О́ndiriske – jabyq, maınıngke – ashyq

Aqpannyń sońǵy kúnderi Aqtóbe qalasynyń Indýstrıaldy aımaq aýmaǵynda 2019 jyldan beri jumys istep kele jatqan «Aq­tóbe Smartteh» maınıng kom­panııasy anyqtaldy. Osy se­riktestik «Sıfrly Qazaqstan» memlekettik baǵdarlamasy boıynsha málimetterdi óńdeý ortalyǵy retinde resmı tirkelgen.

Oblys ortalyǵynyń she­tinde 200 gektar aýmaqty alyp jatqan Indýstrıaldy aı­maq 2015 jyldyń sońynda qu­ryl­dy. Menshik quqyǵy jaǵynan «Aqtóbe» áleýmettik-kásipkerlik kor­porasııasyna qaraıdy. «Aq­tóbe» ÁKK» UK AQ jaýapty qyzmetkeri Eldar Valıev maınıng fermasynyń qyzmetine qatysty suraǵymyzǵa bylaı dep jaýap berdi: «Aqtóbe Smart­teh» JShS-i Indýstrıaldy aı­maqqa 2019 jyly ornalasty. Bul «surǵylt» maıner emes, eli­mizdiń aýmaǵynda zańdy túrde tirkelgen, salyq tólep, birneshe jumys ornyn ashqan «aq» kompanııa. Ol «Sıfrly Qazaqstan» memlekettik baǵdarlamasy bo­ıyn­sha serverlik qýat tartýǵa baı­lanysty qyzmet túrimen aınalysty».

Prokýratýranyń shuǵyl tek­serisinen soń osy maınıng fermasyna qatysty zańsyz kásipkerlik babymen qylmystyq is qozǵaldy. Sot prosesiniń qashan bastalatyny belgisiz.

Aıta ketetin bir másele – eli­mizde maınıngke qatysty zań­dylyq negiz áli qalyptaspaǵan. Bız­nes pe, alaıaqtyq pa? Mu­nyń arajigi anyqtalmaǵan. Al kór­shiles Qytaı Halyq Res­pýblıkasynda krıptovalıýta bız­nesine zańdy túrde tyıym sa­lynǵan. Biletinimiz, maınıng fermalary elektr qýatyn shekten tys kóp mólsherde tutynyp, serverlik qýaty joǵary mashınalardy paıdalanady. Kópshilik maınıng fermalary elimizge Qytaıdan bir mezgilde kóship kelip ornalasyp alǵan. Olardyń zańsyz qyzmeti elimizde elektr qýatyn tut­yný mólsheri kúrt artqanda ǵana ashyla bastady. Joǵaryda aıtyp ótkenimizdeı, maınıng fermalary elimizde sıfrlandyrý baǵdarlamasyna qatysýshy zańdy tulǵalar retinde tirkelip, úsh jyl boıy jumys istep kelgen. Olardyń qyzmeti úsh jyl boıy baqylaýdan tys qalǵan. Sebebi elimizde shaǵyn jáne orta kásipkerlik nysandaryn tekserýge moratorıı jarııalandy.

Pandemııa kezinde barlyq sala onlaınǵa aýysqanda Internet jyldamdyǵy kúrt azaıyp, keı jerlerde joǵalyp ketip, barlyq salada qıyndyq týǵyzdy. Naǵyz qajettilik týǵan kezde sıfrlandyrý baǵdarlamasyna qatysýshy operatorlar qajetti trafıkti bere almady. Jurt pandemııa­men alysyp jatqanda sıfrlandyrý saıasatymen aınalysýshy seriktestik Indýstrıaldy aımaq­tyń túkpirinde krıptovalıýtany aınaldyryp otyrdy. Ne ónim óndiretini, ne kásipkerlikpen aınalysatyny belgisiz kompanııa pandemııa kezinde «Aqtóbe» áleý­mettik-kásipkerlik korpora­sııasynyń qoldaýyn jaqsy se­zingeni anyq.

Baqylaýshy paket aksııasy jergilikti ákimdikke qaraıtyn kva­zımemlekettik mekemeniń ti­keleı mindeti – krıptovalıýta bıznesin damytý emes, ónim ón­dirýshi kásiporyndardy qoldaý. Biraq jumysy qupııa, jabyq mekemege aınalǵan korpora­sııa eshkimge esep bermeıdi. Kva­zımemlekettik mekemeniń quzy­ryndaǵy Indýstrıaldy aımaq aýmaǵynda kásiporyndar óte az ornalasqan. Onyń 35 %-ynda ǵana úsh kásiporyn bar. Olar qysh taqtaıshalaryn óndiretin, kóliktiń rezına dóńgelekterin qaıta jasaıtyn, boıaý ónimderin shyǵaratyn kásiporyndar. Túk­pirdegi maınıng fermasy osy sanatqa kirmeıdi. Kásipkerler kelmeı me, álde basqa sebepteri bar ma, bul jaǵyn bile almadyq. Ekinshi jaǵynan, aqtóbelik kásip­kerler tarapynan jer telimderine degen suranys kúnnen kúnge artyp kele jatyr.

«Aqtóbe» ÁKK-niń birneshe jyldan beri jınalǵan debıtorlyq qaryzy da bar. Qolymyzǵa tús­ken aqparatqa úńilsek, kvazı­mem­lekettik mekeme 2021 jyldy 700 mln teńge qaryzben jáne mer­zimi ótken 1,5 mlrd teńge debı­torlyq qaryzben aıaqtaǵan. Onyń qyzmetine qatysty másele 2021 jyldyń qańtarynda «Nur Otan» partııasynyń Sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúres jó­nindegi qoǵamdyq keńesinde kó­terildi. Osy májiliste Keńes tóraǵasy Omarhan О́ksikbaev «Aq­­tóbe» ÁKK-niń jumysyn «qar­­­jyny qaıyrymdylyq qory sııaq­ty ońdy-soldy shashty» dep synǵa alyp, oblys ekono­mıkasyna qatysy joq kompa­nııalarǵa paıyz­syz nesıe tarat­qanyn aıtty. Basshylyq tarapynan nesıeniń qaıtarylýyna da, óńirdegi ınves­tısııalyq jobalardyń oryndalýyna da baqylaý bolmaǵan. O.О́ksikbaev Indýstrıaldy aı­maq qyzmetiniń jumysyn da synǵa aldy: «Oblys bıýdjetinen Indýstrıaldy aı­maqqa bólingen 5 mlrd teńgege tek 300 jumys orny ashylyp, 5 óndiris iske qosylǵan».

Sonymen qatar «Aqtóbe» ÁKK-i óńirdegi turaqtandyrý qoryna qajetti azyq-túlikterdi sa­typ alýǵa jaýapty. Jyl saıy­n turaqtandyrý qoryna qa­jetti kókónisterdi satyp alýǵa jergilikti bıýdjetten birneshe mlrd teńge bólinedi. Byltyr kúz­de 2 mlrd teńgege negizgi azyq-túlik túrleri satyp alynsa da, qaladaǵy sýpermarketterge turaq­tandyrý qorynan túsken shirigen kókónister jurttyń ashý-yzasyn týǵyzdy. Bıyl jyl basynda taǵy da 2 mlrd teńgege Qostanaı jáne Túrkistan oblystarynan kartop, sábiz, qyryqqabat jetkizildi. Osydan kórinip turǵandaı, negizgi azyq-túlik basqa óńirlerden satyp alynady. Osy kezge deıin Aqtóbe oblysynyń sharýashylyqtary dúken sórelerin kartop, sábiz, qyryqqabatpen nege qamtamasyz ete almaı júr? Qarajat jer­gilikti sharýashylyqtarǵa durys be­rilmeı me, álde sýbsıdııany bel­gili toptar ǵana bólisip ala ma, bul jaǵy anyq emes. О́tken jyly ǵana Aqtóbe oblysynyń sha­rýashylyqtaryn qoldaýǵa res­pýblıkalyq jáne jergilikti bıýdjetten 17 mlrd teńge sýbsı­dııa bólindi. Al osy qarjyny alǵan sharýashylyqtardyń máli­meti esh jerde jarııalanǵan joq. Bul jerde negizgi másele sha­rýany uıymdastyrý jaǵy men qarjynyń maqsatty túrde bólinbeýinde  jatyr. Bıýdjet qar­jysy maqsatty túrde jumsal­ǵanda bazar men dú­ken sórelerin jyl boıy jer­gilik­­ti ónimmen toltyryp qoıýǵa bo­lar edi.

Oblystyq máslıhattyń soń­ǵy sessııasynda depýtattar turaq­tandyrý qoryna bólinýge tıis qar­jyny erte kóktemde sha­rýalarǵa berip, al kúzde ónimdi kókónispen qaıtaryp alýǵa usy­nys túsirdi. Bul eki jaqqa da tıim­di shara: kók­temde sharýaǵa qarjy kerek, al kúzde jergilikti bılik kezek­ti «shi­rigen kókónis daýyna» qal­maıdy.

Jergilikti bılik pen kásipker­ler arasyndaǵy baılanystyrýshy kvazımemlekettik mekeme jumysynyń úılesimsizdiginiń kesirinen osyndaı qıyndyq or­nady. Bul bir jyl emes, bir­neshe jyldan beri jınalǵan máseleler. Osy mekeme ashyq túrde jumys istegende, kúrdeli shıelenisterge boı aldyrmas edi. Qazir osy mekemeniń jumysyna jurtshylyq kúmánmen qarap, bıýdjet qarjysyn bólip alýshy mekeme retinde baǵalaıdy. Osy kezge deıin mekemeniń óńir ekonomıkasyna qosqan úlesi de belgisiz. Investısııa tartý men kásipkerlikti damytýǵa qatysty maqsatty baǵdarlamalardyń bol­maýy, bıýdjet qarjysyn ysy­rapshyldyqpen jumsaý, bıýrokratııa – kvazımemlekettik mekemeniń jumysynyń negizgi kórsetkishine aı­naldy. Anyǵy sol, kez kelgen máselede ashyqtyq bolmaǵan jer­­­den túpkilikti nátıjeni kútý qıyn.

Aqtóbe oblysy