Aýa tazalyǵy kóńil kónshitpeıdi

Birinshi orynda Bangladesh, ekinshi orynda Chad, úshinshi orynda Pákistan. Alǵashqy ondyqqa Tájikstan, Úndistan, Oman, Qyrǵyzstan, Bahreın, Irak jáne Nepal kirdi. Sarapshylardyń aıtýynsha, aýa sapasynyń tazalyǵy jaǵynan Jańa Kaledonııa araly, sondaı-aq Vırgın araldary jáne Pýerto-Rıko alda keledi.

Al aýa tazalyǵy tómen astanalar reı­tın­gisinde Nur-Sultan 35-shi orynda. Bul tizim­de kóshti Nıý-Delı (Úndistan), Dakka (Ban­gladesh) jáne Ndjamena (Chad) bastap tur. Kórshiles Reseı 80-shi orynda, al onyń bas shahary Máskeý 73-shi orynda jaıǵasyp otyr.

Mamandardyń sózine súıensek, Azııa men Afrıkadaǵy eldiń barlyǵy birdeı tolyqqandy monıtorıng derekterin bere almaǵan. Reıtıngte barlyǵy 117 memleket qamtylǵan.

Bul oraıda Memleket basshysy halyqqa arnaǵan Joldaýynda elimizdegi ekologııalyq problemalarǵa erekshe nazar aýdarýdy tapsyrǵanyn aıta ketken oryndy. Osyǵan baılanysty 17 jol kartasy bekitilip, 485 arnaıy sharany oryndaý kózdelgen. Onyń ishinde atmosferalyq aýanyń jaı-kúıin jaqsartý jáne stıhııalyq úıindilerdi joıý jónindegi jumystar qamtylǵan.

Ekologııalyq monıtorıng nátıjelerine sáıkes 10 qalada atmosferalyq aýanyń las­tanýy eń joǵary deńgeıde. Olardyń qa­­tarynda Temirtaý, Nur-Sultan, Almaty, Aq­­tóbe, Atyraý, О́skemen, Qaraǵandy, Bal­qash, Jezqazǵan jáne Shymkent qalalary bar.

«Sondyqtan ortamerzimdi perspektıvada aýasy las 10 qalany gazdandyryp, balama energııa kózderine kóshirý, sondaı-aq kólik sektoryna ekologııalandyrýdy júrgizý qajet», degen edi Ekologııalyq retteý jáne baqylaý komıtetiniń tóraǵasy Zulfuhar Joldasov.

Osy arqyly joǵaryda atalǵan óńirlerde ekologııalyq qaýipsizdikti qamtýǵa baı­lanys­ty tıisti sheshimder qabyldanady. Atap aıtqanda, Almaty qalasynda 2-3 JEO-ny jańǵyrtyp, gazǵa aýystyrý kózdelip otyr. Bul zııandy zattardy 83%-ǵa (37 myń tonnadan 6 myńǵa deıin) qysqartýǵa múmkindik beredi. Sonymen qatar dızel otynymen júretin jolaýshylar kóligin satyp alýǵa tyıym salyndy.

Elordada 1-JEO men 2-JEO-nyń sý jylytý qazandyqtary gazǵa aýystyryldy. Osynyń nátıjesinde atmosferanyń lastaný ındeksi 25 %-ǵa (4,95 birlikten 3,8 birlikke deıin) tómendeıdi. Sonymen birge gazdandyrý atmosferaǵa lastaýshy zattardyń kólemin jylyna 40 myń tonnaǵa (175-ten 135 myń tonnaǵa deıin) azaıtýǵa jol ashady.

Qaraǵandy oblysynda «ArselorMıttal Temirtaý» óndiristi jańǵyrtyp, sondaı-aq jańa tazartý qurylystaryn ornatýdy kózdeıtin damý strategııasyn ázirledi. Osy sebepti komıtet emıssııaǵa 2022 jylǵa ǵana ruqsat berip, jańa ruqsat berý nusqaýlyǵyna sáıkes joǵaryda kórsetilgen strategııany iske asyrý eskeriletin bolady.

Aqtóbe qalasynda «Qazhrom» kásiporny elektr súzgilerin jańǵyrtyp, bul lastaýshy zattardy 30%-ǵa azaıtýǵa septigin tıgizedi. Ferroqorytpa zaýytynda sehtardy qaıta qurý boıynsha jobany iske asyrý bastaldy. Nátıjesinde, 2022 jyldyń sońyna qaraı shyǵaryndy kólemi 30%-ǵa tómendeıdi.

Atyraýdaǵy munaı óńdeý zaýytynda munaı shlamdaryn sýsyzdandyrý qon­dyrǵysy ornatyldy. Qalanyń sol jaǵa­laýyndaǵy KTQ-ny jańǵyrtý aıaqtaldy. Byltyr­dan bastap AMО́Z-daǵy býlaný toǵa­nyn rekýltıvasııalaı otyryp, «Tazalyq» jobasy iske asyryla bastady. Zaýytqa 300 mln teńge bólingenin aıta ketken jón.

Budan basqa «Jasyl Qazaqstan» ulttyq jobasy boıynsha respýblıkanyń 16 iri ónerkásiptik obektisi emıssııalardy 20-dan 30 %-ǵa deıin tómendetý boıynsha mindettemeler aldy. Osy maqsatta ozyq qoljetimdi tehnologııalar engiziledi. Qazir 4 kásiporynǵa Ulttyq josparǵa sáıkes normatıv boıynsha qorshaǵan ortaǵa emıssııaǵa ruqsat berildi. Mysaly, «Qazaqmys» kompanııasy kásiporyndardyń qorshaǵan ortany qorǵaý jónindegi is-sharalardy oryndaý esebinen zııandy zattardy azaıtýdy josparlap otyr. Al Balqash mys qorytý zaýyty kúkirt qyshqyly sehynyń ekinshi jelisin salýdy kózdep, bul kúkirt dıoksıdiniń kólemin 2,3 esege, 61 myń tonnadan 26 tonnaǵa deıin tómendetýge múmkindik beredi.

Endi qatty turmystyq qaldyqty jınap, shyǵarýmen, sondaı-aq kádege jaratyp, qaıta óńdeýmen jáne kómýmen lısenzııasy bar uıymdar ǵana aınalysady. Búginde 80-nen astam lısenzııa berildi. Sharttardyń biri – júk kólikterine GPS qozǵalys sensorlaryn ornatý.

«Bul qoqys shyǵarýdy baqylaýǵa jáne zańsyz qoqys oryndarynyń paıda bolýynyń aldyn alýǵa kómektesedi», dedi komıtet tóraǵasy.

Ǵarysh monıtorıngi arqyly elimizde 7 300-den astam zańsyz qoqys oryndary anyqtalyp, olardyń 90%-y joıyldy.