Semizdiktiń bala bolashaǵyna zardaby kóp

Qazaqstanda balalardyń se­miz­digine monıtorıng júr­gizý­diń ulttyq júıesi jumys isteıdi. Balalardyń artyq jáne jetkiliksiz dene salmaǵynyń taralýyn qadaǵalaý halyqaralyq baqylaý standarttaryna sáıkes keletin ólshemder men saýalda­ma­lar júrgizý arqyly júzege asyrylady. Bul zertteýdi DDU-nyń Balalar semizdigin epıdemıo­lo­gııalyq qadaǵalaý jónindegi bastamasy (COSI) sheńberinde bizdiń elde Densaýlyq saqtaý mınıstr­liginiń Qoǵamdyq den­saýlyq saqtaý ulttyq orta­lyǵy júrgizedi. 4-5 jylda bir júr­giziletin bul zertteý sońǵy ret 2020 jyly jasalǵan. Bul rette atalǵan ortalyqtyń basqarma tóraǵasynyń mindetin atqarýshy Janar Qalmaqovamen sóılesip, biraz málimetke qanyqtyq.

– Keıingi zert­teý­ qo­­ry­­tyn­dysy boıynsha 6-9 jas­ta­ǵy balalardyń ishinde artyq salmaǵy bar balalardyń úlesi 20,6%-dy qurady. Al 6,6% bala semizdikke shaldyqqan, onyń ishinde shamadan tys semizdikke shal­dyqqan balalardyń úle­si – 1,6%. Zertteý barysynda óńirlerdegi ahýaldy baǵam­da­ǵanda soltústik óńir­lerdegi balalarda semizdik kóp­tep kezde­se­tini baıqalǵan. Buǵan áser etken bir faktor re­tinde osy óńir­­lerdegi bala­lar­dyń kó­kó­­­nister men jemis-jıdekti az tuty­­natynyn aıtýǵa bolady. Sondaı-aq jalpy balalar ara­synda tańǵy as ishý edáýir joǵarylaǵan jáne fızıkalyq belsendilik az. Mysaly, sport jáne bı seksııalaryna qatysatyn balalardyń úlesi – 30,1% ǵana, ıaǵnı qalǵanynyń bárinde bel­sendi qozǵalys az. DDU-nyń usy­ny­my boıynsha bala kúnine 1 saǵattan artyq belsendi qozǵalý kerek. Al bizdiń elde dál osynsha ýaqyt kúndelikti dene bel­sen­diligimen aınalysatyn bala­lar­dyń úlesi 86,8%-dy qurap otyr. Buǵan qosa balalardyń 33,9%-y kúnine eki saǵat nemese odan da kóp ýaqytty teledıdar men basqa da elektron­dy qu­rylǵylar ekranynyń aldynda ótkize­di, – dedi J.Qalmaqova.

Qoǵamdyq densaýlyq saqtaý ult­tyq ortalyǵy ókiliniń kel­tirgen deregi boıynsha, bala­lardyń semizdigine yqpal ete­tin faktorlar qatarynda tátti sýsyndardy shamadan tys tutyný atalady. Atap aıtqanda, balalar­dyń 16,7%-y kún saıyn tátti sýsyndardy ishedi, al 30,8%-y aptasyna 4-7 kún ishedi eken. Sondaı-aq az qozǵalatyn, ekranǵa telmirgen balalardyń uıqy­sy da jetkiliksiz eken. Mysaly, 35,7% ba­la táýligine 9 saǵattan az uıyq­taı­dy.

Sonymen qatar semizdikke qyz­darǵa qaraǵanda uldar kóbi­rek shaldy­ǵady eken: artyq salmaǵy bar qyzdardyń úlesi – 17,6%, uldardyń úlesi – 23,6%. Buǵan qosa aýyldyq jerlerge qara­ǵanda kóbine qalada turatyn ba­lalar tolyp ketedi: artyq sal­maq­taǵy aýyl balalary – 17,5%, qala balalary – 23,1%.

Jaqynda Densaýlyq saqtaý mınıstr­liginiń Sanı­tarııalyq-epıde­mııa­lyq baqy­laý ko­mı­teti balalar arasyndaǵy se­miz­­diktiń aldyn alý boıynsha jańa maǵ­lu­matpen bólisti. Sol aqparatqa súıensek, Aq­tóbe oblysynda ótken jyly 14 jasqa de­ıingi balalarda 75 semizdik aýrýy tirkelipti. Bur­na­ǵy jyly bul dertke 89 bala shaldyqqan.

«Bul toptaǵy balalardyń se­mizdiktiń taralý deńgeıi 100 myń turǵynǵa shaqqanda 28,7 kór­set­kishti quraıdy (2020 jyly – 34,1). 0-14 jas aralyǵyndaǵy balalardaǵy semizdiktiń taralý deńgeıiniń kórsetkishi aıtar­lyq­taı tómendeýine qaramastan, Muǵaljar (42,4) jáne Temir aýdandarynda (41,0) semizdiktiń taralý deńgeıiniń óskendigi baı­­qalady. Sonymen qatar ba­la­­lardyń semizdik boıynsha aýrý­­shańdyq deńgeıi 100 myń turǵynǵa shaqqanda oblystyq kórsetkishten (28,7) Aqtóbe qala­syn­da (41,3), Muǵaljar aýdanynda (42,4) jáne Temir aýdanynda (41) asyp tústi», delingen atalǵan aqpa­ratta.

Statıstıka boıynsha, tolyq balalar­dyń 30-80%-y óse kele tolyq eresekterge aınalady. Se­mi­zdiktiń qaýiptiligi – onyń kóp­tegen sozylmaly juqpaly emes aýrýlardyń paıda bolý qaý­­pin edáýir arttyrýynda. My­sa­ly: sozylmaly juqpaly emes aýrýlardyń ishinde dıa­bet­tiń 44%-y, júrektiń ıshemııalyq aýrýynyń 23%-y, onkologııalyq aýrýlardyń 7-41%-y semizdikten týyndaıdy. Onyń ústine bala­lyq shaqta bolǵan semizdik eresek jastaǵy júrek-qantamyr aýrýlarynyń, ortopedııalyq máse­lelerdiń, psıhıkalyq buzy­lys­tar men densaýlyqtyń basqa buzylystardyń damý qaýpin arttyrady. Artyq salmaǵy bar balalar men jasós­pi­rim­derdiń 80%-ǵa jýyǵynda arterıal­dyq qysym bar, 25%-y dıabet aldy, 35%-y baýyrdyń maılyq aýrýyna shaldyqqan.

«Aýrý – astan» degendeı, san alýan aýrýdyń sebebi semizdikke soq­tyratyn eń aldymen bul – durys tamaqtanbaý. Sondyqtan ata-analar balalarynyń deni saý, bolashaǵy jarqyn bolyp ósýi úshin osy máselege basa mán berý kerek. Bul úshin, mamandardyń aıtýynsha, kalorııasy joǵary jáne qundylyǵy tómen ónim­de­rdi tutynýdy retteýdi qolǵa alý mańyzdy.

Buǵan qosa ata-analar kishken­taı­la­ry­nyń dene belsen­diligin art­tyrýdy qa­perde ustaǵan du­rys. Bul rette mamandar teledıdar kórý, gadjetpen oınaý, ınternet qaraý shegin kúnine 2 saǵattan asyr­maǵan jón ekenin aıtady. Sondaı-aq balalardyń aýla oıyndaryn, fýtbol, basketbol sııaqty oıyndardy udaıy oınaýyna múmkindik jasaý kerek.Árıne, ata-ana balaǵa sózimen emes, isimen úlgi bolǵany ab­zal. Bul rette atalǵan daǵdylarǵa úlken­der tarapy da beıim bolyp, erik-jigerin kór­setýi mańyzdy. Bastysy, balalardyń bolashaǵy óz qolymyzda ekenin umytpaǵan jón.