady, kóbinese ishki bıznesti qorǵaý maqsatynda óz mindettemelerin buzady. Mundaı jaǵdaılar úshin EAEO zańnamasynda bızneste kezdesetin kedergilerdi joıýǵa baǵyttalǵan qajetti quraldar qarastyrylǵan. Máselen, 2016 jyldan beri EAEO aıasynda 65 kvalıfıkasııalyq kederginiń 54-i joıyldy. Sondaı-aq qazaqstandyq taýarlardyń seriktes elder naryǵyna barýy úshin ulttyq deńgeıde jáne EAEO organdary aıasynda júıeli jumys júrgizilip jatyr, degen edi A.Mamın byltyr depýtattyq saýalǵa jaýap berý kezinde.
Sonymen qatar byltyr 19 mamyrda ótkizilgen EAEO basshylarynyń otyrysy kezinde Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstan úshin birqatar tıimsiz bastamany atap kórsetip, bul qatelikter 11 jeltoqsan kúngi otyrysqa deıin túzetilgen edi. Qazaqstannyń Saýda jáne ıntegrasııa mınıstri Baqyt Sultanovtyń aıtýynsha, áý basta EAEO-nyń damý strategııasynda Qazaqstannyń ekonomıkalyq múddesine saı kelmeıtin bastamalar kóp bolǵan.
– Qazaqstandyq tarap Qazaqstan Respýblıkasynyń múddelerine qaıshy keletin normalardy strategııadan alyp tastaýǵa jáne odaq sheńberinde Qazaqstannyń ekonomıkalyq múddelerin ilgeriletetin bastamalardyń engizilýin qamtamasyz etýge qol jetkizdi. Qazaqstan sondaı-aq Strategııaǵa múshe memleketterde memlekettik satyp alýlardy tolyq sıfrlandyrý boıynsha is-sharalar keshenin ázirleý bastamalaryn engizýdi qamtamasyz etti. Qazir Qazaqstanda ǵana memlekettik satyp alý elektrondy formatta júzege asyrylady. EAEO seriktes elderinde osy salany tolyqqandy sıfrlandyrýdyń bolmaýy bizdiń jetkizýshilerimizdiń osy memleketterdiń memlekettik satyp alýlaryna qatysý prosedýrasyn qıyndatady. Sondyqtan bul máseleni sheshý biz úshin túbegeıli mańyzdy, – degen edi B.Sultanov.
Bıyldan bastap EAEO-ǵa múshe elderdiń kez kelgen azamaty ózi jumys istegen odaq elderiniń úkimetinen zeınetaqy alýǵa quqyly. Osyǵan oraı Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaqqa múshe memleketterdiń eńbekshilerin zeınetaqymen qamsyzdandyrý týraly kelisimdi ratıfıkasııalaý týraly» zańǵa byltyr jeltoqsan aıynda qol qoıdy. Zań boıynsha eńbekshiniń quqyǵy ózi jumys istegen eldiń azamatymen teńesedi. Ár memleket óz aýmaǵynda jumys istegen sheteldik azamatqa zeınetaqy tóleýi tıis. Eger bir azamat ózge tórt memlekettiń aýmaǵynda da jumys istese, onda sol tórt memleketten de jumys istegen merzimderine sáıkes zeınetaqy alady. Aldaǵy ýaqytta EAEO múshe memleketterdiń nesıe derekterin de biriktirýdi josparlap otyr. Bul ózgeristerdiń Qazaqstannyń ekonomıkalyq múddesine keltirer paıda-zalalyn aldaǵy ýaqytta tarazylaımyz.
Endi qarjy pıramıdalary jaıly SMS arqyly eskertiledi
Qoǵam • Búgin, 15:44
Kókshetaýda esirtki tasymaldaǵan jas jigit ustaldy
Aımaqtar • Búgin, 15:32
Pandemııamen kúreske qansha qarjy jumsalǵany aıtyldy
Koronavırýs • Búgin, 15:28
Jambylda jalǵan neke kýáligin jasatqan áıel ustaldy
Oqıǵa • Búgin, 15:22
«Báıterek» holdınginiń basqarýshy dırektorlary qysqardy
Qazaqstan • Búgin, 15:18
Memlekettik kúzet qyzmeti bastyǵynyń orynbasary taǵaıyndaldy
Prezıdent • Búgin, 15:11
Qoǵam • Búgin, 15:10
Fınlıandııa men Shvesııa NATO-ǵa múshelikke resmı ótinish berdi
Álem • Búgin, 15:00
Shymkentte jol apatynan bir adam qaza tapty
Oqıǵa • Búgin, 14:50
Elimizde kıik sany kóbeıip keledi
Qazaqstan • Búgin, 14:41
Qala kóshelerinde kókpar tartqandar qamaldy
Oqıǵa • Búgin, 14:30
Temirjol bıletteriniń 70 paıyzy onlaın satylady
Qoǵam • Búgin, 14:21
«Ańsaǵan sábı» baǵdarlamasy arqyly 1307 sábı dúnıege keldi
Medısına • Búgin, 14:10
Bıyl shaǵyn aýyldarǵa medısınalyq qyzmetker jiberiledi
Medısına • Búgin, 14:01
Imanǵalı Tasmaǵambetov jańa qyzmetke taǵaıyndaldy
Taǵaıyndaý • Búgin, 13:45
Qazaqstanda «Eńbek sińirgen dáriger» ataǵy beriledi
Medısına • Búgin, 13:25
Oqýshylar men ata-analar QR kod arqyly shaǵymdana alady
Bilim • Búgin, 13:10
Naızaǵaı oınap, burshaq jaýady: Sınoptıkter aldaǵy úsh kúnniń aýa raıyn boljady
Aýa raıy • Búgin, 12:55
Báıdibek aýdanynyń turǵynynan qyrym qandy bezgegi anyqtaldy
Aımaqtar • Búgin, 12:47
Esirtki tasymalymen aınalysqan qylmystyq top ustaldy
Qoǵam • Búgin, 12:39
Elimizde kún saıyn 15 myń adam KVI-ge qarsy ekpe alady
Koronavırýs • Búgin, 12:30
Reseı men Ýkraına delegasııalary Túrkııada kezdesedi
Álem • Búgin, 12:23
Naýqastardyń 98 paıyzdan astamy saýyǵyp shyqty – Ajar Ǵınııat
Koronavırýs • Búgin, 12:15
Jańa shtamm: Qazaqstanda qaıta karantın engizile me?
Koronavırýs • Búgin, 12:07
Qazaqstandyq kıkbokserler álem kýbogynda top jardy
Elorda • Búgin, 12:00
Qosymsha kásipkerlikpen aınalysqan 23 mektep dırektory aıyppul tóledi
Qoǵam • Búgin, 11:52
О́zbekstanda elshilik janynan arnaıy daýys berý ýchaskesi ashylady
Álem • Búgin, 11:48
«Tiji» jáne «Nickelodeon» qazaqsha sóıleıdi
О́ner • Búgin, 11:40
Jumysynan aıyrylýyna baılanysty áleýmettik tólemdi qalaı alýǵa bolady
Qoǵam • Búgin, 11:38
«Almaty jastary» baǵdarlamasyna qujat qabyldaý bastaldy
Aımaqtar • Búgin, 11:28
ShQO-da elikti atqan brakoner sottaldy
Qoǵam • Búgin, 11:20
Brıýsselde Ortalyq Azııa-Eýroodaq qaýipsizdik dıalogynyń otyrysy óttI
Qazaqstan • Búgin, 11:13
Terek mamyǵymen oınaǵan balalar úıdi órtep jiberdi
Oqıǵa • Búgin, 11:06
BATYR BEINESI kolleksııalyq monetalary aınalymǵa shyǵady
Qazaqstan • Búgin, 11:00
Túrkistanda «Qorqyt týraly ańyz» plastıkalyq spektakli qoıylady
О́ner • Búgin, 10:48
Pedagogterdi baǵalaýda jetistikke jetken oqýshylardyń nátıjesi nazarǵa alynady
Bilim • Búgin, 10:40
Shaıbaly hokkeıden Qazaqstan quramasy Shveısarııadan jeńilip qaldy
Hokkeı • Búgin, 10:33
О́tken táýlikte 6 adamnan koronavırýs anyqtaldy
Koronavırýs • Búgin, 10:30
Almaty oblysynyń 1500-ge jýyq turǵynyn kene shaqqan
Aımaqtar • Búgin, 10:28
Medısınalyq poıyzdar shalǵaı aımaqtarǵa jolǵa shyǵady
Medısına • Búgin, 10:17
Uqsas jańalyqtar