Stýdent – qarjy túsirýdiń kózi emes, tárbıelenýshi tulǵa

Memleket basshysy Q.Toqaev aıt­qandaı: «Qazir kreatıvti ekonomıkanyń, kreatıvti ındýstrııanyń dáýiri. Bul eldiń damýy óndiris pen ónerkásipke ǵana emes, adamnyń shyǵarmashylyǵyna, ıdeıasyna táýeldi degen sóz. Adam patrıot bolyp týylmaıdy. Ol tıisti bi­lim men tárbıe alyp, áleýmettik or­ta­da óziniń azamattyq tulǵasyn qalyp­tastyrý arqyly patrıotqa aınalady».

Degenmen jastardyń tárbıesine qatysty máseleler qazirgi qoǵamda úlken alańdaýshylyq týǵyzyp otyr.

Bas prokýratýranyń málimetteri boıynsha, elimizde jyl saıyn ýnıversıtetter men kolledjderdiń 1,5 myń­ǵa jýyq stýdenti qylmystyq jaýap­kershilikke tartylady. Bul – ákimshilik quqyq buzýshylyqtardyń kóptegen faktisin sanamaǵandaǵy kórsetkish.

2020 jyly 18 jastan 30 jasqa deıingi 4 207 adam esirtki zattaryn paı­da­lanǵany úshin esepke alynǵan, olar­dyń arasynda bilim alýshylar da az emes.

Sońǵy jyldary elimizde órimdeı jastardyń, sonyń ishinde oqýshylardyń óz-ózine qol salý áreketi jıi oryn alýda. Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń málimetteri boıynsha, Qazaqstan sýısıdtik kórsetkishterden álem boıynsha 7-orynda tur.

Bilim izdep, asqaq armanmen kelgen stýdent-jastardyń dinı-ekstremıstik uıymdardyń qurbany bolyp, teris jolǵa túsip ketkeni – bárimizdi qatty alańdatatyn jaǵdaı.

Oqý oryndarynda, jataqhanalarda stýdentterdiń bir-birine álimjettik jasap, kúsh kórsetýi, ómirlerine qaýip tóndiretin áreketterge baratyny belgili.

Qazir ýnıversıtetter basshylary stýdentterge «tárbıelenýshi tulǵa» retinde emes, ýnıversıtetke «qarjy túsirýdiń kózi» dep tym jaıdaq qaraıdy. Anyǵyn aıtsaq, joǵary oqý oryndarynda kadrlardy daıarlaý qarapaıym bızneske aınalyp ketti. Tipti ýnıversıtetterdi akkredıtteý júıesinde stýdentterdiń tárbıe jumy­sy tolyqqandy qarastyrylmaǵan.

Jalpy, bizdiń tárbıe júıemiz ulttyq qundylyqtarymyzǵa negizdelýi kerek. О́kinishke qaraı, sońǵy kezde, ásirese, halyqaralyq deńgeıdegi keıbir ýnıversıtetterde batystyq ustanymdarǵa elikteý oryn alýda.

Kóptegen oqý ornynda tárbıe­leý úderisi formaldi sıpat alýda. Iаǵnı ol esep berý úshin uıymdastyrylatyn ımıdjdik is-sharalar deńgeıinde qalyp otyr. Kýratorlarǵa qosymsha aqy az mólsherde tólengendikten, pedagogterdi jumys isteýge yntalandyrmaıdy. Al keıbir ýnıversıtetterde olardyń laýazymy tipti joıylyp ketken.

Oqý oryndarynda psıhologter jetispeıdi. Eger jastarǵa der kezinde qajetti psıhologııalyq qoldaý kórsetilse, joǵaryda atalǵandaı ózine qol jumsaý faktileri az bolar ma edi.

Birqatar ýnıversıtette kásibı teolog-mamandar joq. Ashyǵyn aıtqanda, biz oqý oryndarynda dinı-ekstremıstik ıdeologııaǵa qarsy júrgizilip jatqan jumystardyń tıimdiligi boıynsha artta qalyp otyrmyz.

Árıne stýdentterdi ózin ózi basqa­ra­tyn tulǵa retinde tárbıeleý qajet. Biraq búgingideı qaýip-qateri basym qoǵamda tálimgerlerdiń jastarǵa baǵyt berýi, qamqorlyq kórsetýi, ózderin maq­satty basqarýǵa beıimdeýi asa mańyzdy.

Azamattyq-patrıottyq tárbıe – júıeli, kópqyrly jumys. Ol qur uran­daýmen qalyptaspaıdy. Bul baǵytta jastardyń qyzyǵýshylyǵyn eskerý qajet.

Máselen, qazirgi ýaqytta stýdent-jastar arasynda áskerı kafed­ralardyń kýrsanty bolýǵa sura­nys kóp. Sol sebepti jastardy otan­súıgishtikke baýlýda áskerı ka­fedra­lardyń rólin arttyrý qajet. Bul rette áskerı kafedralarǵa stý­dent­terdi qabyldaý kvotasyn kóbeıt­ken durys bolar edi.

Jastardy jappaı sportqa beıim­deý óte mańyzdy. Alaıda ýnıver­sı­tet­­terdiń kópshiliginde sporttyq ba­za­­lar je­tispeıdi. Al qalalyq sport ke­shen­derine barýǵa stýdentterdiń qal­­ta­­sy kótermeıdi. Memleket bıýd­je­tiniń qarajatyna salynǵan kópte­gen sporttyq saraı kóbinese bos turady. Qarapaıym sózben aıtqanda, olar kórme úshin salynǵan sııaqty. Bul baǵytta Bi­lim jáne ǵylym, Máde­nıet jáne sport mı­nıstrlikteri ákim­diktermen bi­rigip, jastardy jappaı sportqa tartý­dyń keshendi jobasyn ázirlep, sporttyq ke­shen­derdiń qoljetimdiligin sheshýi kerek.

Joǵary mekteptiń basty mindeti – úılesimdi damyǵan jeke tulǵalardy tárbıelep shyǵarý. О́kinishke qaraı, ýnıversıtetterde qarajatty únemdeý maqsatynda jastar­dyń ónerin qoldaýǵa, olardy shyǵarmashylyqqa yntalandyrýǵa tıisti nazar aýdarylmaıdy.

Aıtylǵan máseleler «joǵary bilim berý uıymdarynyń basshylary tár­bıe jumysyna degen kózqarastaryn ózgertýi kerek» degendi bildiredi. Naq­tyraq aıtsaq, tárbıe prosesi ýnı­ver­sıtettiń qyzmetin, olardyń basshy­larynyń jumysyn baǵalaýdaǵy negizgi krıterıılerdiń biri bolýy kerek.

Jastarǵa azamattyq tárbıe berý baǵdarlamasynyń tujyrymdamalyq baǵyttaryn Elbasy N.Á.Nazarbaev «Eldiktiń jeti tuǵyry» qaǵıdattar jıyntyǵynda aıtyp, onyń jastar úshin memlekettigimizdiń damý vektoryn anyqtaýda jol kórseter qundylyǵyn aıqyndap berdi.

Endi osy mańyzdy baǵdarlamany iske asyrýymyz kerek.

Osyǵan oraı ýákiletti memlekettik organdardyń elimizdiń joǵary oqý oryndaryndaǵy tárbıe prosesiniń jaı-kúıine synı taldaý júrgizýi jáne ony qoǵamymyzdyń qazirgi zamanǵy úrdisteri men damý basymdyqtaryna sáıkes sapaly jańa deńgeıge kóterýge qatysty qajetti sharalar qabyldaýy mańyzdy.

Aqylbek KÚRIShBAEV,

Senat depýtaty