Germanııa: Saıası doda qyza bastady

О́ıtkeni nemisterdiń «Anasy» atanyp, eldi 16 jyl basqarǵan Angela Merkel saılaýǵa qatys­paıdy. Sondyqtan shyǵar, saılaý merzimi jaqyndaǵan saıyn Germanııanyń tizginin kim ustaı­tyny qart qurlyqty qyzyq­tyryp otyr.

Jalpy, Germanııadaǵy Par­lament saılaýy basqa elderden ózgeshe. Taıaýda engizilgen jańa jú­ıe boıynsha elektorat bir bıýlleten arqyly eki daýys berý quqyǵyna ıe. Áýeli jergilikti ókil­di saılasa, ekinshisi arqyly úki­metti quratyn partııaǵa daýys beredi. Birinshi daýys berý arqyly aımaqtardan saılanǵan 299 úmitker Býndestag depýtaty atanady.

Elektorattyń ekinshi daýysy­men saılanǵan partııanyń úlesi arqyly Parlamenttiń qalǵan músheleri anyqtalady. Mysaly, bir partııaǵa halyqtyń 30 paıyzy ekinshi daýysyn berse, onda sol partııanyń úkimettegi oryn sany 30 paıyzǵa teń bolýǵa tıis. Sondyqtan ár saılaýda Býn­destag músheleriniń sany ózge­rip otyrady. (Qazirgi 19-shy Parla­mentte 709 depýtat bar).

Saılaý aıaqtalǵannan keıin bir aıdyń ishinde úkimet músheleriniń jasyryn daýys berýi arqyly jańa kansler anyqtalady. Bári sátti ótse, Germanııa prezıdenti ony taǵaıyndaý jóninde jarlyq shyǵarady. Osylaısha, jańa kansler qyzmetine kirisedi.

Árıne, Býndeskansler ǵana emes, búkil Eýropanyń kansleri sanalatyn Angela Merkeldiń ornyn basý qıyn. Buǵan deıingi saılaýlarda Merkeldiń Hrıs­tıan-demokratııalyq odaǵy (CDU) oq boıy ozyp keletin. Ná­tı­jesinde, Parlamette kóp oryn­­ǵa ıe bolatyn. Buǵan Mer­kel­­diń bedelin qosyńyz. Son­dyqtan kanslerdi anyqtaý nemis qoǵamyna qıynǵa túspegen edi. Endi bári ózgermek.

Sońǵy saýaldamaǵa súıensek, Hrıstıan-demokratııalyq oda­ǵynyń bási áli de joǵary. Res­pon­dentterdiń 27 paıyzy osy par­tııa­­ny qoldaıtynyn jetkizgen. Áıtse de, CDU-ǵa Jasyldar par­tııasy basty qarsylas atanýy ábden múmkin. Tamyzdaǵy saýal­damada olar 19 paıyzdyq qol­daýǵa ıe boldy. Bir qyzyǵy, mamyr aıyndaǵy saýalda­ma­da Grüne rekordtyq nátıjege qol jetkizip, tanymaldyǵy Hrıs­tıan-demokratııalyq oda­ǵy­­nan asyp ketken-di. О́tken par­lamenttik saılaýdan keıin Jasyldardy qoldaǵandar sany 8 paıyzǵa jetpegenin eskersek, 4 jyl ishinde olar úlken jetis­tikke qol jetkizdi.

Sondaı-aq Sosıal-demo­kra­tııalyq partııa (CDP) da Par­la­mentten kóp oryn alýdan úmit­tenedi. Tamyzdaǵy saýaldama­ǵa qa­tysqandardyń 18 paıyzy atal­ǵan partııany qoldaıtynyn aıtqan. Onyń ústine, CDP atynan saıası dodaǵa túsip jatqan Olaf Sholstiń halyq arasynda bedeli joǵary. Qazirgi tańda ol Germanııanyń vıse-kans­leri, qarjy mınıstri qyzmetin atqarady.

Saýaldamaǵa súıensek, ony halyqtyń 22 paıyzy qoldaıdy. Biraq Germanııada kansler tike­leı saılaý arqyly emes, daýys berý nátıjesinde kóp oryn ıe­len­gen partııa tarapynan anyq­talatynyn eskersek, Shols myr­zanyń Býndestagtyń tizginin qolyna ustaýy ekitalaı.

Byltyr Angela Merkel mer­zimi bitken soń qaıta saılaý­ǵa túspeıtinin málimdegen soń el ishinde jańa kanslerge úmit­ker­lerdi boljaý qyzǵan edi. Tipti CDU partııasynyń ishinde de Merkeldiń izbasaryn anyqtaý qyzý talqyǵa tústi. Angela ha­nym­nyń ózi Germanııanyń eń hal­qy kóp óńiri – Soltústik Rın-Vestfalııa premer-mınıstri qyzmetin atqarǵan Armın Lashet­ti durys kórdi.

Aqyry bıylǵy qańtarda Hrıstıan-demokratııalyq odaǵy par­tııaishilik saılaý ótkizip, kósh­basshysyn taǵaıyndady. Bul básekede Lashettiń asyǵy alshy­synan tústi. Sóıtip ol partııa aty­nan kanslerlik básekege qa­ty­sa­tyn bolyp sheshim qabyl­dandy.

Degenmen Lashet myrzanyń el ishindegi bedeli joǵary emes. Koronavırýs indeti jappaı ta­raǵanǵa deıin ol týraly el ishin­de jyly pikir qalyptasqan-tuǵyn. Biraq pandemııa bárin óz­gertip ketti. Máselen, Soltús­tik Rın-Vestfalııa óńiri vırýstan qatty zardap shekti. Aımaqta dertke shaldyqqandar sany kún sanap artyp jatqan kezde Lashet lokdaýn engizýge asyqqan joq.

Onyń ústine, alǵashqylardyń biri bolyp karantındik shekteý sharalaryn jeńildetýge kiris­ti. Osylaısha, áp-sátte turǵyn­dardyń narazylyǵyna ushyrady.  Sarapshylardyń paıymdaýynsha, Lashettiń koronavırýsqa jol bermeý jónindegi áreketteri onyń kóshbasshylyq qabiletine nuqsan keltirdi.

Bıylǵy shildede Eýropada sý tasqyny bolyp, biraz el zardap she­gip, myńdaǵan adam qaıtys bol­ǵany belgili. Germanııada shamamen 177 adam qaza tapty. Osy oqı­ǵadan keıin prezıdent Frank-Valter Shtaınmaıer bastaǵan bı­lik ókilderi sý tasqynynan zar­dap shekken óńirlerge barǵan-dy.

Kóńil kúıi joq prezıdent jýr­nalısterge suhbat berip jat­qanda artqy jaǵynda La­shet­tiń áriptesimen ázildesip, kú­lip turǵany beınejazbaǵa tú­sip qaldy. Sodan keıin nemis­ter ony synǵa alyp, el qaıǵy­ryp jat­­qanda kúlgenin aıyptady. Kóp uzamaı-aq Lashet keshi­rim sura­ǵan. Biraq qaıǵydan qabyr­ǵasy qaıys­qan halyqqa bul áser ete qoı­ǵan joq.

Sarapshylardyń aıtýynsha, Lashet eldegi saıasatqa jańa lep ákelýdi kózdemeıdi, sondaı-aq 16 jylǵa sozylǵan Merkeldiń sentrıstik ustanymy men onyń sál solshyl baǵytqa beıimdelgen kózqarasyn buzý da oıynda joq.

Syrtqy saıasatta da Lashettiń ustanymy qazirgi úkimettiń jos­parynan ózgerýi neǵaıbyl. Sa­rap­shylar kansler retinde La­shet­tiń «Soltústik aǵyn-2» qu­by­ryna tyıym salyp, Reseıge tikeleı qarsy shyqpaıtynyn aıtyp otyr. Bul qurylys Polsha men Ýk­raınany aınalyp ótip, Re­seı­diń gazyn tikeleı elge ákelip,  Ger­manııanyń Kremlge energe­tı­kalyq táýeldiligin arttyrady. Sondaı-aq Germanııa baılanys salasyndaǵy 5G tehnologııasyn qoldanýda qytaılyqtarmen qatynasyn da buzbaıdy.

Lashettiń Eýropadaǵy usta­nymy da sabaqtastyqty jal­ǵas­­tyrýdy kózdeıdi. Sońǵy sa­ýal­damaǵa súıensek, Lashetti qoldaı­tyndar sany 13 paıyzdy qu­rap otyr. Osylaısha, bir aı ishin­de ony qoldaıtyndar sany kúrt azaıǵan. Sóıtip Lashet Ja­syldar partııasynyń jetekshisi Annalena Berbokpen teńesti.

Keıingi kezde el ishinde Grüne-niń bedeli artyp keledi. Buǵan partııada jasalǵan re­formalar úlken áser etti. Ber­tin­ge deıin partııa Verbotspartei (tyıym salýshy partııa) retinde qarastyrylǵan. Endi Jasyldar nemisterdi ómir saltynan bas tartýǵa shaqyrmaıdy. Kerisinshe, órkendeýdiń jańa belesterin baǵyndyrýǵa ýáde berdi.

Máselen, partııa Germanııa eko­nomıkasyn básekege qabiletti etý úshin jasyl ındýstrııalyq saıa­sat ustanbaq. Nemis avtomobıl ónerkásibin saqtap qalýdyń jal­ǵyz joly kómirtegi gazyn shy­ǵar­maıtyn avtomobılderge basymdyq berý ekenin moıyndady.

Sondaı-aq partııa Germanııa­nyń Qytaı eksporty men Reseı­den keletin kómirsýtekter ım­por­­tyna táýeldiligin azaıtyp, jo­­ǵary tehnologııalyq startap­tar men bultty esepteý ınf­ra­qu­ry­lymyn qoldaý baǵdarla­ma­laryna ınvestısııa salǵysy keledi.

Budan bólek kóshi-qonǵa qa­tys­ty da sony ustanym usynyp otyr. Bosqyndar daǵdarysy ke­zin­de progresshil adamdardyń pi­ki­­rin eleýsiz qaldyrý úlken qa­te­lik dep esepteıdi partııa ókilderi.

Eýropaǵa qatysty Jasyldar Mer­keldiń «Naın, Naın, Naın» (Joq, joq, joq) saıasaty­nan bas tartyp, ózara qarym-qaty­nasqa belsendi aralaspaq. Ja­qynda Frankfurter Allgemeine Sonntagszeitung gazetine bergen suhbatynda Baerbok Germanııa búkil Eýropamen úılesken jaǵ­daıda ǵana kúshti syrtqy saıasat júrgize alatynyn atap ótti.

Annalena hanym táýelsiz, óz qundylyqtaryna sáıkes áre­ket etetin Eýropalyq odaq qurý­ǵa kómekteskisi keledi. Sonyń ishin­­de Qytaımen qarym-qa­ty­nas­qa da kózqarasy basqa­sha. Qys­­qasy, osyndaı reforma­lar­dyń ar­qasynda Grüne-niń bedeli artty.

Dál qazir qyrkúıektegi saılaýda kimniń bási joǵary bolatynyn dóp basyp aıtý qıyn. Saılaý qorytyndysy boıynsha Hrıstıan-demokratııalyq partııasy men Jasyldar ortaq má­milege kelip, koalısııa qurýy yq­tımal. Eger Lashet bastaǵan CDU partııasy buǵan qol jet­kizip, Býndestagta kópshilik daýys­qa ıe bolmasa, kanslerlik oryn­taq­pen qoshtasýy ábden múmkin.

Mundaı jaǵdaıda Jasyldar partııasy, Sosıal-demokrattar par­tııasy jáne Erkin demokrat­tar (FDP) tize qosyp, Par­la­mentte kópshilikti quraýy yq­tı­mal. Qoryta aıtqanda, Germa­nııa­da saılaý básekesi qyzyp tur. Áli alda bir aı merzim bar. Osy ýa­qyt­ta elektorattyń kóńil kúıi kez kelgen tarapqa ózgerýi múmkin.

Qazaqstan úshin Germanııa – senimdi seriktes. Máselen, bir kezderi qazaq topyraǵynda 300 myńǵa jýyq nemis meken etken bolatyn. Sonymen qatar 2020 jylǵa deıingi óńirlerdi damytýdyń baǵdarlamasyn iske asyrý barysynda elimizge Ger­ma­nııadan kóptegen ınvestı­sııa tartyldy. Sońǵy 10 jyl­da Qa­zaqstanǵa nemister quıǵan qar­jynyń kólemi 200 mıl­lıard dollardy quraǵan. Son­dyq­­tan Germanııadaǵy saılaý men Býndestagtyń ustanatyn baǵyty Qazaqstan úshin árqashan mańyzdy.