Batys Qazaqstan oblysy turǵyndarynyń 92 paıyzy memlekettik tildi meńgergen. Jaqynda júrgizilgen áleýmettik zertteý nátıjesin jarııa etken oblystyq tilderdi damytý basqarmasy basshysynyń mindetin atqarýshy Svetlana Ǵanıeva osylaı dep málimdedi.

О́ńirde qazaqtardyń úlesi 80 paıyzdy quraıdy. Al joǵarydaǵy kórsetkish jumsartyp aıtqanda «qaǵaz júzinde ǵana bar jetistik» emes pe? Sońǵy kezde elimizde memlekettik tildiń qoldanysyna baılanysty birneshe jaǵymsyz oqıǵa boldy. Kórshi memleket «Qazaqstanda orys tiline qysym jasaǵan» birneshe tulǵany persona non grata jarııalap, el aýmaǵyna kirýine tıym saldy. Laýazymdy tulǵalar birneshe málimdeme jarııalap, BAQ betinde qyzý talqylaý júrdi. Mine, osy jaǵdaılar Reseı Federasııasynyń 5 gýbernııasymen shektesetin Batys Qazaqstan oblysyna qalaı áser etti?
– Joq, bizdiń óńirde memlekettik til saıasaty jospar boıynsha júrip keledi. Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy til saıasatyn iske asyrýdyń 2020-2025 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasy» bar. Elbasynyń «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» jáne «Uly dalanyń jeti qyry» atty maqalalaryndaǵy ulttyq sana, úshtildilik jáne latyn álipbıine kóshý talaby, ulttyq qundylyqtardy saqtaý baǵytyndaǵy máseleler de basty nazarymyzda. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev «Táýelsizdik bárinen qymbat» atty maqalasynda: «Memlekettik tildi bilý – Qazaqstannyń árbir azamatynyń paryzy. Mindeti dep aıtýǵa bolady» degen edi. Endeshe qazaq tiliniń barlyq salada damyp, ulttyq birliktiń ustyny bolýy úshin kún saıyn eńbek etip kelemiz, – deıdi bizdiń kúdigimizdi seıiltip Svetlana Ǵanıeva.
Kóp keshikpeı El Táýelsizdiginiń 30 jyldyǵyn atap ótkeli otyrmyz. Alysqa barmaı-aq dál osy 30 jyl bederine qarasaq, Batys Qazaqstan oblysynda til saıasatynda qansha ózgeris boldy! Qarakózi 10 paıyzdan aspaıtyn Oral qalasy adam tanyǵysyz ózgerdi. Búginde óńirde jumys istep turǵan 372 bilim ordasynyń 68%-y memlekettik tilde qyzmet etedi eken.
«Biz memlekettik tildi oqyp-úırenemiz degen nıeti bar adamǵa barlyq jaǵdaıdy jasap qoıdyq. Sonyń nátıjesinde sońǵy úsh jyl ishinde 4 myńǵa jýyq adam tegin til kýrsyn támamdady. Qazaq tiliniń ultaralyq qarym-qatynas quraly retindegi mańyzyn nasıhattaý úshin «Memlekettik til – táýelsizdik sımvoly», «Meniń Otanym – Qazaq Eli» jáne «Maqal – sózdiń máıegi» baıqaýlaryn, «Tilge qurmet – elge qurmet» chellendjin, «Men qazaqsha sóıleımin» aksııasyn uıymdastyrdyq. Osy sharalarǵa 500-den astam ózge ult ókili qatysty», deıdi Svetlana Ǵanıeva.
Bıyl Batys Qazaqstan oblystyq tilderdi damytý basqarmasy janynan «SóıleTime» klýby ashylǵan eken. Onyń da maqsaty – qazaq tilin jetildirgisi kelgen ózge etnos ókilderine kómektesý, qazaq tilin grammatıkasyz, turmystyq deńgeıde aýyzeki sóıleýge úıretý. Klýb músheleri halyqqa qyzmet kórsetý oryndarynda – kitaphana, ashana, shashtaraz, vokzal, emhanalarǵa baryp, erkin suhbat júrgizip, qyzyq tájirıbe jasaǵan. Osyndaı 14 suhbattyń beınerolıgi daıyndalyp, áleýmettik jelilerde jarııalandy. Túrli áleýmettik nysandarǵa baryp, halyqqa memlekettik tilde qyzmet kórsetý qajettigin nasıhattaǵan «SóıleTime» klýby músheleri túrli ult ókilderinen quralǵan. Sondyqtan da olardyń qazaq tilin damytý týraly talap-tilegi oń qabyldanǵan.
Reseı Federasııasy demekshi, ol elde turatyn qazaq dıasporasy ókilderimen ádebı-mádenı baılanys sońǵy jyldary júıeli jolǵa túsken. Reseı qazaqtarynyń ulttyq biregeıligin saqtaý, rýhanı jáne tarıhı-mádenı murany nyǵaıtý, sondaı-aq olarǵa ana tilin úırenýde ádistemelik jáne uıymdastyrýshylyq qoldaý kórsetý maqsatynda Altyn kópir halyqaralyq festıvali birneshe jyldan beri uıymdastyrylyp júr.
Bıyl osy sharaǵa Reseı Federasııasynyń Samara, Saratov, Orynbor, Qorǵan oblystarynan qazaq jastary shaqyrylǵan edi. Atajurtqa aıaq basqan qyz-jigitter jergilikti lıngvıst ǵalymdarmen, ólketanýshylarmen, qolóner baǵytynda qyzmet etetin kásibı mamandarmen, oraldyq jastar qoǵamdyq uıymdary kóshbasshylarymen kezdesip, túrli taqyryptyq sharalarǵa qatysty. Festıval aıasynda olar oblys aýmaǵyndaǵy tarıhı-mádenı nysandarǵa saıahat jasap, ulttyq aspaptar, ulttyq bı, ulttyq sándik-qoldanbaly óner haqynda sheberlik sabaqtary ótti.
Sonymen qatar 2021 jyldyń naýryz aıynan bastap ana tilin meńgerýge nıet bildirgen Reseı Federasııasynda turatyn qazaq dıasporasy ókilderine onlaın 100 saǵat, oflaın 8 saǵat kóleminde qazaq tilinen A2 deńgeıinde 25 adamǵa arnalǵan tegin sabaq júrgizilgen.
Mine, munyń bári Batys Qazaqstan oblysynda memlekettik tildi damytý isi shekara syrtyndaǵy qandastarymyzdy da qamtyp jatqanyn kórsetedi.
О́ńirde memlekettik mekemeler 2006 jyldan bastap qazaq tilinde is júrgizýge kóshken bolatyn. Qazir oblys boıynsha qujat aınalymyndaǵy memlekettik tildiń úlesi 2021 jyldyń 3-toqsanynda 96 paıyzdy quraǵan.
Til saıasatynyń mańyzdy baǵytynyń biri – ulttyq onomastıka. Egemendikke qol jetkizgen 1991 jyldan búginge deıin óńirde ıdeologııalyq turǵydan eskirgen nemese mán-maǵynasyn joǵaltqan 5 aýdan, 95 eldi meken, 1726 kóshe ataýy ózgertilgen! Oral qalasyndaǵy 832 kósheniń 627-si (75%) ulttyq reńkte.
– Oral qalasynda jekelegen azamattar tarapynan memlekettik tildiń qoldanylýyna baılanysty talap-tilek bolsa, qalaı qabyldanady? Bul máselede daý-damaı týyndaǵan joq pa? – dep suradyq biz oblystyq til basqarmasy basshysynan.
– Bul máseleni biz Batys Qazaqstan oblysynyń Kásipkerler palatasymen birlesip sheship kelemiz. Palata men til basqarmasy arasynda áriptestik jóninde 5 jylǵa memorandýmǵa qol qoıylǵan bolatyn. Sondyqtan jekelegen azamattar, «Til ınspeksııasy» músheleri anyqtaǵan kemshilikter bolsa, ony joıýǵa Kásipkerler palatasy tikeleı aralasady. «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy til týraly» zańynyń 21-babynyń oryndalýy da udaıy baqylanýda. «Til ınspeksııasynyń» da negizgi maqsaty kásipkerlerdiń aıybyn ashý emes, til zańy buzylǵan jerde úkimettik emes mekemelerge, kásiporyndar men qala turǵyndaryna aqparattyq jáne ádistemelik kómek berý, aqparattyq-nasıhattyq jumys júrgizý arqyly memlekettik tildiń qoldanylý aıasyn keńeıtýge jáne qazaqsha tildik ortany damytýǵa yqpal etý, – deıdi Svetlana Ǵanıeva. Bıyl oraldyq «Til ınspeksııasy» eriktiler toby oblys ortalyǵynda ornalasqan 300-ge jýyq nysanǵa ádistemelik kómek kórsetip, kemshilikterdi túzetý maqsatynda eskertý hat, jadynamalar taratqan.
Uly oıshyl Shákárim Qudaıberdiulynyń bir shyǵarmasynda: «Támam jannyń minin aıt, Jalǵan aıtpaı shynyn aıt, Aıap, ishiń jylyp aıt – Adamdy bastyr ilgeri» deıtin joldar bolýshy edi. Shynynda da kózge túsken kemshilik, min týraly aıaýshylyqpen, ishiń jylyp otyryp aıtylsa, onyń áseri de bólek bolady eken.
Batys Qazaqstan oblysy
Zańsyz mıgrasııa eki eldiń problemasyna aınaldy
Álem • Keshe
Eýropalyq odaqtyń qurylymy ózgerýi múmkin
Álem • Keshe
Importty almastyrý qaldyqty óńdeýden bastalady
Ekonomıka • Keshe
Qazaqstan • Keshe
Eńbek bırjasyndaǵy túıindemelerdiń sany azaıdy
Qoǵam • Keshe
Qoǵam • Keshe
Bankter ekojúıesiniń damýy kóńil kónshite me?
Qarjy • Keshe
GGG – CANELO: Er kezegi úshke deıin...
Kásipqoı boks • Keshe
Amanat medıa syılyǵy: Kil myqtydan kim myqty anyqtaldy
Qazaqstan • Keshe
Alash ardaqtysyn túrki álemi ulyqtady
Ahmet Baıtursynuly • Keshe
Shabandoz taqym qysyp oqıtyn jyr
Ádebıet • Keshe
Ádebıet • Keshe
Sport • Keshe
Ádebıet • Keshe
Egemen Qazaqstan • Keshe
Energetıka mınıstrligi benzın baǵasyn ósirýdi usyndy
Qoǵam • Keshe
Túrkistan oblysynda er adam áıelin óltirdi degen kúdikke ilindi
Aımaqtar • Keshe
Erteń elimizdiń birneshe óńirinde 38-41 gradýs ystyq bolady
Aýa raıy • Keshe
Altyn-Emel tabıǵı parkinde jabaıy qabandar fototuzaqqa túsip qaldy
Aımaqtar • Keshe
Qazaqstan men Qytaı aradaǵy áýe qatynasty qaıta jandandyrady
Qazaqstan • Keshe
Aqmola oblysynda sýǵa batyp bara jatqan úsh jasóspirim qutqaryldy
Aımaqtar • Keshe
Shavkat Rahmonovtyń kelesi qarsylasy belgili boldy
Sport • Keshe
Atyraý-Oral tas jolynda iri jol apaty boldy
Oqıǵa • Keshe
Elimizde qansha adam koronavırýsqa qarsy vaksına saldyrdy
Koronavırýs • Keshe
О́skemen turǵynynan aqsha bopsalaǵan er adam ustaldy
Aımaqtar • Keshe
UFC: Qazaqstandyq Sergeı Morozov jeńiske jetti
Sport • Keshe
О́tken táýlikte 66 adam koronavırýs juqtyrdy
Koronavırýs • Keshe
Belgııada koronavırýsqa qarsy ekpe salý qaıta bastalmaq
Koronavırýs • Keshe
Qazaqstan men Qytaıda eki eldiń Mádenıet ortalyqtary ashylady
Qazaqstan • 25 Maýsym, 2022
Elordada jóndeý jumystaryna baılanysty jol jabylady
Elorda • 25 Maýsym, 2022
Polshada Qazaqstannyń Qurmetti konsýldyǵy ashyldy
Álem • 25 Maýsym, 2022
Erteń elimizdiń basym bóliginde aptap ystyq bolady
Aýa raıy • 25 Maýsym, 2022
BQO-da kólde aǵyp ketken bala úsh kúnnen keıin tabyldy
Aımaqtar • 25 Maýsym, 2022
Uqsas jańalyqtar